Hoofdstuk 5 Veranderend Wereldbeeld Geschiedenis samenvatting FJ V4
5.1 De renaissance
5.1.1 De mens en de wereld centraal:
Typerend voor de renaissance (=wedergeboorte) was dat mensen in plaats van zich te focussen om
in het ‘paradijs’ na de dood te geraken, meer gingen genieten van het leven op aarde, meer op
zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf centraal stellen. Veel mensen raakten hierdoor ook erg
geïnteresseerd in de natuur en samenleving. In bijna heel Europa vond deze mentaliteitsverandering
plaats tussen 1300-1600. Terwijl in de middeleeuwen juist de band met God het belangrijkst was.
Het ideaalbeeld werd de algemeen ontwikkelde mens (= uomo universale), iemand die zich volledig
ontplooide. Een goed voorbeeld hiervan is Leonardo da Vinci. Hij hield zich bezig met dingen die te
maken hadden met een diepe interesse in de mens en zijn wereld. Een belangrijke inspiratiebron van
de renaissance was de Griekse en Romeinse oudheid. Ze zochten in boeken uit die tijd naar wijsheid
en kennis om het leven op aarde te verbeteren. Deze belangstelling voor antieke literatuur, poëzie
en geschiedenis heet humanisme.
De mentaliteitsverandering tussen de middeleeuwen en de renaissance is op allerlei manieren waar
te nemen, in de literatuur, de kunst en het denken over politiek:
Literatuur: In de renaissance nam het zelfbewustzijn onder niet-geestelijken (leken) toe, zoals blijkt
uit de opkomst van literatuur in de landstaal, veelal over niet-religieuze onderwerpen. Dante legde
begin 14e eeuw de grondslag voor het moderne Italiaans en ook Boccaccio is een voorbeeld van een
renaissanceschrijver die in de landstaal over aardse zaken schreef.
(Beeldende) kunst: Middeleeuwse kunstenaars hielden zich vaak bezig met het uitbeelden van
godsdienstige onderwerpen. Vooral symbolische betekenis moest duidelijk worden, een
natuurgetrouwe weergave was minder belangrijk. Renaissancekunstenaars hadden veel meer
aandacht voor de manier waarop het onderwerp werd uitgebeeld. Zij wilden dat de voorwerpen die
ze maakten, het echte leven weerspiegelden. Daarom gingen zij werken met perspectief, licht en
schaduw, en natuurgetrouwe kleuren. Ook hadden ze veel meer aandacht voor menselijke emoties
en de anatomie van het (menselijk) lichaam. Italiaanse kunstenaars als Botticelli, Rafaël en
Michelangelo (15e en 16e eeuw) verwierven met hun kunstwerken grote persoonlijke bekendheid,
iets wat bij de middeleeuwse kunstenaars vrijwel nooit het geval was geweest.
Denken over politiek: In de middeleeuwen werd politiek gezien als onderdeel van een goddelijk plan:
de vorst had het recht om over andere mensen te regeren omdat God dat wilde. In geschriften uit de
klassieke oudheid kwamen de humanisten dat niet tegen: daar zeiden de machthebbers te handelen
in het belang van de gemeenschap. De denker, Florentijn Machiavelli trok hieruit de meest radicale
conclusie. Door hem is het machiavellisme ontstaan, dat is een machtspolitiek waarbij je alles zou
doen ongeacht de kosten om je doel te bereiken.
Toch is er geen scherpe breuk tussen middeleeuwen en renaissance, het was veelal een combinatie
tussen de twee. De mensen die een intense belangstelling voor het leven op aarde hadden, bleven in
God geloven en zochten naar manieren om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te
verbinden.
5.1.2 Het ontstaan en de verspreiding van de renaissance:
, Belangrijkste oorzaken van de renaissance:
- In Italië ontstond een culturele bloei en vernieuwing waarin godsdienst nog steeds belangrijk
was, maar waarin de mensen hun huizen en stadhuizen ook met niet-godsdienstige
kunstwerken versierden;
- Ze gaven een voorkeur aan kunst die de band met de oudheid weergaf vanwege de oude
Romeinse stadscultuur waarvan restanten nog zichtbaar waren;
- Er was een hernieuwde belangstelling voor de oudheid doordat ze veel teksten van klassieke
auteurs konden lezen dankzij vertaling;
- De handel in Italiaanse steden bloeide door goede contacten met het Midden-Oosten, dit
leidde niet alleen tot meer rijkdom maar ook tot uitwisseling van nieuwe ideeën en kennis.
De nieuwe denkbeelden konden zich snel verspreiden door de uitvinding van de boekdrukkunst, wat
het drukken van losse letters op papier is. Hierdoor konden kunstenaars en geleerden overal in
Europa eenvoudig kennis opnemen van de renaissance en verplaatste het centrum van kunst en
wetenschap naar Noord-Europa vanaf de 16 e eeuw. Waardoor het humanisme en de renaissance
invloed hadden op de band tussen de mensen en de kerk.
