Inleiding
, Inleiding
! In het wetboek van strafvordering worden heel wat begrippen gebruikt die in het nieuwe
strafwetboek niet meer bestaan, bekijk art. 78 Sw. voor de omzetting.
1.Wat is (het nut van) strafrecht?
Punitief populisme
↕ 1
Evidence based vaststellingen
Daarom:
- Moet je strafrecht benaderen met een kritische geest
- Nooit veralgemenen
- Altijd starten met een vermoeden van onschuld
2.Geschiedenis van het Belgische recht
Strafrecht is aan de ene kant een momentopname maar ook zeer afhankelijk van de
omgeving waarin het zich bevindt. Bv: Afghanistan
2.1 Eerste vormen van strafrecht
Wat voorafging … privaatrecht -> publiekrecht
Het strafrecht was eerst een systeem van collectieve weerwraak waar “oog om oog, tand om
tand” centraal stond. Dit was op basis van familiale solidariteit.
Stilaan werd dit principe aan de kant geschoven en kon je dingen afbetalen, hier kwam het
concept van zoengeld/bloedgeld op tafel. (nog steeds binnen familiale solidariteit)
Later beperkte dit zich niet enkel familiaal maar moest je ook aan de overheid betalen.
2.2 Kentering in 18e eeuw
- Franse filosofen
- Beccaria
- Von Feuerbach
In de strijd tegen willekeur wil men meer en meer inzetten op wetgeving.
2.3 Strafwetboek 1867 (Sw.1867)
Vóór 1867: Code Napoléon ook onder Nederlands bewind
Haus (U Gent) en Nypels (U Luik)
1
Wanneer burgers accuratere informatie krijgen gaan ze meer achter de uitspraak van de rechter staan.
1
,Eigenlijk overname van Code Napoléon
Klassieke leer:
- Schuldbegrip staat centraal. Elkeen heeft keuze tussen het goede en het kwade
- Doelstelling van de bestraffing = vergelding, intimidatie en preventie
Intussen gewijzigd, aangevuld -> onleesbaar kluwen
Veel rechtsfiguren hebben geen wettelijke basis, veel straffen zijn artificieel (bv. door
correctionalisering), archaïsch taalgebruik, geen voeling met wetenschappelijk onderzoek,…
2.4 Eindelijk een nieuw wetboek!
Commissie tot hervorming van het strafrecht
- Vierde poging sinds 1979 (Châtel&D’Haenens; Legros; Holsters)
- Damien Vandermeersch, Joëlle Rozie en Jeroen De Herdt
Publicatie: Belgisch Staatsblad 8 april 2024
In werking: 2 jaar na publicatie: 8 april 2026
Intussen reparatie- en harmonisatiewetgeving én nieuwe wetgeving …2
Nog wachten op Strafuitvoeringswetboek
Een eigentijds nieuw Strafwetboek:
Accuraat = garantie voor rechtszekerheid
Coherent = vlotte toepassing op concrete situaties3
Eenvoudig = iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
De pijlers van de hervorming
- Subsidiariteit van het strafrecht
- Visie over de doelstellingen van de straf
- Gevangenisstraf als ultimum remedium
- Gelijkwaardige straffen, maar oog voor proportionaliteit en individualisering van de
bestraffing
- Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus
- Nieuwe vormen van bestraffing
- Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie
Politieke besluitvorming4
- Verhoging bepaalde strafmaten
- Behoud bepaalde misdrijven >< Taxatie-instrument strafwaardigheid
- Nieuwe strafbaarstellingen
- Strenge recidiveregeling
2
Want het strafrecht is evolutief. Bv: vluchten uit de gevangenis was niet strafbaar maar zal dat nu wel worden.
3
Bv: Er waren eerst verschillende definities voor wanneer het nacht is, nu is er één coherente definitie.
4
Ookal staat de wetgever niet achter deze principes, wegens de politiek moet er hier wel rekening mee
gehouden worden.
