Inleiding
, Inleiding
1 Personenrecht
Wie ben je juridisch? Welke rechten en plichten heb je? In welke mate mag je deelnemen
aan het rechtsverkeer? (dit omdat het recht een aantal beschermingscategorien heeft
gecreeerd)
- Identiteit: naam, geslacht
- Minderjarig vs. meerderjarig
- Bekwaam vs. onbekwaam
2 Familierecht
Familierechtelijke betrekkingen
-> Partners onderling (horizontaal familierecht)
- Huwelijk
- Wettelijke samenwoning
- Feitelijke samenwoning
Ouders en kinderen (verticaal familierecht)
-> Ruimere verwantengroepen
- Broers en zussen
- Grootouders en kleinkinderen
- …
3 Ontwikkelingen, actuele tendensen P&F
P&F spiegel van maatschappelijke waarden over gezin en relaties
3.1 Ancien Régime:
- Maritale macht
- Vaderlijke macht
- Kerkelijk huwelijk
- Enige aanvaarde samenlevingsvorm
- Tussen man en vrouw
- ‘Tot de doodt ons scheidt’
19e eeuw en eerste helft 20e eeuw:
- Maritale macht in BW 1804 (vanaf 1804 een ontmanning van het familierecht)
- Gehoorzamen en onderdanig (tot 1958)
- Vrouwen die trouwen werden handelingsonbekwaam (tot 1976)
- Vaderlijke macht
- Kinderen in detentie plaatsen (tot 1912) (wanneer een kind zich niet
gedraagt, enkel de vader kan beslissen of het kind opgesloten wordt of niet)
- Gezag alleen voor vaders (tot 1965)
- Stem vader doorslaggevend (tot 1974) (als er bijvoorbeeld ruzie was tussen
moeder en vader)
, - Kerkelijk huwelijk én burgerlijk huwelijk
- De facto verplicht (wettige vs. onwettige kinderen)
- Tussen man en vrouw
- Scheiden alleen via logge procedures (dit was zeer moeilijk, er moest dan
echt al iets extreem gebeurd zijn)
Kinderen in detentie
Artikel 375 – De vader die zeer merkelyke redenen van misnoegeinge zal hebben over het
gedrag van een kind, zal de naerbeschreven middelen van kastydingen aen d’hand hebben.
Artikel 376 – Staet het kind maer eerst te bereyken den ouderdom van zestien jaeren, zoo
zal den vader hem gevangen mogen zetten voór zekeren tijd welken niet langer dan van
eene maend zal mogen zyn; zullende den president des arrondissements regtbanke, ten
verzoeke van den zelfden, daer toe beveélen tot opligting moeten afleveren.
3.2 Na WO II. Wijziging
3.2.1 Visie op het huwelijk
Visie op huwelijk -> Huwelijk tussen M & V hoeksteen gezin?
Aantal huwelijken daalde
Aantal scheidingen steeg
Aantal samenwonenden steeg
Gelijke rechten holebi’s steeg
In 2020 woonde 49,8% van de kinderen tussen 0 en 3 jaar in Vlaanderen bij gehuwd paar
Kinderen en jongeren 0-24 jaar in Vlaanderen:
Wetgeving evolueert mee
- 1987: gelijke rechten voor kinderen binnen en buiten huwelijk
- 1998: wettelijke samenwoning (kan ook met familieleden, moet niet met je partner)
- 2003: huwelijk voor personen zelfde geslacht
- 2006: adoptie voor personen zelfde geslacht
- 2007: grondige hervorming (versoepeling) echtscheidingsgronden en procedure
- 2014: meemoederschap (lesbische koppels, wanneer je twee moeders hebt, dan heb
je een moeder en een meemoeder)
,3.2.2 Visie op vrouw
Visie op vrouw -> Emancipatie vrouw. Rolpatronen in gezin
Gelijke rechten mannen en vrouwen:
- Maritale macht verdwijnt (pas volledig gelijk sinds 1976)
- Gezamenlijk ouderlijk gezag (1995) en gelijk verdeeld verblijf (dat kinderen gelijk bij
de moeder en vader verblijven bij een scheiding, niet dat de moeder voor hen zorgt
en de vader betaald zoals ervoor) (2006) wordt uitgangspunt
- Naam (2014)
3.2.3 Visie op het kind
Visie op het kind -> Plaats van kind in het gezin en kindbeeld
- Centrale plaats kind binnen het gezin
- Van rechtsobjecten naar volwaardige dragers van rechten
3.2.4 Visie op de kinderwens
Visie op kinderwens -> Medisch begeleide voortplanting
- Juridische ouders ≠ biologische ouders
- Kinderwens alleenstaanden
- Kinderwens koppels zelfde geslacht
- Wetgeving: gedeeltelijk aangepast
Donorkinderen: recht op roots?
