Toegepaste ethologie
1
,Inhoud
Inleiding ..................................................................................................................................4
Zenuwstelsel .......................................................................................................................4
Nature-nurture & domesticate .................................................................................................8
Evolutie: Domesticatie .........................................................................................................9
Methodologie van diergedragsonderzoek ............................................................................... 11
Gedragsstudie: fasen en processen.................................................................................... 11
Beschrijving van gedrag: ethogram ..................................................................................... 12
Registratiemethoden – recording methods.......................................................................... 13
Recording rules .............................................................................................................. 14
Types gedragsmetingen ..................................................................................................... 16
Registratiemedia ............................................................................................................ 16
Ritmes ........................................................................................................................... 17
Identificatie van dieren ................................................................................................... 20
Identificatiemethoden ....................................................................................................... 21
Directe versus indirecte gedragsobservatie ..................................................................... 22
Experimenter bias .............................................................................................................. 23
Analyse interpretatie van data......................................................................................... 23
2. Communicatie .................................................................................................................. 24
Basiselementen:................................................................................................................ 24
Theoretische visies ............................................................................................................ 26
Misleiding, mimicry en exploitatie ................................................................................... 27
Kenmerken van communicatiesignalen ........................................................................... 28
Chemische communicatie ................................................................................................. 30
Chemische communicatie varken................................................................................... 33
Chemische communicatie kat ........................................................................................ 34
Chemische communicatie hond ..................................................................................... 36
Chemische communicatie paard .................................................................................... 42
Tactiele communicatie ...................................................................................................... 43
Tactiele communicatie paard ......................................................................................... 43
Tactiele communicatie kat ............................................................................................. 43
Visuele communicatie ....................................................................................................... 45
Visuele communicatie: zicht ........................................................................................... 47
Akoestische communicatie ................................................................................................ 55
Elektrische communicatie ................................................................................................. 56
Emoties ............................................................................................................................. 57
2
, Componenten ................................................................................................................ 57
Emoties: model van Panksepp ........................................................................................ 62
Emoties: ........................................................................................................................ 63
Sociale organisatie en ruimtelijk gedrag ................................................................................. 65
Ruimtelijk gedrag ............................................................................................................... 67
Sociale organisatie hond .................................................................................................... 72
Sociale organisatie kat ....................................................................................................... 75
5 pillars of feline environmental needs ............................................................................ 77
Sociale organisatie paard ................................................................................................... 77
Sociale organisatie ............................................................................................................ 80
Ontwikkeling van het jonge dier .............................................................................................. 82
Ontwikkeling: hond-kat-paard ............................................................................................ 82
Prenatale periode .............................................................................................................. 82
Ontwikkeling hond ............................................................................................................. 83
Ontwikkeling kat ................................................................................................................ 86
Spel ............................................................................................................................... 87
Ontwikkeling paard ............................................................................................................ 88
Merrie-veulen interacties ................................................................................................ 88
Ontwikkeling .................................................................................................................. 88
Mens-dierrelatie .................................................................................................................... 90
Herkennen van mensen – belang van positieve interacties .................................................. 90
Sociaal leren in de mens-dierrelatie: invloed van moederdier en groepsgenoten .................. 92
Model van Hemsworth & Coleman: Human-Animal Interactions Model ............................... 93
Human-Animal Interactions Model ................................................................................. 93
Training voor dierverzorgers ............................................................................................ 95
3
,Inleiding
Wat is gedrag?
Waarneembare acties en reacties van een dier op externe prikkels of interne prikkels
→Externe prikkel= van buitenaf (licht, geluid, aanraking)
→Interne prikkel= van binnenuit (honger, dorst, pijn)
→Evolutionair doel → het vergroten van overlevingskansen en
voortplantingssucces.
Zenuwstelsel
Reflexen zijn de eenvoudigste vorm van gedrag, weinig
neuronen bij betrokken.
→Reflexboog
Neurotransmitters vb. serotonine, dopamine, noradrenaline
Dit zijn chemische boodschappers in je zenuwstelsel. Ze zorgen
ervoor dat zenuwcellen (neuronen) signalen kunnen doorgeven aan
elkaar, of aan andere cellen zoals spier- of kliercellen.
Charles Darwin (1809-1882) 19e eeuw (goed kennen)
→Zeer belangrijke en diepgaande invloed ontwikkeling van moderne
ethologie.
→Evolueren natuurlijke selectie: variatie tussen individuen → beter
aangepast aan omgeving → meer overlevings- en voortplantingskans →
gunstige kenmerken verspreiden in populatie
Ethologie= biologische studie van het gedrag
‘Ethos’: de gewoonte, de aard, de norm
‘Logos’: de leer
→Wetenschappelijk verantwoorde methodologie
4
, →Evolutieleer
Methodologie= is het nadenken over de beste manier om een onderzoek te doen.