2
, - TBS5
- …
3.Definitie en kenmerken van het Belgisch strafrecht
3.1 Definitie
Begripsbepaling strafrecht:
Niet gemakkelijk → plaats- en tijdgebonden
“Strafrecht beoogt de handhaving van een aantal waarden in een bepaald land op een
gegeven ogenblik”
Werkdefinitie:
“Het strafrecht is het geheel van rechtsregels die bepaalde gedragingen strafbaar stellen en
sancties bepalen die op de daders toepasselijk zijn”
3 sleutelbegrippen
1. Misdrijf
2. Strafrechtelijke sanctie (dus breder dan ‘straf’)
3. Dader
3.1.1 Misdrijf
= algemene term
Niet langer drieleding: misdaad, wanbedrijf, overtreding
= een gedraging waarop de WET een sanctie stelt
Niet alles wat moreel verwerpelijk is, is een misdrijf
3.1.2 Sanctie
5
Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank.
3
,3.1.3 Dader
6
3.2 Kenmerken
3.2.1 Legaal recht
- Legaliteitsprincipe (art. 1 Sf)
- Nullum crimen sine lege
- Nulla poena sine lege
3.2.2 Publiekrecht
- overheid straft omdat openbare orde werd geraakt7
- spilfiguur = Openbaar Ministerie (vertegenwoordigt gemeenschap)
- slachtoffer niet nodig om strafprocedure op te starten (er zijn geen klachtmisdrijven
meer)
- slachtoffer mag zich niet inlaten over de bestraffing, enkel schadevergoeding
- geen andersluidende overeenkomsten (je mag dus zelf niets beslissen, want het is
deel van openbare orde)
- toestemming slachtoffer is irrelevant, tenzij de niet-toestemming een constitutief
bestanddeel is (bv: suicide pact)
- rechtsverwerking bestaat niet in het strafrecht
3.2.3 Autonome rechtstak
- geen hulp recht ten dienste van andere rechtstakken
- = handhavingsrecht met algemene draagwijdte
- conceptuele autonomie
6
Je kan dus wel al het onderzoek starten zonder identificatie van de dader maar je kan niet straffen zonder
identificatie.
7
Eerst was het privaatrecht maar nu is het een deel van het publiekrecht.
4
,- = strafrecht bepaalt eigen begrippenkader zonder gebonden te zijn door
andere rechtstakken (cf. Voorafgaande Titel Boek 2: art.79-81)
- Uitzonderlijk rekening houden met burgerlijk recht (art.16 V.T. Sv.: misdrijf
houdt verband met uitvoering van de overeenkomst waarvan het bestaan
ontkend wordt of waarvan de uitlegging betwist wordt)
5
,Hoofdstuk 1: De strafwet
, Hoofdstuk 1: De strafwet
1.Wat?: Het legaliteitsbeginsel (art. 1 Sw)
Cesare Beccaria
- 8“Dei delitti e delle pene” (1764)
- Reactie tegen willekeur en wreedheid in het strafrecht
- Heldere wetgeving met noodzakelijke bestraffing en geen doodstraf meer, maar toch
nog repressie (bv. eeuwige slavernij als straf)
Von Feuerbach9
- Duitse school
- Wettelijke misdrijfomschrijvingen + straffen -> psychologische dwang op dader
(ging er vanuit dat als het strafrecht wettelijk verankert is dat dit een preventie
functie heeft omdat het psychologische dwang uitoefent op de dader)
- Geestelijke vader Latijnse adagia (1801)
1.1 Wettelijke bepaling
Nullum crimen sine lege; Nulla poena sine lege + Neurenberg Clausule
Art. 1. legaliteitsbeginsel
Niemand kan worden gestraft voor een misdrijf waarvan de bestanddelen niet in de wet
worden omschreven.
Niemand kan worden gestraft met een straf waarin de wet niet voorziet.
10
Dit artikel staat niet in de weg aan de berechting en bestraffing van iemand die schuldig is
aan een handelen of nalaten dat, ten tijde van het handelen of nalaten, een misdrijf was
overeenkomstig de algemene beginselen die door de internationale volkerengemeenschap
worden erkend.
