Genealogie samenvatting
1. WAT IS GENEALOGIE
1.1 Definitie van genealogie
Genealogie is de wetenschappelijke studie van verwantschap, afkomst en
afstamming tussen mensen. Ze houdt zich bezig met het reconstrueren en analyseren
van familierelaties op basis van bronnen, met als doel inzicht te krijgen in:
• familiestructuren,
• intergenerationele relaties,
• en bredere maatschappelijke patronen.
Genealogie is meer dan het opstellen van een stamboom. Ze is een
onderzoeksdiscipline die gebruikmaakt van methodes uit verschillende
wetenschappen en die zowel microgeschiedenis (één familie) als macropatronen
(samenleving, demografie, migratie) kan blootleggen.
Etymologie:
• genus = geslacht, familie
• logos / logia = leer, kennis
In het Engels wordt genealogie vaak omschreven als “the study of family, family history
and the tracing of lineages”, maar in academische context gaat het nadrukkelijk om
kritisch bronnenonderzoek.
1.2 Graatgenealogie en familiegeschiedenis
Binnen genealogisch onderzoek wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen:
• Graatgenealogie
→ focust op verwantschap zelf
→ namen, datums, relaties
→ hoe mensen met elkaar verbonden zijn
• Familiegeschiedenis
→ focust op context en betekenis
→ wonen, werken, migratie, emoties, trauma’s, strategieën
→ hoe en waarom familiebanden impact hebben
è Beide zijn onlosmakelijk verbonden, maar methodologisch verschillend.
1.3 Familiale verwantschap: vier invalshoeken
Familiale verwantschap is geen eenduidig gegeven en kan vanuit vier perspectieven
bekeken worden:
1.3.1 Juridische verwantschap
• vastgelegd in het recht
• huwelijk, adoptie, erkenning, echtscheiding
• bepaalt rechten en plichten (erfenis, zorg, naamgeving)
,1.3.2 Sociale verwantschap
• bepaald door gebruiken, tradities en samenleving
• stiefouders, plusgezinnen, pleeggezinnen
• familie ≠ altijd biologische band
1.3.3 Emotionele verwantschap
• aLectieve banden
• hechting, vertrouwen, identificatie
• iemand kan emotioneel “familie” zijn zonder juridische of biologische band
1.3.4 Biologische verwantschap
• genetische verwantschap via DNA
• meetbaar, maar niet allesbepalend
• genealogische voorouders ≠ altijd genetische voorouders
è Belangrijk kerninzicht: genealogie gaat niet uitsluitend over biologie.
1.4 Verwantschap als sociale constructie
Verwantschap is in sterke mate een sociale constructie:
• wij beslissen wie we als familie beschouwen,
• welke relaties we registreren,
• welke lijnen belangrijk zijn.
Dit wordt ook wel de genealogical imagination genoemd:
• genealogie wordt actief gemaakt,
• het vertelt evenveel over het heden als over het verleden.
Eva benadrukt hier ook het eurocentrische karakter van veel hedendaagse
genealogische modellen:
• nadruk op verticale relaties (ouders–kinderen),
• weinig aandacht voor laterale relaties (gemeenschap, adoptie),
• zichtbaar in DNA-algoritmes (bv. 23andMe).
Andere culturen hanteren andere verwantschapslogica’s.
1.5 Waarom is genealogie belangrijk?
Doorheen de geschiedenis was genealogie essentieel omdat verwantschap bepaalde:
• eigendom en erfenis
• sociale status en macht
• zorg voor ouderen en kinderen
• overdracht van beroepen, kennis en bezit
• overerving van eigenschappen en ziektes
Vandaag is genealogie relevant voor:
• geschiedenis en historische demografie
• kunstgeschiedenis (familiale context van kunstenaars)
• psychologie (identiteit, intergenerationele invloed)
• biologie en genetica
, • erfgoed, musea en publieksgeschiedenis
Onderzoek toont dat een groot deel van de bevolking geïnteresseerd is in afkomst en
familiegeschiedenis.
1.6 Onderzoeksvragen binnen genealogie
Typische genealogische onderzoeksvragen zijn:
• Wie waren mijn voorouders en wat deden zij?
• Hoe beïnvloedde familie iemands identiteit of levensloop?
• Welke rol speelden familienetwerken in grotere historische processen?
• Hoe worden kenmerken (biologisch, materieel, immaterieel) doorgegeven?
• Hoe kan genealogische kennis ontsloten worden voor publiek of onderzoek?
• Wat leert genealogie ons over migratie, sociale mobiliteit en demografie?