Desiderius Erasmus vertaalde het Nieuwe Testament rechtstreeks vanuit het Grieks om te zien in
hoeverre de geloofspraktijk afweek van de oorspronkelijk leer. Deze belangstelling hing nauw samen
met zijn kritiek op het ongepaste gedrag van priesters en monniken. Die gedroegen zich volgens hem
niet erg volgens Christus’ idealen. Erasmus wilde daar verandering in brengen, maar wilde absoluut
niet dat de christelijke geloofsgemeenschap daardoor uiteen zou vallen.
5.2 Europeanen ontdekken de wereld
5.2.1 Europa verkent de wereld:
In de 14e, 15e en 16e eeuw maakten veel Europeanen verre reizen over zee dit kwam doordat:
- de handelsroutes via het Aziatische vasteland minder toegankelijk werden door de
ineenstorting van het Mongoolse Rijk. In de 13 e eeuw beschermde dat rijk een groot
handelswerk tussen Europa en het Oosten;
- de pestepidemie (de Zwarte Dood) heerste op het land , die 1/3 van de wereldbevolking
uitroeide;
- het Ottomaanse Rijk, waar veel handelswegen doorliepen, vroeg steeds hogere handels-
belastingen. Waardoor handelaars naar alternatieven gingen zoeken;
- de bouw van schepen sterk verbeterd was sinds de middeleeuwen, ze waren nu sneller,
wendbaarder en zeewaardiger;
- er dankzij Arabische uitvindingen betere instrumenten waren om de positie op zee en de
koers te bepalen, ook het door de Chinezen uitgevonden kompas was onmisbaar;
- Christelijke vorsten mensen wouden bekeren en het was makkelijker om mensen mee te
voeren op een boot. Een deel van bemanning op deze schepen bestond uit geestelijken die
de mensen in nieuw ontdekte gebieden het christendom verkondigden, arme mensen op
zoek naar een nieuwe woonplaats of rijkdom en criminelen die hun straf omzetten door het
verrichten werkzaamheden op een schip.
De leiders van deze ontdekkingsreizen zijn in Europa beroemd geworden en hun ontdekkingen zijn
in de geschiedenisboeken als heldendaden beschreven. Hun belangrijkste doel was om India te
bereiken. De ontdekkingsreizen leverden Europa veel rijkdom en kennis op. Maar tegenwoordig
weten we wel beter dan dit heldhaftig te noemen. Door de negatieve invloed en (onnodig) geweld
dat ze gebruikt hebben in sommige gebieden en tegen mensen / bevolkingsgroepen die daar
woonden.
5.1 De renaissance
5.1.1 De mens en de wereld centraal:
Typerend voor de renaissance (=wedergeboorte) was dat mensen in plaats van zich te focussen om
in het ‘paradijs’ na de dood te geraken, meer gingen genieten van het leven op aarde, meer op
zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf centraal stellen. Veel mensen raakten hierdoor ook erg
geïnteresseerd in de natuur en samenleving. In bijna heel Europa vond deze mentaliteitsverandering
plaats tussen 1300-1600. Terwijl in de middeleeuwen juist de band met God het belangrijkst was.
Het ideaalbeeld werd de algemeen ontwikkelde mens (= uomo universale), iemand die zich volledig
ontplooide. Een goed voorbeeld hiervan is Leonardo da Vinci. Hij hield zich bezig met dingen die te
maken hadden met een diepe interesse in de mens en zijn wereld. Een belangrijke inspiratiebron van
de renaissance was de Griekse en Romeinse oudheid. Ze zochten in boeken uit die tijd naar wijsheid
en kennis om het leven op aarde te verbeteren. Deze belangstelling voor antieke literatuur, poëzie
en geschiedenis heet humanisme.
De mentaliteitsverandering tussen de middeleeuwen en de renaissance is op allerlei manieren waar
te nemen, in de literatuur, de kunst en het denken over politiek:
Literatuur: In de renaissance nam het zelfbewustzijn onder niet-geestelijken (leken) toe, zoals blijkt
uit de opkomst van literatuur in de landstaal, veelal over niet-religieuze onderwerpen. Dante legde
begin 14e eeuw de grondslag voor het moderne Italiaans en ook Boccaccio is een voorbeeld van een
renaissanceschrijver die in de landstaal over aardse zaken schreef.
(Beeldende) kunst: Middeleeuwse kunstenaars hielden zich vaak bezig met het uitbeelden van
godsdienstige onderwerpen. Vooral symbolische betekenis moest duidelijk worden, een
natuurgetrouwe weergave was minder belangrijk. Renaissancekunstenaars hadden veel meer
aandacht voor de manier waarop het onderwerp werd uitgebeeld. Zij wilden dat de voorwerpen die
ze maakten, het echte leven weerspiegelden. Daarom gingen zij werken met perspectief, licht en
schaduw, en natuurgetrouwe kleuren. Ook hadden ze veel meer aandacht voor menselijke emoties
en de anatomie van het (menselijk) lichaam. Italiaanse kunstenaars als Botticelli, Rafaël en
Michelangelo (15e en 16e eeuw) verwierven met hun kunstwerken grote persoonlijke bekendheid,
iets wat bij de middeleeuwse kunstenaars vrijwel nooit het geval was geweest.