Dit principe is beschermd door de grondwet en door verscheidene bepalingen in
internationale verdragen:
- Art. 1 Sw.2024 (+ art. 2 Sw.1867)
- Art.12, tweede lid GW
- Art. 14 GW
8
Founding father van de rechten van de verdediging.
9
Founding father van het legaliteitsprincipe.
10
Dit laatste lid is nieuw toegevoegd, dit is gekend als de Neurenberg clausule.
1
, - Art. 7 EVRM
- Art. 15 IVBPR
- Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
Nuremberg Clausule
= bekrachtiging gewoonterechtelijk karakter van bepaalde strafbaarstellingen
- Art. 1 Sw.2024
- Art. 15 IVBPR
- Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
- Art. 7 EVRM
- MAAR: Ratificatie Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof (genocide,
misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden, agressie) + art. 82 e.v. Sw.2024
(genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden)
→ Je kan dus het belang van de Neurenberg clausule in vraag stellen aangezien veel
gewoonterecht intussen deel van internationaal recht is, het is echter nog van belang
bij extraterritoriale rechtsmacht
1.2 Draagwijdte
1.2.1 Vormelijke vereiste van een wet
→ Het legaliteitsprincipe impliceert in eerste instantie dat enkel een wet van een bepaalde
gedraging een misdrijf kan maken en de straf(fen) kan bepalen die hieraan kan (of kunnen)
worden gekoppeld. In principe is het strafrecht dus een geschreven recht.
Wetgevende macht:
- Internationaal niveau
→ Meestal Europese richtlijnen, ook verordeningen
- Federale wetten
- Decreten en ordonnanties
→ zie art. 11 Bijzondere Wet 8.8.1980/Wet 16.7.1993
m.b.t. hervorming van de instellingen
→ binnen de grenzen van hun bevoegdheid
→ afwijkingen op Boek I Sw. mogelijk maar niet op veralgemeende wijze
→ eensluidend advies van federale ministerraad als nieuwe straf of strafbaarstelling
waarin Boek I Sw. niet voorziet.
Uitvoerende macht:11
11
Het is vooral belangrijk te weten dat er verschillende strafrechtelijke instanties zijn, ze gaan de specificaties
niet per se vragen.
2
, → Geen straf kan worden ingevoerd dan “krachtens een wet” (art. 14 GW)
- Gemeenten en provincies
- Overtredingen van hun reglementen met bestuurlijke sancties of
strafrechtelijke straffen (art. 4 § 3 Wet van 24 juni 2013 betreffende
gemeentelijke administratieve sancties)
- Maar: enkel politiestraffen (die werden afgeschaft met nieuw Sw.):
inhoudsloos?
- Burgemeester
- art. 134 § 1 Nieuwe Gemeentewet
- politieverordening
- oproer, kwaadwillige samenscholing, ernstige stoornis van openbare
rust of andere onvoorziene omstandigheid
- nadien bekrachtiging door gemeenteraad
- max. politiestraffen -> inhoudsloos?
- ook art. 187 van de Wet van 15 mei 2007 betreffende de civiele
veiligheid: straf van niv. 1
- Provinciegouverneur
- art.1 wet 6 maart 1818
- besluiten met betrekking tot openbare rust, veiligheid en gezondheid
- straf van niv. 1
GAS - Wet 24 juni 2013
Uitgangspunt: andere inbreuken dan in bijzondere strafwetten
Naast overlast en bepaalde verkeersinbreuken, ook gemengde inbreuken
- bv. diefstal, lichte gewelddaden, vandalisme,…
- strafrecht ofwel bestuursrecht: nooit cumulatief
-> Quid harmonisatie Sw.2024?
Sanctiepalet (lijst is limitatief):
- bestuurlijke geldboete max. € 175 (minderjarig: vanaf 14 jaar!) of € 500
(meerderjarig);
- intrekking verleende toestemming of vergunning;
- tijdelijke of definitieve sluiting van de inrichting;
- gemeenschapsdienst
- GAS-bemiddeling
- ofwel politiestraffen (cf. supra) >< Sw. 2024?
