MODULE 3: DE MAATSCHAPPELIJKE ROL EN BETEKENIS VAN
ONDERWIJS: BENADERINGEN EN TOETSSTENEN
Inleiding
o Tussen het onderwijs en de samenleving zijn er wederzijdse invloeden
Een samenleving heeft verwachtingen ten overstaan van het onderwijs
Maar ook omgekeerd: Het onderwijs kan zich tot doel stellen de huidige samenleving te
veranderen.
De wederzijdse invloed van onderwijs en samenleving staan centraal in deze module.
o Het doel van deze module is het aanbieden van een theoretische woordenschat om de complexiteit van die
wederzijdse invloeden te leren zien en te bestuderen.
o 5 verschillende benaderingen die elk op een andere manier de relatie onderwijs-samenleving bestuderen,
andere aspecten op de voorgrond plaatsen en elk een eigen opvatting hebben over wat onderwijs en de
samenleving is en hoort te zijn.
o We behandelen telkens een aantal vragen
Wat is de opvatting over onderwijs? = visie over leren en onderwijzen
Wat is de opvatting over de relatie onderwijs-samenleving? = de maatschappelijke rol van onderwijs
en de maatschappelijke betekenis voor de samenleving
Wat is de opvatting over het curriculum?
Wat is de opvatting over de leerkracht?
o Er worden vaak uitspraken gedaan over wat wenselijk is of wat van belang is in het onderwijs. Het innemen
van dergelijke standpunten impliceert een normativiteit (een uitspraak over wat hoort of wat wenselijk is).
Afhankelijk van waar de normativiteit is gesitueerd, kunnen we een onderscheid maken tussen
externe en interne benaderingen.
- Externe benadering: Definiëren de finaliteit en inzet van onderwijs van buitenaf:
het leren op school als middel en instrument om die extern bepaalde finaliteit en
inzet te realiseren.
De normatieve inzet (wat onderwijs hoort te zijn) wordt dan bepaald buiten het
onderwijs, en met name vanuit de samenleving.
Alles behalve de school-pedagogische benadering is extern.
- Interne benadering: Gaat er vanuit dat schools leren bepaalde eigenschappen
heeft die verbonden zijn met een interne, eigen finaliteit en inzet.
Is bijzonder relevant voor (maatschappelijke) beslissingen over de vormgeving van
onderwijs en de wijze waarop leerkrachten kunnen en mogen school maken.
Enkel de school-pedagogische benadering is een interne benadering.
,
,Functioneel-sociologische benadering
o Kerneigenschappen van een functioneel-sociologische benadering:
Focus op aspecten van het menselijke samenleven (Hoe komt maatschappelijke orde tot stand?)
Ze bestuderen de betekenis van onderwijs in en voor het samenleven
o Variant van de sociologische benadering, hanteert een functionalistische invalshoek
d.w.z. dat de maatschappelijke rol van onderwijs bekeken wordt vanuit de functie(s) die onderwijs heeft voor
het maatschappelijke leven.
Emile Durkheim = één van de grondleggers van deze benadering.
In lijn van Durkheim wordt onderwijs veelal gezien als een ‘georganiseerde en geprofessionaliseerde
socialisatie’ (Peschar & Wesselingh): m.a.w. In het onderwijs gaat het om een doelgerichte,
systematisch georganiseerde en door beroepskrachten uitgevoerde opdracht van cultuuraspecten
die een deelname aan het maatschappelijk leven moeten garanderen.
De vorm en inhoud van die socialisatie evolueert al naargelang veranderingen in de samenleving (Vb:
verschillende socialisatie in een agrarische samenleving dan in een industriële samenleving).
Ondanks die verschillen heeft onderwijs volgens Durkheim twee functies:
- Het bijbrengen van een geestelijke en lichamelijke gesteldheid
- Het bijbrengen van die geestelijke en lichamelijke eigenschappen die de specifieke
sociale groep (klasse, familie, …) als noodzakelijk beschouwt voor degenen die
deel uitmaken van deze groep.
Socialisatie staat dus enerzijds ten dienste van de algemene cultuuroverdracht die iedereen in staat stelt in
een maatschappij te leven, en anderzijds in teken van een specifieke cultuuroverdracht in functie van het deel
uitmaken van een bepaalde groep in die ruimere samenleving.