Denken over politiek: In de middeleeuwen werd politiek gezien als onderdeel van een goddelijk plan:
de vorst had het recht om over andere mensen te regeren omdat God dat wilde. In geschriften uit de
klassieke oudheid kwamen de humanisten dat niet tegen: daar zeiden de machthebbers te handelen
in het belang van de gemeenschap. De denker, Florentijn Machiavelli trok hieruit de meest radicale
conclusie. Door hem is het machiavellisme ontstaan, dat is een machtspolitiek waarbij je alles zou
doen ongeacht de kosten om je doel te bereiken.
Toch is er geen scherpe breuk tussen middeleeuwen en renaissance, het was veelal een combinatie
tussen de twee. De mensen die een intense belangstelling voor het leven op aarde hadden, bleven in
God geloven en zochten naar manieren om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te
verbinden.
5.1.2 Het ontstaan en de verspreiding van de renaissance:
, Belangrijkste oorzaken van de renaissance:
- In Italië ontstond een culturele bloei en vernieuwing waarin godsdienst nog steeds belangrijk
was, maar waarin de mensen hun huizen en stadhuizen ook met niet-godsdienstige
kunstwerken versierden;
- Ze gaven een voorkeur aan kunst die de band met de oudheid weergaf vanwege de oude
Romeinse stadscultuur waarvan restanten nog zichtbaar waren;
- Er was een hernieuwde belangstelling voor de oudheid doordat ze veel teksten van klassieke
auteurs konden lezen dankzij vertaling;
- De handel in Italiaanse steden bloeide door goede contacten met het Midden-Oosten, dit
leidde niet alleen tot meer rijkdom maar ook tot uitwisseling van nieuwe ideeën en kennis.
De nieuwe denkbeelden konden zich snel verspreiden door de uitvinding van de boekdrukkunst, wat
het drukken van losse letters op papier is. Hierdoor konden kunstenaars en geleerden overal in
Europa eenvoudig kennis opnemen van de renaissance en verplaatste het centrum van kunst en
wetenschap naar Noord-Europa vanaf de 16 e eeuw. Waardoor het humanisme en de renaissance
invloed hadden op de band tussen de mensen en de kerk.
Desiderius Erasmus vertaalde het Nieuwe Testament rechtstreeks vanuit het Grieks om te zien in
hoeverre de geloofspraktijk afweek van de oorspronkelijk leer. Deze belangstelling hing nauw samen
met zijn kritiek op het ongepaste gedrag van priesters en monniken. Die gedroegen zich volgens hem
niet erg volgens Christus’ idealen. Erasmus wilde daar verandering in brengen, maar wilde absoluut
niet dat de christelijke geloofsgemeenschap daardoor uiteen zou vallen.
5.2 Europeanen ontdekken de wereld
5.2.1 Europa verkent de wereld:
In de 14e, 15e en 16e eeuw maakten veel Europeanen verre reizen over zee dit kwam doordat:
- de handelsroutes via het Aziatische vasteland minder toegankelijk werden door de
ineenstorting van het Mongoolse Rijk. In de 13 e eeuw beschermde dat rijk een groot
handelswerk tussen Europa en het Oosten;
- de pestepidemie (de Zwarte Dood) heerste op het land , die 1/3 van de wereldbevolking
uitroeide;
- het Ottomaanse Rijk, waar veel handelswegen doorliepen, vroeg steeds hogere handels-
belastingen. Waardoor handelaars naar alternatieven gingen zoeken;
- de bouw van schepen sterk verbeterd was sinds de middeleeuwen, ze waren nu sneller,
wendbaarder en zeewaardiger;
- er dankzij Arabische uitvindingen betere instrumenten waren om de positie op zee en de
koers te bepalen, ook het door de Chinezen uitgevonden kompas was onmisbaar;
- Christelijke vorsten mensen wouden bekeren en het was makkelijker om mensen mee te
voeren op een boot. Een deel van bemanning op deze schepen bestond uit geestelijken die
de mensen in nieuw ontdekte gebieden het christendom verkondigden, arme mensen op
zoek naar een nieuwe woonplaats of rijkdom en criminelen die hun straf omzetten door het
verrichten werkzaamheden op een schip.
De leiders van deze ontdekkingsreizen zijn in Europa beroemd geworden en hun ontdekkingen zijn
in de geschiedenisboeken als heldendaden beschreven. Hun belangrijkste doel was om India te
bereiken. De ontdekkingsreizen leverden Europa veel rijkdom en kennis op. Maar tegenwoordig
weten we wel beter dan dit heldhaftig te noemen. Door de negatieve invloed en (onnodig) geweld
dat ze gebruikt hebben in sommige gebieden en tegen mensen / bevolkingsgroepen die daar
woonden.