3
, Inleiding
! In het wetboek van strafvordering worden heel wat begrippen gebruikt die in het nieuwe
strafwetboek niet meer bestaan, bekijk art. 78 Sw. voor de omzetting.
1.Wat is (het nut van) strafrecht?
Punitief populisme
↕ 1
Evidence based vaststellingen
Daarom:
- Moet je strafrecht benaderen met een kritische geest
- Nooit veralgemenen
- Altijd starten met een vermoeden van onschuld
2.Geschiedenis van het Belgische recht
Strafrecht is aan de ene kant een momentopname maar ook zeer afhankelijk van de
omgeving waarin het zich bevindt. Bv: Afghanistan
2.1 Eerste vormen van strafrecht
Wat voorafging … privaatrecht -> publiekrecht
Het strafrecht was eerst een systeem van collectieve weerwraak waar “oog om oog, tand om
tand” centraal stond. Dit was op basis van familiale solidariteit.
Stilaan werd dit principe aan de kant geschoven en kon je dingen afbetalen, hier kwam het
concept van zoengeld/bloedgeld op tafel. (nog steeds binnen familiale solidariteit)
Later beperkte dit zich niet enkel familiaal maar moest je ook aan de overheid betalen.
2.2 Kentering in 18e eeuw
- Franse filosofen
- Beccaria
- Von Feuerbach
In de strijd tegen willekeur wil men meer en meer inzetten op wetgeving.
2.3 Strafwetboek 1867 (Sw.1867)
Vóór 1867: Code Napoléon ook onder Nederlands bewind
Haus (U Gent) en Nypels (U Luik)
1
Wanneer burgers accuratere informatie krijgen gaan ze meer achter de uitspraak van de rechter staan.
1
,Eigenlijk overname van Code Napoléon
Klassieke leer:
- Schuldbegrip staat centraal. Elkeen heeft keuze tussen het goede en het kwade
- Doelstelling van de bestraffing = vergelding, intimidatie en preventie
Intussen gewijzigd, aangevuld -> onleesbaar kluwen
Veel rechtsfiguren hebben geen wettelijke basis, veel straffen zijn artificieel (bv. door
correctionalisering), archaïsch taalgebruik, geen voeling met wetenschappelijk onderzoek,…
2.4 Eindelijk een nieuw wetboek!
Commissie tot hervorming van het strafrecht
- Vierde poging sinds 1979 (Châtel&D’Haenens; Legros; Holsters)
- Damien Vandermeersch, Joëlle Rozie en Jeroen De Herdt
Publicatie: Belgisch Staatsblad 8 april 2024
In werking: 2 jaar na publicatie: 8 april 2026
Intussen reparatie- en harmonisatiewetgeving én nieuwe wetgeving …2
Nog wachten op Strafuitvoeringswetboek
Een eigentijds nieuw Strafwetboek:
Accuraat = garantie voor rechtszekerheid
Coherent = vlotte toepassing op concrete situaties3
Eenvoudig = iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
De pijlers van de hervorming
- Subsidiariteit van het strafrecht
- Visie over de doelstellingen van de straf
- Gevangenisstraf als ultimum remedium
- Gelijkwaardige straffen, maar oog voor proportionaliteit en individualisering van de
bestraffing
- Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus
- Nieuwe vormen van bestraffing
- Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie
Politieke besluitvorming4
- Verhoging bepaalde strafmaten
- Behoud bepaalde misdrijven >< Taxatie-instrument strafwaardigheid
- Nieuwe strafbaarstellingen
- Strenge recidiveregeling
2
Want het strafrecht is evolutief. Bv: vluchten uit de gevangenis was niet strafbaar maar zal dat nu wel worden.
3
Bv: Er waren eerst verschillende definities voor wanneer het nacht is, nu is er één coherente definitie.
4
Ookal staat de wetgever niet achter deze principes, wegens de politiek moet er hier wel rekening mee
gehouden worden.