1.7 Genealogische onderzoeksmethode
Een genealogisch onderzoek verloopt systematisch:
1. Onderzoeksvraag formuleren
2. Doelstelling bepalen
3. Verkenning van bestaande gegevens
4. Bronnenonderzoek
5. Gegevensverwerking
6. Interpretatie en discussie
7. Eindresultaat
8. Kritische beoordeling
Fundamenteel principe:
• werken van het bekende naar het onbekende
• basisstructuur: vader – moeder – kind
1.8 Genealogie en hulpwetenschappen
Genealogie is interdisciplinair en steunt op vele hulpwetenschappen:
• geschiedenis & historische demografie
• antropologie
• sociologie
• biologie & genetica
• archeologie
• kunstgeschiedenis
• heraldiek
• volkskunde & immaterieel erfgoed
• taalkunde & antroponymie
• paleografie
Hulpwetenschappen helpen:
• bronnen begrijpen,
, • context reconstrueren,
• fouten vermijden,
• nieuwe onderzoeksvragen formuleren.
1.9 Geschiedenis van de genealogie
1.9.1 Middeleeuwen – vroegmoderne tijd
• genealogie vooral bij adel en elite
• wapenherauten als eerste professionals
• vaak gebruikt voor prestige, studiebeurzen, fiscale voordelen
• veel vervalsingen → “liegen als een genealoog”
1.9.2 19de eeuw
• genealogie wordt wetenschappelijker
• kritische ontmaskering van oude genealogieën
1.9.3 Tweede Wereldoorlog
• sibbekunde
• genealogie ingezet voor raciale ideologie en “raszuiverheid”
1.9.4 Na 1945
• focus op “geschiedenis van de kleine man”
• democratisering van genealogie
1.9.5 Vandaag
• identiteit en afkomst centraal
• “wie ben ik en waar kom ik vandaan?”
1.10 Actoren in de genealogie
Genealogie wordt beoefend door:
• individuen (geïnteresseerden, adopteerden, donorkinderen)
• verenigingen (genealogische kringen)
• archieven (Rijksarchief, stadsarchieven, privéarchieven)
• religieuze organisaties (bv. mormonen)
• professionelen (notarissen, historici, erfgoedinstellingen)
• onderwijs & zorg (scholen, woonzorgcentra)
• musea
• commerciële bedrijven (MyHeritage, Ancestry, DNA-bedrijven)
• academici (historici, demografen, biologen, psychologen)
1. WAT IS GENEALOGIE
1.1 Definitie van genealogie
Genealogie is de wetenschappelijke studie van verwantschap, afkomst en
afstamming tussen mensen. Ze houdt zich bezig met het reconstrueren en analyseren
van familierelaties op basis van bronnen, met als doel inzicht te krijgen in:
• familiestructuren,
• intergenerationele relaties,
• en bredere maatschappelijke patronen.
Genealogie is meer dan het opstellen van een stamboom. Ze is een
onderzoeksdiscipline die gebruikmaakt van methodes uit verschillende
wetenschappen en die zowel microgeschiedenis (één familie) als macropatronen
(samenleving, demografie, migratie) kan blootleggen.
Etymologie:
• genus = geslacht, familie
• logos / logia = leer, kennis
In het Engels wordt genealogie vaak omschreven als “the study of family, family history
and the tracing of lineages”, maar in academische context gaat het nadrukkelijk om
kritisch bronnenonderzoek.
1.2 Graatgenealogie en familiegeschiedenis
Binnen genealogisch onderzoek wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen:
• Graatgenealogie
→ focust op verwantschap zelf
→ namen, datums, relaties
→ hoe mensen met elkaar verbonden zijn
• Familiegeschiedenis
→ focust op context en betekenis
→ wonen, werken, migratie, emoties, trauma’s, strategieën
→ hoe en waarom familiebanden impact hebben
è Beide zijn onlosmakelijk verbonden, maar methodologisch verschillend.
1.3 Familiale verwantschap: vier invalshoeken
Familiale verwantschap is geen eenduidig gegeven en kan vanuit vier perspectieven
bekeken worden:
1.3.1 Juridische verwantschap
• vastgelegd in het recht
• huwelijk, adoptie, erkenning, echtscheiding
• bepaalt rechten en plichten (erfenis, zorg, naamgeving)
,1.3.2 Sociale verwantschap
• bepaald door gebruiken, tradities en samenleving
• stiefouders, plusgezinnen, pleeggezinnen
• familie ≠ altijd biologische band
1.3.3 Emotionele verwantschap
• aLectieve banden
• hechting, vertrouwen, identificatie
• iemand kan emotioneel “familie” zijn zonder juridische of biologische band
1.3.4 Biologische verwantschap
• genetische verwantschap via DNA
• meetbaar, maar niet allesbepalend
• genealogische voorouders ≠ altijd genetische voorouders
è Belangrijk kerninzicht: genealogie gaat niet uitsluitend over biologie.