Het kennen van de eigen afkomst kan belangrijk zijn voor de identiteitsvorming van
donorkinderen. Daarom schaffen we voor de toekomst de anonimiteit van sperma- en
eiceldonoren af. Voor donaties uit het verleden zoeken we conform het arrest van het
Grondwettelijk Hof een overgangsmaatregel met een billijk evenwicht tussen
donorkinderen, wensouders en donoren. (Federaal Regeerakkoord 2025-2029)
Draagmoederschap: naar een wettelijke regeling?
Er wordt een wetgevend kader ontwikkeld voor altruïstisch hoogtechnologisch
draagvrouwschap waarbij er geen genetische band is tussen de draagvrouw en het kind. Een
voorafgaande overeenkomst dient afgesloten te worden. Na controle en bekrachtiging van
deze overeenkomst door de familierechtbank, verkrijgen de wensouders vanaf de geboorte
automatisch alle ouderlijke rechten. Ook alleenstaande wensouders en LGBT+- koppels
komen hiervoor in aanmerking. Daarnaast verbieden we draagvrouwschap uit winstbejag in
hoofde van de draagvrouw of derden. Dit wil zeggen dat dit zou leiden tot financiële
vergoedingen die de terugbetaling van de aan de zwangerschap verwante
redelijke onkosten, opgesomd binnen het toekomstig wettelijk kader, zou overschrijden. De
personen die bij dit proces betrokken zijn, dienen de medische en psychologische
begeleiding te volgen die wordt aangeboden door de erkende fertiliteitscentra.
(Federaal Regeerakkoord 2025-2029)
,3.2.5 Visie op individu
Visie op individu -> Rode draad doorheen alle ontwikkelingen -> Autonomie,
zelfbeschikking, ook m.b.t. begin en einde leven
3.2.6 Visie op grenzen
Internationalisering, ook van relaties:
Belang IPR en Rechtsvergelijking
- Meer dan 16 miljoen internationale koppels in EU
- 13% van alle nieuwe huwelijken in de EU betreffen koppels met verschillende
nationaliteit
- 20% van alle nieuwe geregistreerde partnerschappen in de EU betreffen koppels met
verschillende nationaliteit
4 Bronnen P&F
4.1 Wetgeving
4.1.1 Nationaal
Oud BW - Boek I en Boek III: bekijk structuur!
- Boek I:
- Huwelijk (titel V)
- Echtscheiding (titel VI)
- Afstamming (titel VII)
- Adoptie (titel VIII)
- Ouderlijk gezag en pleegzorg (titel IX)
- Minderjarigheid en voogdij (titel X)
- Beschermde meerderjarigen (titel XI)
- …
- Boek III:
- Wettelijke samenwoning (titel Vbis)
Ger.W.
- Bevoegde rechtbank
- Voor 1 september 2014: versnippering
- Sinds 1 september 2014: familie- en jeugdrechtbank
a) Familierechtbank (art. 572bis Ger.W.)
quid geschillen feitelijk samenwonenden?
GwH 19 jan.2017: geen schending 10-11 Gw.