2
, - TBS5
- …
3.Definitie en kenmerken van het Belgisch strafrecht
3.1 Definitie
Begripsbepaling strafrecht:
Niet gemakkelijk → plaats- en tijdgebonden
“Strafrecht beoogt de handhaving van een aantal waarden in een bepaald land op een
gegeven ogenblik”
Werkdefinitie:
“Het strafrecht is het geheel van rechtsregels die bepaalde gedragingen strafbaar stellen en
sancties bepalen die op de daders toepasselijk zijn”
3 sleutelbegrippen
1. Misdrijf
2. Strafrechtelijke sanctie (dus breder dan ‘straf’)
3. Dader
3.1.1 Misdrijf
= algemene term
Niet langer drieleding: misdaad, wanbedrijf, overtreding
= een gedraging waarop de WET een sanctie stelt
Niet alles wat moreel verwerpelijk is, is een misdrijf
3.1.2 Sanctie
5
Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank.
3
,3.1.3 Dader
6
3.2 Kenmerken
3.2.1 Legaal recht
- Legaliteitsprincipe (art. 1 Sf)
- Nullum crimen sine lege
- Nulla poena sine lege
3.2.2 Publiekrecht
- overheid straft omdat openbare orde werd geraakt7
- spilfiguur = Openbaar Ministerie (vertegenwoordigt gemeenschap)
- slachtoffer niet nodig om strafprocedure op te starten (er zijn geen klachtmisdrijven
meer)
- slachtoffer mag zich niet inlaten over de bestraffing, enkel schadevergoeding
- geen andersluidende overeenkomsten (je mag dus zelf niets beslissen, want het is
deel van openbare orde)
- toestemming slachtoffer is irrelevant, tenzij de niet-toestemming een constitutief
bestanddeel is (bv: suicide pact)
- rechtsverwerking bestaat niet in het strafrecht
3.2.3 Autonome rechtstak
- geen hulp recht ten dienste van andere rechtstakken
- = handhavingsrecht met algemene draagwijdte
- conceptuele autonomie
6
Je kan dus wel al het onderzoek starten zonder identificatie van de dader maar je kan niet straffen zonder
identificatie.
7
Eerst was het privaatrecht maar nu is het een deel van het publiekrecht.
4
,- = strafrecht bepaalt eigen begrippenkader zonder gebonden te zijn door
andere rechtstakken (cf. Voorafgaande Titel Boek 2: art.79-81)
- Uitzonderlijk rekening houden met burgerlijk recht (art.16 V.T. Sv.: misdrijf
houdt verband met uitvoering van de overeenkomst waarvan het bestaan
ontkend wordt of waarvan de uitlegging betwist wordt)
5
,Hoofdstuk 1: De strafwet
, Hoofdstuk 1: De strafwet
1.Wat?: Het legaliteitsbeginsel (art. 1 Sw)
Cesare Beccaria
- 8“Dei delitti e delle pene” (1764)
- Reactie tegen willekeur en wreedheid in het strafrecht
- Heldere wetgeving met noodzakelijke bestraffing en geen doodstraf meer, maar toch
nog repressie (bv. eeuwige slavernij als straf)
Von Feuerbach9
- Duitse school
- Wettelijke misdrijfomschrijvingen + straffen -> psychologische dwang op dader
(ging er vanuit dat als het strafrecht wettelijk verankert is dat dit een preventie
functie heeft omdat het psychologische dwang uitoefent op de dader)
- Geestelijke vader Latijnse adagia (1801)
1.1 Wettelijke bepaling
Nullum crimen sine lege; Nulla poena sine lege + Neurenberg Clausule
Art. 1. legaliteitsbeginsel
Niemand kan worden gestraft voor een misdrijf waarvan de bestanddelen niet in de wet
worden omschreven.
Niemand kan worden gestraft met een straf waarin de wet niet voorziet.
10
Dit artikel staat niet in de weg aan de berechting en bestraffing van iemand die schuldig is
aan een handelen of nalaten dat, ten tijde van het handelen of nalaten, een misdrijf was
overeenkomstig de algemene beginselen die door de internationale volkerengemeenschap
worden erkend.