De functie van educatie is dus om bij de nieuwe generatie de ‘vermogens’ en ‘eigenschappen’ te ontwikkelen
die nodig zijn om de samenleving en specifieke groepen daarbinnen in stand te houden.
o Die uitgesproken functionele uitwerking van deze sociologische benadering vinden we bij Talcott Parson: In
het onderwijs gaat het volgens hem om positietoewijzing in een hiërarchische samenleving, op basis van
eigen verdiensten (link met meritocratie = samenleving waarin belangrijk wordt gevonden wat je individueel
hebt gepresteerd).
In de klas vertaalt die positietoewijzing o.b.v. verdiensten zich in een aantal specifieke processen:
- Emancipatie: leerlingen moeten loskomen van de gehechtheid aan het gezin
- Verinnerlijking: loskomen van het gezin betekent dat kinderen de heersende
maatschappelijke waarden en normen in zich opnemen
- Differentiatie: In de klas wordt bovendien om prestaties gevraagd en ze krijgen
hierop waarderingen. M.a.w. wordt er een onderscheid gemaakt tussen leerlingen
op basis van prestatie en waardering.
(Dit laat toe om menselijk potentieel bij nieuwe generaties te kanaliseren in de
richting van heersende maatschappelijke noden).
Dit is de selectie- en allocatiefunctie van onderwijs: jonge mensen worden geselecteerd en er wordt hen een
plaats in de maatschappij toegewezen.
, o Algemeen gesteld: In deze sociologische benadering bekijkt men hoe het onderwijs als socialisatieproces- en
instelling de maatschappelijke order reproduceert.
Onderwijs = georganiseerde vorm van leren = socialiseren
Socialiserend leren heeft betrekking op het verwerven van specifieke eigenschappen (kennis,
ingesteldheid, waarden, normen, …) die toelaten een plaats in te nemen in de bestaande orde en
daardoor die orde mee te bestendigen.
o Onderwijscurriculum
Moet een afspiegeling zijn van waarden en normen van de samenleving als geheel en van specifieke beroepen
of groepen daarbinnen.
o Leerkracht in deze benadering
De leerkracht is hier de opgeleide professional die over een specifieke kennisbasis beschikt om deze
methodisch georganiseerde socialisatie te realiseren.
Cultureel-sociologische benadering
o Definitie Cultuur-sociologische benadering
= Kijkt naar de samenleving als een geheel van betekenisverbanden. Het zijn die verbanden die samen de
cultuur vormen van een samenleving. Uitgangspunt van deze benadering is dat een samenleving enkel kan
bestaan wanneer ze gedragen wordt door een cultuur die haar en haar leden een identiteit geeft.
De samenleving is dan in de eerste plaats een cultuurgemeenschap.
De cultuur is doorslaggevend voor de identiteit van de samenleving, en een identificatie met
die cultuur is een voorwaarde om er volwaardig te kunnen in participeren.
o Volgens deze benadering bestaat de maatschappelijke betekenis van het onderwijs er in dat ze de cultuur, die
de voorwaarde is tot deelname, overdraagt aan diegenen die lid willen worden van de samenleving.
Dit verwerven of zich eigen maken van de cultuur, het zich ermee identificeren, vormt tegelijk de
voorwaarde om burger te kunnen zijn of worden. En het onderwijs is het middel bij uitstek.
Vb: migratiedebat: Dit is in principe niet anders voor nieuwkomers en voor kinderen van diegenen
die al burger zijn. In beide gevallen wordt men niet vanzelf, van ‘nature’, lid van de samenleving. De
voorwaarde om een volwaardige plaats te kunnen vinden in de samenleving is dat men zich de
cultuur eigen maakt en verwerft die deze samenleving tot samenleving maakt.
o Een belangrijke variant van deze benadering legt sterk de nadruk op het belang van een vaste kern van kennis
waarover iedereen zou moeten beschikken om volwaardig lid van een samenleving te kunnen zijn; kennis die
door de school moet worden aangedragen.
Bekende auteur hierin: E.D. Hirsch:
- “The schools we need and why we don’t have them”
= Onderwijsopvattingen die vooral de nadruk leggen op leren door doen of op het
verwerven van vaardigheden, en daarmee het belang van kennis minimaliseren,
eigenlijk aan de basis liggen van de zwakke prestaties van het Amerikaanse
onderwijs. Dit zou eveneens zorgen voor toenemende ongelijkheid in gender en
ras.