-> bemiddeling en minnelijke oplossing van conflicten
1. Kamer voor minnelijke schikking
2. Griffier moet partijen informeren over buitengerechtelijke
3. Persoonlijke verschijning
, b) Jeugdrechtbank: jeugddelinquentie en
jeugdbeschermingsmaatregelen en maatregelen inzake ouderlijk
gezag die samenhangen met bevolen jeugdbeschermingsmaatregel
(wet 19 maart 2017)
c) Vrederechter (art. 594 Ger.W.) - Vrederechter (art. 594 Ger.W.)
- Rechtspleging
- Tenuitvoerlegging gerechtelijke beslissingen
Specifieke wetten én decreten
- Wet medisch begeleide voortplanting
- Decreet Integrale Jeugdhulp
- …
Gw: toetsing aan art. 10-11, 22 en 22bis Gw.
- Vernietigingsberoep nieuwe wetgeving
- Prejudiciële vraag bestaande wetgeving
4.1.2 Internationaal
Verdragen
- Mensenrechtenverdragen: o.a. EVRM, IVRK
- Specifieke materies: o.a. Haags kinderontvoeringsverdrag, Haags adoptieverdrag
Unierecht
EVRM
- Art. 12 en 14 EVRM
- Art. 8 EVRM :
- convergentie
- notie gezins- en privéleven
- negatieve en positieve verplichting
- Onthouden van inbreuken
- Actie ondernemen
- ≈ art. 22 Gw.
IVRK
- VN-verdrag 20/11/1989 – ratificatie B. 1991
- Verdragsluitende staten: rechten eerbiedigen en waarborgen, o.a.
- recht op naam, recht ouders te kennen (art. 7)
- vrije meningsuiting en hoorrecht (art. 12) → art. 1004/1 Ger.W.
- vrijheid godsdienst (art. 14), privé-en gezinsleven (art. 16) → art. 22 Gw.
- belang van kind: eerste overweging bij elke beslissing die het kind aangaat
(art. 3) → art. 22bis, vierde lid Gw.
Unierecht
- Art. 81 VWEU (justitiële samenwerking in burgerlijke zaken met
grensoverschrijdende gevolgen is bevoegdheid EU)
, Inleiding
1 Personenrecht
Wie ben je juridisch? Welke rechten en plichten heb je? In welke mate mag je deelnemen
aan het rechtsverkeer? (dit omdat het recht een aantal beschermingscategorien heeft
gecreeerd)
- Identiteit: naam, geslacht
- Minderjarig vs. meerderjarig
- Bekwaam vs. onbekwaam
2 Familierecht
Familierechtelijke betrekkingen
-> Partners onderling (horizontaal familierecht)
- Huwelijk
- Wettelijke samenwoning
- Feitelijke samenwoning
Ouders en kinderen (verticaal familierecht)
-> Ruimere verwantengroepen
- Broers en zussen
- Grootouders en kleinkinderen
- …
3 Ontwikkelingen, actuele tendensen P&F
P&F spiegel van maatschappelijke waarden over gezin en relaties
3.1 Ancien Régime:
- Maritale macht
- Vaderlijke macht
- Kerkelijk huwelijk
- Enige aanvaarde samenlevingsvorm
- Tussen man en vrouw
- ‘Tot de doodt ons scheidt’
19e eeuw en eerste helft 20e eeuw:
- Maritale macht in BW 1804 (vanaf 1804 een ontmanning van het familierecht)
- Gehoorzamen en onderdanig (tot 1958)
- Vrouwen die trouwen werden handelingsonbekwaam (tot 1976)
- Vaderlijke macht
- Kinderen in detentie plaatsen (tot 1912) (wanneer een kind zich niet
gedraagt, enkel de vader kan beslissen of het kind opgesloten wordt of niet)
- Gezag alleen voor vaders (tot 1965)
- Stem vader doorslaggevend (tot 1974) (als er bijvoorbeeld ruzie was tussen
moeder en vader)
, - Kerkelijk huwelijk én burgerlijk huwelijk
- De facto verplicht (wettige vs. onwettige kinderen)
- Tussen man en vrouw
- Scheiden alleen via logge procedures (dit was zeer moeilijk, er moest dan
echt al iets extreem gebeurd zijn)
Kinderen in detentie
Artikel 375 – De vader die zeer merkelyke redenen van misnoegeinge zal hebben over het
gedrag van een kind, zal de naerbeschreven middelen van kastydingen aen d’hand hebben.