Dit principe is beschermd door de grondwet en door verscheidene bepalingen in
internationale verdragen:
- Art. 1 Sw.2024 (+ art. 2 Sw.1867)
- Art.12, tweede lid GW
- Art. 14 GW
8
Founding father van de rechten van de verdediging.
9
Founding father van het legaliteitsprincipe.
10
Dit laatste lid is nieuw toegevoegd, dit is gekend als de Neurenberg clausule.
1
, - Art. 7 EVRM
- Art. 15 IVBPR
- Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
Nuremberg Clausule
= bekrachtiging gewoonterechtelijk karakter van bepaalde strafbaarstellingen
- Art. 1 Sw.2024
- Art. 15 IVBPR
- Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
- Art. 7 EVRM
- MAAR: Ratificatie Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof (genocide,
misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden, agressie) + art. 82 e.v. Sw.2024
(genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden)
→ Je kan dus het belang van de Neurenberg clausule in vraag stellen aangezien veel
gewoonterecht intussen deel van internationaal recht is, het is echter nog van belang
bij extraterritoriale rechtsmacht
1.2 Draagwijdte
1.2.1 Vormelijke vereiste van een wet
→ Het legaliteitsprincipe impliceert in eerste instantie dat enkel een wet van een bepaalde
gedraging een misdrijf kan maken en de straf(fen) kan bepalen die hieraan kan (of kunnen)
worden gekoppeld. In principe is het strafrecht dus een geschreven recht.
Wetgevende macht:
- Internationaal niveau
→ Meestal Europese richtlijnen, ook verordeningen
- Federale wetten
- Decreten en ordonnanties
→ zie art. 11 Bijzondere Wet 8.8.1980/Wet 16.7.1993
m.b.t. hervorming van de instellingen
→ binnen de grenzen van hun bevoegdheid
→ afwijkingen op Boek I Sw. mogelijk maar niet op veralgemeende wijze
→ eensluidend advies van federale ministerraad als nieuwe straf of strafbaarstelling
waarin Boek I Sw. niet voorziet.
Uitvoerende macht:11
11
Het is vooral belangrijk te weten dat er verschillende strafrechtelijke instanties zijn, ze gaan de specificaties
niet per se vragen.
2
, → Geen straf kan worden ingevoerd dan “krachtens een wet” (art. 14 GW)
- Gemeenten en provincies
- Overtredingen van hun reglementen met bestuurlijke sancties of
strafrechtelijke straffen (art. 4 § 3 Wet van 24 juni 2013 betreffende
gemeentelijke administratieve sancties)
- Maar: enkel politiestraffen (die werden afgeschaft met nieuw Sw.):
inhoudsloos?
- Burgemeester
- art. 134 § 1 Nieuwe Gemeentewet
- politieverordening
- oproer, kwaadwillige samenscholing, ernstige stoornis van openbare
rust of andere onvoorziene omstandigheid
- nadien bekrachtiging door gemeenteraad
- max. politiestraffen -> inhoudsloos?
- ook art. 187 van de Wet van 15 mei 2007 betreffende de civiele
veiligheid: straf van niv. 1
- Provinciegouverneur
- art.1 wet 6 maart 1818
- besluiten met betrekking tot openbare rust, veiligheid en gezondheid
- straf van niv. 1
GAS - Wet 24 juni 2013
Uitgangspunt: andere inbreuken dan in bijzondere strafwetten
Naast overlast en bepaalde verkeersinbreuken, ook gemengde inbreuken
- bv. diefstal, lichte gewelddaden, vandalisme,…
- strafrecht ofwel bestuursrecht: nooit cumulatief
-> Quid harmonisatie Sw.2024?
Sanctiepalet (lijst is limitatief):
- bestuurlijke geldboete max. € 175 (minderjarig: vanaf 14 jaar!) of € 500
(meerderjarig);
- intrekking verleende toestemming of vergunning;
- tijdelijke of definitieve sluiting van de inrichting;
- gemeenschapsdienst
- GAS-bemiddeling
- ofwel politiestraffen (cf. supra) >< Sw. 2024?
3