- The Making of Americans: Democracy and our schools’
= Het is de opdracht van de school om burgers voor te bereiden tot deelname aan
democratie. Hij refereert naar een kennis-rijk curriculum
ONDERWIJS: BENADERINGEN EN TOETSSTENEN
Inleiding
o Tussen het onderwijs en de samenleving zijn er wederzijdse invloeden
Een samenleving heeft verwachtingen ten overstaan van het onderwijs
Maar ook omgekeerd: Het onderwijs kan zich tot doel stellen de huidige samenleving te
veranderen.
De wederzijdse invloed van onderwijs en samenleving staan centraal in deze module.
o Het doel van deze module is het aanbieden van een theoretische woordenschat om de complexiteit van die
wederzijdse invloeden te leren zien en te bestuderen.
o 5 verschillende benaderingen die elk op een andere manier de relatie onderwijs-samenleving bestuderen,
andere aspecten op de voorgrond plaatsen en elk een eigen opvatting hebben over wat onderwijs en de
samenleving is en hoort te zijn.
o We behandelen telkens een aantal vragen
Wat is de opvatting over onderwijs? = visie over leren en onderwijzen
Wat is de opvatting over de relatie onderwijs-samenleving? = de maatschappelijke rol van onderwijs
en de maatschappelijke betekenis voor de samenleving
Wat is de opvatting over het curriculum?
Wat is de opvatting over de leerkracht?
o Er worden vaak uitspraken gedaan over wat wenselijk is of wat van belang is in het onderwijs. Het innemen
van dergelijke standpunten impliceert een normativiteit (een uitspraak over wat hoort of wat wenselijk is).
Afhankelijk van waar de normativiteit is gesitueerd, kunnen we een onderscheid maken tussen
externe en interne benaderingen.
- Externe benadering: Definiëren de finaliteit en inzet van onderwijs van buitenaf:
het leren op school als middel en instrument om die extern bepaalde finaliteit en
inzet te realiseren.
De normatieve inzet (wat onderwijs hoort te zijn) wordt dan bepaald buiten het
onderwijs, en met name vanuit de samenleving.
Alles behalve de school-pedagogische benadering is extern.
- Interne benadering: Gaat er vanuit dat schools leren bepaalde eigenschappen
heeft die verbonden zijn met een interne, eigen finaliteit en inzet.
Is bijzonder relevant voor (maatschappelijke) beslissingen over de vormgeving van
onderwijs en de wijze waarop leerkrachten kunnen en mogen school maken.
Enkel de school-pedagogische benadering is een interne benadering.
,
,Functioneel-sociologische benadering
o Kerneigenschappen van een functioneel-sociologische benadering:
Focus op aspecten van het menselijke samenleven (Hoe komt maatschappelijke orde tot stand?)
Ze bestuderen de betekenis van onderwijs in en voor het samenleven
o Variant van de sociologische benadering, hanteert een functionalistische invalshoek
d.w.z. dat de maatschappelijke rol van onderwijs bekeken wordt vanuit de functie(s) die onderwijs heeft voor
het maatschappelijke leven.
Emile Durkheim = één van de grondleggers van deze benadering.
In lijn van Durkheim wordt onderwijs veelal gezien als een ‘georganiseerde en geprofessionaliseerde
socialisatie’ (Peschar & Wesselingh): m.a.w. In het onderwijs gaat het om een doelgerichte,
systematisch georganiseerde en door beroepskrachten uitgevoerde opdracht van cultuuraspecten
die een deelname aan het maatschappelijk leven moeten garanderen.
De vorm en inhoud van die socialisatie evolueert al naargelang veranderingen in de samenleving (Vb:
verschillende socialisatie in een agrarische samenleving dan in een industriële samenleving).
Ondanks die verschillen heeft onderwijs volgens Durkheim twee functies:
- Het bijbrengen van een geestelijke en lichamelijke gesteldheid
- Het bijbrengen van die geestelijke en lichamelijke eigenschappen die de specifieke
sociale groep (klasse, familie, …) als noodzakelijk beschouwt voor degenen die
deel uitmaken van deze groep.
Socialisatie staat dus enerzijds ten dienste van de algemene cultuuroverdracht die iedereen in staat stelt in
een maatschappij te leven, en anderzijds in teken van een specifieke cultuuroverdracht in functie van het deel
uitmaken van een bepaalde groep in die ruimere samenleving.