Artikel 376 – Staet het kind maer eerst te bereyken den ouderdom van zestien jaeren, zoo
zal den vader hem gevangen mogen zetten voór zekeren tijd welken niet langer dan van
eene maend zal mogen zyn; zullende den president des arrondissements regtbanke, ten
verzoeke van den zelfden, daer toe beveélen tot opligting moeten afleveren.
3.2 Na WO II. Wijziging
3.2.1 Visie op het huwelijk
Visie op huwelijk -> Huwelijk tussen M & V hoeksteen gezin?
Aantal huwelijken daalde
Aantal scheidingen steeg
Aantal samenwonenden steeg
Gelijke rechten holebi’s steeg
In 2020 woonde 49,8% van de kinderen tussen 0 en 3 jaar in Vlaanderen bij gehuwd paar
Kinderen en jongeren 0-24 jaar in Vlaanderen:
Wetgeving evolueert mee
- 1987: gelijke rechten voor kinderen binnen en buiten huwelijk
- 1998: wettelijke samenwoning (kan ook met familieleden, moet niet met je partner)
- 2003: huwelijk voor personen zelfde geslacht
- 2006: adoptie voor personen zelfde geslacht
- 2007: grondige hervorming (versoepeling) echtscheidingsgronden en procedure
- 2014: meemoederschap (lesbische koppels, wanneer je twee moeders hebt, dan heb
je een moeder en een meemoeder)
,3.2.2 Visie op vrouw
Visie op vrouw -> Emancipatie vrouw. Rolpatronen in gezin
Gelijke rechten mannen en vrouwen:
- Maritale macht verdwijnt (pas volledig gelijk sinds 1976)
- Gezamenlijk ouderlijk gezag (1995) en gelijk verdeeld verblijf (dat kinderen gelijk bij
de moeder en vader verblijven bij een scheiding, niet dat de moeder voor hen zorgt
en de vader betaald zoals ervoor) (2006) wordt uitgangspunt
- Naam (2014)
3.2.3 Visie op het kind
Visie op het kind -> Plaats van kind in het gezin en kindbeeld
- Centrale plaats kind binnen het gezin
- Van rechtsobjecten naar volwaardige dragers van rechten
3.2.4 Visie op de kinderwens
Visie op kinderwens -> Medisch begeleide voortplanting
- Juridische ouders ≠ biologische ouders
- Kinderwens alleenstaanden
- Kinderwens koppels zelfde geslacht
- Wetgeving: gedeeltelijk aangepast
Donorkinderen: recht op roots?
Het kennen van de eigen afkomst kan belangrijk zijn voor de identiteitsvorming van
donorkinderen. Daarom schaffen we voor de toekomst de anonimiteit van sperma- en
eiceldonoren af. Voor donaties uit het verleden zoeken we conform het arrest van het
Grondwettelijk Hof een overgangsmaatregel met een billijk evenwicht tussen
donorkinderen, wensouders en donoren. (Federaal Regeerakkoord 2025-2029)
Draagmoederschap: naar een wettelijke regeling?
Er wordt een wetgevend kader ontwikkeld voor altruïstisch hoogtechnologisch
draagvrouwschap waarbij er geen genetische band is tussen de draagvrouw en het kind. Een
voorafgaande overeenkomst dient afgesloten te worden. Na controle en bekrachtiging van
deze overeenkomst door de familierechtbank, verkrijgen de wensouders vanaf de geboorte
automatisch alle ouderlijke rechten. Ook alleenstaande wensouders en LGBT+- koppels
komen hiervoor in aanmerking. Daarnaast verbieden we draagvrouwschap uit winstbejag in
hoofde van de draagvrouw of derden. Dit wil zeggen dat dit zou leiden tot financiële
vergoedingen die de terugbetaling van de aan de zwangerschap verwante
redelijke onkosten, opgesomd binnen het toekomstig wettelijk kader, zou overschrijden. De
personen die bij dit proces betrokken zijn, dienen de medische en psychologische
begeleiding te volgen die wordt aangeboden door de erkende fertiliteitscentra.