Oskar Heinroth (begin 20ste eeuw)
→Bestudeerde dieren in vrije natuur (vnl. vogels)
→Enkel uitwendig zichtbaar gedrag
Studie van dierengedrag: het ethogram
→Ethogram voor Felidae
Clustering/ categorisering van gedrag
→Gedrag verdelen in duidelijke groepen
→Functionele indeling:
→Voedselgedrag
→Agonistisch gedrag (conflictgedrag)
→Affiliatief gedrag (sociaal verbindend gedrag)
→Analytische hulpmiddelen voor onderzoekers
Structurele definities= beschrijving van gedrag a.d.h.v. waarneembare uiterlijke
kenmerken van houding en beweging zonder interpretatie van het doel of functie
Soorten ethogrammen
→Ethogram= inventaris van alle gedragselementen van een diersoort → lijst
met structurele definities.
→Species ethogram → lijst van ALLE gedragingen van een soort (species).
→Experimenteel ethogram → gering ethogram enkel nodig voor dat
experiment.
→States= gedraging die langer duurt
→Events= heel korte gedraging
Emotionele expressies bij verschillende diersoorten.
→Emoties als onderzoeksobject
→ Relatie tussen emoties en zichtbare gedragingen (vb.
gelaatsuitdrukkingen)
→Link tussen emoties en evolutie → ontstaan door evolutie, helpen bij
overleven/voortplanten.
5
, N. Tinbergen (grondlegger). 20ste eeuw → tinbergen’s four whys
Biologische grondslag: zee belangrijke vraaginstellingen om gedrag te verklaren.
→ Zilvermeeuwkuiken onderzoek!!!!!!!!!!
Zilvermeeuwkuiken
→Pikt naar rode vlek op onder snavel van ouder → voedsel wordt uitgebraakt
→Welke prikkel lokt pikken kuiken uit?
→Modellenonderzoek
Tinbergen’s four whys
1. Causaliteit → Wat veroorzaakt het gedrag op dit moment?
2. Functie → Hoe ontwikkelt het gedrag zich in het leven van het dier?
3. Ontogenetisch → Wat is het nut of voordeel van dit gedrag voor overleving of
voortplanting?
4. Fylogenetisch → Hoe is het gedrag ontstaan in de evolutie?
6
1
,Inhoud
Inleiding ..................................................................................................................................4
Zenuwstelsel .......................................................................................................................4
Nature-nurture & domesticate .................................................................................................8
Evolutie: Domesticatie .........................................................................................................9
Methodologie van diergedragsonderzoek ............................................................................... 11
Gedragsstudie: fasen en processen.................................................................................... 11
Beschrijving van gedrag: ethogram ..................................................................................... 12
Registratiemethoden – recording methods.......................................................................... 13
Recording rules .............................................................................................................. 14
Types gedragsmetingen ..................................................................................................... 16
Registratiemedia ............................................................................................................ 16
Ritmes ........................................................................................................................... 17
Identificatie van dieren ................................................................................................... 20
Identificatiemethoden ....................................................................................................... 21
Directe versus indirecte gedragsobservatie ..................................................................... 22
Experimenter bias .............................................................................................................. 23
Analyse interpretatie van data......................................................................................... 23
2. Communicatie .................................................................................................................. 24
Basiselementen:................................................................................................................ 24
Theoretische visies ............................................................................................................ 26
Misleiding, mimicry en exploitatie ................................................................................... 27
Kenmerken van communicatiesignalen ........................................................................... 28
Chemische communicatie ................................................................................................. 30
Chemische communicatie varken................................................................................... 33
Chemische communicatie kat ........................................................................................ 34
Chemische communicatie hond ..................................................................................... 36
Chemische communicatie paard .................................................................................... 42
Tactiele communicatie ...................................................................................................... 43
Tactiele communicatie paard ......................................................................................... 43
Tactiele communicatie kat ............................................................................................. 43
Visuele communicatie ....................................................................................................... 45
Visuele communicatie: zicht ........................................................................................... 47
Akoestische communicatie ................................................................................................ 55
Elektrische communicatie ................................................................................................. 56
Emoties ............................................................................................................................. 57
2
, Componenten ................................................................................................................ 57
Emoties: model van Panksepp ........................................................................................ 62
Emoties: ........................................................................................................................ 63
Sociale organisatie en ruimtelijk gedrag ................................................................................. 65
Ruimtelijk gedrag ............................................................................................................... 67
Sociale organisatie hond .................................................................................................... 72
Sociale organisatie kat ....................................................................................................... 75
5 pillars of feline environmental needs ............................................................................ 77
Sociale organisatie paard ................................................................................................... 77
Sociale organisatie ............................................................................................................ 80
Ontwikkeling van het jonge dier .............................................................................................. 82
Ontwikkeling: hond-kat-paard ............................................................................................ 82
Prenatale periode .............................................................................................................. 82
Ontwikkeling hond ............................................................................................................. 83
Ontwikkeling kat ................................................................................................................ 86
Spel ............................................................................................................................... 87
Ontwikkeling paard ............................................................................................................ 88
Merrie-veulen interacties ................................................................................................ 88
Ontwikkeling .................................................................................................................. 88
Mens-dierrelatie .................................................................................................................... 90
Herkennen van mensen – belang van positieve interacties .................................................. 90
Sociaal leren in de mens-dierrelatie: invloed van moederdier en groepsgenoten .................. 92
Model van Hemsworth & Coleman: Human-Animal Interactions Model ............................... 93
Human-Animal Interactions Model ................................................................................. 93
Training voor dierverzorgers ............................................................................................ 95
3
,Inleiding
Wat is gedrag?