De functie van educatie is dus om bij de nieuwe generatie de ‘vermogens’ en ‘eigenschappen’ te ontwikkelen
die nodig zijn om de samenleving en specifieke groepen daarbinnen in stand te houden.
o Die uitgesproken functionele uitwerking van deze sociologische benadering vinden we bij Talcott Parson: In
het onderwijs gaat het volgens hem om positietoewijzing in een hiërarchische samenleving, op basis van
eigen verdiensten (link met meritocratie = samenleving waarin belangrijk wordt gevonden wat je individueel
hebt gepresteerd).
In de klas vertaalt die positietoewijzing o.b.v. verdiensten zich in een aantal specifieke processen:
- Emancipatie: leerlingen moeten loskomen van de gehechtheid aan het gezin
- Verinnerlijking: loskomen van het gezin betekent dat kinderen de heersende
maatschappelijke waarden en normen in zich opnemen
- Differentiatie: In de klas wordt bovendien om prestaties gevraagd en ze krijgen
hierop waarderingen. M.a.w. wordt er een onderscheid gemaakt tussen leerlingen
op basis van prestatie en waardering.
(Dit laat toe om menselijk potentieel bij nieuwe generaties te kanaliseren in de
richting van heersende maatschappelijke noden).
Dit is de selectie- en allocatiefunctie van onderwijs: jonge mensen worden geselecteerd en er wordt hen een
plaats in de maatschappij toegewezen.
, o Algemeen gesteld: In deze sociologische benadering bekijkt men hoe het onderwijs als socialisatieproces- en
instelling de maatschappelijke order reproduceert.
Onderwijs = georganiseerde vorm van leren = socialiseren
Socialiserend leren heeft betrekking op het verwerven van specifieke eigenschappen (kennis,
ingesteldheid, waarden, normen, …) die toelaten een plaats in te nemen in de bestaande orde en
daardoor die orde mee te bestendigen.
o Onderwijscurriculum
Moet een afspiegeling zijn van waarden en normen van de samenleving als geheel en van specifieke beroepen
of groepen daarbinnen.
o Leerkracht in deze benadering
De leerkracht is hier de opgeleide professional die over een specifieke kennisbasis beschikt om deze
methodisch georganiseerde socialisatie te realiseren.
Cultureel-sociologische benadering
o Definitie Cultuur-sociologische benadering
= Kijkt naar de samenleving als een geheel van betekenisverbanden. Het zijn die verbanden die samen de
cultuur vormen van een samenleving. Uitgangspunt van deze benadering is dat een samenleving enkel kan
bestaan wanneer ze gedragen wordt door een cultuur die haar en haar leden een identiteit geeft.
De samenleving is dan in de eerste plaats een cultuurgemeenschap.
De cultuur is doorslaggevend voor de identiteit van de samenleving, en een identificatie met
die cultuur is een voorwaarde om er volwaardig te kunnen in participeren.
o Volgens deze benadering bestaat de maatschappelijke betekenis van het onderwijs er in dat ze de cultuur, die
de voorwaarde is tot deelname, overdraagt aan diegenen die lid willen worden van de samenleving.
Dit verwerven of zich eigen maken van de cultuur, het zich ermee identificeren, vormt tegelijk de
voorwaarde om burger te kunnen zijn of worden. En het onderwijs is het middel bij uitstek.
Vb: migratiedebat: Dit is in principe niet anders voor nieuwkomers en voor kinderen van diegenen
die al burger zijn. In beide gevallen wordt men niet vanzelf, van ‘nature’, lid van de samenleving. De
voorwaarde om een volwaardige plaats te kunnen vinden in de samenleving is dat men zich de
cultuur eigen maakt en verwerft die deze samenleving tot samenleving maakt.
o Een belangrijke variant van deze benadering legt sterk de nadruk op het belang van een vaste kern van kennis
waarover iedereen zou moeten beschikken om volwaardig lid van een samenleving te kunnen zijn; kennis die
door de school moet worden aangedragen.
Bekende auteur hierin: E.D. Hirsch:
- “The schools we need and why we don’t have them”
= Onderwijsopvattingen die vooral de nadruk leggen op leren door doen of op het
verwerven van vaardigheden, en daarmee het belang van kennis minimaliseren,
eigenlijk aan de basis liggen van de zwakke prestaties van het Amerikaanse
onderwijs. Dit zou eveneens zorgen voor toenemende ongelijkheid in gender en
ras.
- The Making of Americans: Democracy and our schools’
= Het is de opdracht van de school om burgers voor te bereiden tot deelname aan
democratie. Hij refereert naar een kennis-rijk curriculum