(Federaal Regeerakkoord 2025-2029)
,3.2.5 Visie op individu
Visie op individu -> Rode draad doorheen alle ontwikkelingen -> Autonomie,
zelfbeschikking, ook m.b.t. begin en einde leven
3.2.6 Visie op grenzen
Internationalisering, ook van relaties:
Belang IPR en Rechtsvergelijking
- Meer dan 16 miljoen internationale koppels in EU
- 13% van alle nieuwe huwelijken in de EU betreffen koppels met verschillende
nationaliteit
- 20% van alle nieuwe geregistreerde partnerschappen in de EU betreffen koppels met
verschillende nationaliteit
4 Bronnen P&F
4.1 Wetgeving
4.1.1 Nationaal
Oud BW - Boek I en Boek III: bekijk structuur!
- Boek I:
- Huwelijk (titel V)
- Echtscheiding (titel VI)
- Afstamming (titel VII)
- Adoptie (titel VIII)
- Ouderlijk gezag en pleegzorg (titel IX)
- Minderjarigheid en voogdij (titel X)
- Beschermde meerderjarigen (titel XI)
- …
- Boek III:
- Wettelijke samenwoning (titel Vbis)
Ger.W.
- Bevoegde rechtbank
- Voor 1 september 2014: versnippering
- Sinds 1 september 2014: familie- en jeugdrechtbank
a) Familierechtbank (art. 572bis Ger.W.)
quid geschillen feitelijk samenwonenden?
GwH 19 jan.2017: geen schending 10-11 Gw.
-> bemiddeling en minnelijke oplossing van conflicten
1. Kamer voor minnelijke schikking
2. Griffier moet partijen informeren over buitengerechtelijke
3. Persoonlijke verschijning
, b) Jeugdrechtbank: jeugddelinquentie en
jeugdbeschermingsmaatregelen en maatregelen inzake ouderlijk
gezag die samenhangen met bevolen jeugdbeschermingsmaatregel
(wet 19 maart 2017)
c) Vrederechter (art. 594 Ger.W.) - Vrederechter (art. 594 Ger.W.)
- Rechtspleging
- Tenuitvoerlegging gerechtelijke beslissingen
Specifieke wetten én decreten
- Wet medisch begeleide voortplanting
- Decreet Integrale Jeugdhulp
- …
Gw: toetsing aan art. 10-11, 22 en 22bis Gw.
- Vernietigingsberoep nieuwe wetgeving
- Prejudiciële vraag bestaande wetgeving
4.1.2 Internationaal
Verdragen
- Mensenrechtenverdragen: o.a. EVRM, IVRK
- Specifieke materies: o.a. Haags kinderontvoeringsverdrag, Haags adoptieverdrag
Unierecht
EVRM
- Art. 12 en 14 EVRM
- Art. 8 EVRM :
- convergentie
- notie gezins- en privéleven
- negatieve en positieve verplichting
- Onthouden van inbreuken
- Actie ondernemen
- ≈ art. 22 Gw.
IVRK
- VN-verdrag 20/11/1989 – ratificatie B. 1991
- Verdragsluitende staten: rechten eerbiedigen en waarborgen, o.a.
- recht op naam, recht ouders te kennen (art. 7)
- vrije meningsuiting en hoorrecht (art. 12) → art. 1004/1 Ger.W.
- vrijheid godsdienst (art. 14), privé-en gezinsleven (art. 16) → art. 22 Gw.
- belang van kind: eerste overweging bij elke beslissing die het kind aangaat
(art. 3) → art. 22bis, vierde lid Gw.
Unierecht
- Art. 81 VWEU (justitiële samenwerking in burgerlijke zaken met
grensoverschrijdende gevolgen is bevoegdheid EU)