Waarneembare acties en reacties van een dier op externe prikkels of interne prikkels
→Externe prikkel= van buitenaf (licht, geluid, aanraking)
→Interne prikkel= van binnenuit (honger, dorst, pijn)
→Evolutionair doel → het vergroten van overlevingskansen en
voortplantingssucces.
Zenuwstelsel
Reflexen zijn de eenvoudigste vorm van gedrag, weinig
neuronen bij betrokken.
→Reflexboog
Neurotransmitters vb. serotonine, dopamine, noradrenaline
Dit zijn chemische boodschappers in je zenuwstelsel. Ze zorgen
ervoor dat zenuwcellen (neuronen) signalen kunnen doorgeven aan
elkaar, of aan andere cellen zoals spier- of kliercellen.
Charles Darwin (1809-1882) 19e eeuw (goed kennen)
→Zeer belangrijke en diepgaande invloed ontwikkeling van moderne
ethologie.
→Evolueren natuurlijke selectie: variatie tussen individuen → beter
aangepast aan omgeving → meer overlevings- en voortplantingskans →
gunstige kenmerken verspreiden in populatie
Ethologie= biologische studie van het gedrag
‘Ethos’: de gewoonte, de aard, de norm
‘Logos’: de leer
→Wetenschappelijk verantwoorde methodologie
4
, →Evolutieleer
Methodologie= is het nadenken over de beste manier om een onderzoek te doen.
Oskar Heinroth (begin 20ste eeuw)
→Bestudeerde dieren in vrije natuur (vnl. vogels)
→Enkel uitwendig zichtbaar gedrag
Studie van dierengedrag: het ethogram
→Ethogram voor Felidae
Clustering/ categorisering van gedrag
→Gedrag verdelen in duidelijke groepen
→Functionele indeling:
→Voedselgedrag
→Agonistisch gedrag (conflictgedrag)
→Affiliatief gedrag (sociaal verbindend gedrag)
→Analytische hulpmiddelen voor onderzoekers
Structurele definities= beschrijving van gedrag a.d.h.v. waarneembare uiterlijke
kenmerken van houding en beweging zonder interpretatie van het doel of functie
Soorten ethogrammen
→Ethogram= inventaris van alle gedragselementen van een diersoort → lijst
met structurele definities.
→Species ethogram → lijst van ALLE gedragingen van een soort (species).
→Experimenteel ethogram → gering ethogram enkel nodig voor dat
experiment.
→States= gedraging die langer duurt
→Events= heel korte gedraging
Emotionele expressies bij verschillende diersoorten.
→Emoties als onderzoeksobject
→ Relatie tussen emoties en zichtbare gedragingen (vb.
gelaatsuitdrukkingen)
→Link tussen emoties en evolutie → ontstaan door evolutie, helpen bij
overleven/voortplanten.
5
, N. Tinbergen (grondlegger). 20ste eeuw → tinbergen’s four whys
Biologische grondslag: zee belangrijke vraaginstellingen om gedrag te verklaren.
→ Zilvermeeuwkuiken onderzoek!!!!!!!!!!
Zilvermeeuwkuiken
→Pikt naar rode vlek op onder snavel van ouder → voedsel wordt uitgebraakt
→Welke prikkel lokt pikken kuiken uit?
→Modellenonderzoek
Tinbergen’s four whys
1. Causaliteit → Wat veroorzaakt het gedrag op dit moment?
2. Functie → Hoe ontwikkelt het gedrag zich in het leven van het dier?
3. Ontogenetisch → Wat is het nut of voordeel van dit gedrag voor overleving of
voortplanting?
4. Fylogenetisch → Hoe is het gedrag ontstaan in de evolutie?
6