1.4 Verwantschap als sociale constructie
Verwantschap is in sterke mate een sociale constructie:
• wij beslissen wie we als familie beschouwen,
• welke relaties we registreren,
• welke lijnen belangrijk zijn.
Dit wordt ook wel de genealogical imagination genoemd:
• genealogie wordt actief gemaakt,
• het vertelt evenveel over het heden als over het verleden.
Eva benadrukt hier ook het eurocentrische karakter van veel hedendaagse
genealogische modellen:
• nadruk op verticale relaties (ouders–kinderen),
• weinig aandacht voor laterale relaties (gemeenschap, adoptie),
• zichtbaar in DNA-algoritmes (bv. 23andMe).
Andere culturen hanteren andere verwantschapslogica’s.
1.5 Waarom is genealogie belangrijk?
Doorheen de geschiedenis was genealogie essentieel omdat verwantschap bepaalde:
• eigendom en erfenis
• sociale status en macht
• zorg voor ouderen en kinderen
• overdracht van beroepen, kennis en bezit
• overerving van eigenschappen en ziektes
Vandaag is genealogie relevant voor:
• geschiedenis en historische demografie
• kunstgeschiedenis (familiale context van kunstenaars)
• psychologie (identiteit, intergenerationele invloed)
• biologie en genetica
, • erfgoed, musea en publieksgeschiedenis
Onderzoek toont dat een groot deel van de bevolking geïnteresseerd is in afkomst en
familiegeschiedenis.
1.6 Onderzoeksvragen binnen genealogie
Typische genealogische onderzoeksvragen zijn:
• Wie waren mijn voorouders en wat deden zij?
• Hoe beïnvloedde familie iemands identiteit of levensloop?
• Welke rol speelden familienetwerken in grotere historische processen?
• Hoe worden kenmerken (biologisch, materieel, immaterieel) doorgegeven?
• Hoe kan genealogische kennis ontsloten worden voor publiek of onderzoek?
• Wat leert genealogie ons over migratie, sociale mobiliteit en demografie?
1.7 Genealogische onderzoeksmethode
Een genealogisch onderzoek verloopt systematisch:
1. Onderzoeksvraag formuleren
2. Doelstelling bepalen
3. Verkenning van bestaande gegevens
4. Bronnenonderzoek
5. Gegevensverwerking
6. Interpretatie en discussie
7. Eindresultaat
8. Kritische beoordeling
Fundamenteel principe:
• werken van het bekende naar het onbekende
• basisstructuur: vader – moeder – kind
1.8 Genealogie en hulpwetenschappen
Genealogie is interdisciplinair en steunt op vele hulpwetenschappen:
• geschiedenis & historische demografie
• antropologie
• sociologie
• biologie & genetica
• archeologie
• kunstgeschiedenis
• heraldiek
• volkskunde & immaterieel erfgoed
• taalkunde & antroponymie
• paleografie
Hulpwetenschappen helpen:
• bronnen begrijpen,
, • context reconstrueren,
• fouten vermijden,
• nieuwe onderzoeksvragen formuleren.
1.9 Geschiedenis van de genealogie
1.9.1 Middeleeuwen – vroegmoderne tijd
• genealogie vooral bij adel en elite
• wapenherauten als eerste professionals
• vaak gebruikt voor prestige, studiebeurzen, fiscale voordelen
• veel vervalsingen → “liegen als een genealoog”
1.9.2 19de eeuw
• genealogie wordt wetenschappelijker
• kritische ontmaskering van oude genealogieën
1.9.3 Tweede Wereldoorlog
• sibbekunde
• genealogie ingezet voor raciale ideologie en “raszuiverheid”
1.9.4 Na 1945
• focus op “geschiedenis van de kleine man”
• democratisering van genealogie
1.9.5 Vandaag
• identiteit en afkomst centraal
• “wie ben ik en waar kom ik vandaan?”
1.10 Actoren in de genealogie
Genealogie wordt beoefend door:
• individuen (geïnteresseerden, adopteerden, donorkinderen)
• verenigingen (genealogische kringen)
• archieven (Rijksarchief, stadsarchieven, privéarchieven)
• religieuze organisaties (bv. mormonen)
• professionelen (notarissen, historici, erfgoedinstellingen)
• onderwijs & zorg (scholen, woonzorgcentra)
• musea
• commerciële bedrijven (MyHeritage, Ancestry, DNA-bedrijven)
• academici (historici, demografen, biologen, psychologen)
