Samenvatting
Klinische psychologie 2:
Diagnostiek en therapie
(derde druk 2024)
1
,Inhoudsopgave
Deel 1
Hoofdstuk 1: Psychodiagnostiek……………………………………………………………………..3
Hoofdstuk 2: Indicatiestelling…………………………………………………………………………12
Hoofdstuk 3: Transdiagnostische benadering………………………………………………….18
Deel 2
Hoofdstuk 4: Farmacotherapie en andere niet-psychotherapeutische
Behandelvormen…………………………………………………………………………………………….23
Hoofdstuk 6: Clientgerichte behandeling van psychopathologie……………………..32
Hoofdstuk 7: Cognitieve gedragstherapie……………………………………………………….37
Hoofdstuk 8: Interpersoonlijke psychotherapie………………………………………………45
Deel 3
Hoofdstuk 9 : Angststoornissen…………………………………………………………………………..51
Hoofdstuk 10: Stemmingsstoornissen………………………………………………………………….59
Hoofdstuk 11: Posttraumatische-stressstoornis…………………………………………………..66
Hoofdstuk 12: Dissociatieve stoornissen……………………………………………………………...72
Hoofdstuk 13: Psychotische stoornissen………………………………………………………………76
Hoofdstuk 14: Obsessieve-compulsiever en verwante stoornissen……………………….84
Hoofdstuk 15: Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen…….90
Hoofdstuk 16: Middel gerelateerde en verslavingsstoornissen………………………………96
Hoofdstuk 17: Persoonlijkheidsstoornissen……………………………………………………….....102
Hoofdstuk 19: Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen…………………108
Hoofdstuk 20: Eetstoornissen……………………………………………………………………………….115
2
,Deel 1 Kadering van diagnostiek en behandeling
Hoofdstuk 1: Psychodiagnostiek
Een psychodiagnosticus zal vooral willen begrijpen welk interne psychisch processen
en omgevingsinvloeden ten grondslag liggen aan de klachten en problemen van een
client. De kern van psychodiagnostiek is de integratie van de drie bronnen “1)
onderzoeksgesprekken 2) (gedrags) observaties 3) psychologische tests en
vragenlijsten” om antwoorden op de onderzoeksvragen te krijgen; factoren in de
persoon, in het gedrag en in de omgeving worden daarbij in samenhang beschouwd.
Het is niet altijd nodig om testonderzoek met behulp van vragenlijsten of ander
instrumenten toe te passen. Uitgebreid psychodiagnostisch onderzoek kan zinvol zijn
in de volgende situatie:
Als de indruk ontstaat dat de klachten of problemen van de client grotendeels
toe te schrijven zijn aan intelligentie, ontwikkelingsproblematiek,
persoonlijkheidskenmerken of cognitief (dis)functioneren
Wanneer een client al meerdere (psychologische) behandelingen heeft gevolgd
zonder het gewenste resultaat. Om te onderzoeken of er factoren zijn die de
behandeling hebben ondermijnd, zoals intelligent, cognitief functioneren of
persoonlijkheid.
Wanneer een client gebaat lijkt bij een langer durende en/of intensievere
behandeling vanwege persoonlijksheidsproblematiek die in het contact tijdens
de behandeling zichtbar is geworden.
Een psychodiagnosticus zal vooral willen begrijpen welke interne psychische
processen en omgevingsinvloeden ten grondslag liggen aan de klachten en
problemen van een client. Als duidelijk is welke factoren een rol spelen in de
problematiek, leidt dit tot een weloverwogen indicatiestelling waarbij de
interventie wordt gekozen die past bij de (hypothetische) oorzakelijke factoren. Bij
het onderzoek hanteert de psychodiagnosticus de empirische cyclus. Op basis van
vermoedens van hoe het probleem verklaard kan worden, ontwerpt hij
hypothesen, toetst deze en bouwt zo kennis op omdat de hypothesen worden
aangenomen of verworpen.
De diagnostische cyclus bestaat uit 4 stappen, die op elkaar volgen en op
iteratieve wijze de informatie uit de voorgaande stappen gebruiken of teruggaan
naar een eerdere stap als er informatie ontbreekt of niet blijkt te kloppen. Bij deze
stappen is een wetenschappelijke grondhouding van belang. De onderzoeker
formuleert een theorie op basis van wetenschappelijke literatuur, zoekt
doelgericht en systematisch informatie die de eigen theorie kan ontkrachten
(falsificatie) en kan bevestigen (verificatie) en gebruikt betrouwbare en valide
onderzoeksmiddelen waarbij het onderzoeksproces transparant en repliceerbaar is.
De stappen zijn van de diagnostische cyclus zijn:
Klachtenanalyse: Wat is de vraag?
3
, In de aanmelding wordt aangegeven wat de aanleiding voor de verwijzing is en wat de
onderzoeksvraag of hulpvraag van de client is.
1ste stap: Er wordt nagegaan wat de achtergrond is van de aanvraag. Wat is
aanleiding? wat zijn de motieven van de aanvrager? wat verwacht hij van het
onderzoek? Is verschillend als HA, rechtbank of client zelf aanvraag doet.
2de stap: Is de analyse van de hulpvraag van de client. Waarom zoekt de client juist nu
hulp voor zijn klachten? Wat wil de client weten? Wat is het doel? Wat ziet de client
als zijn probleem en sluit het onderzoek hier op aan?
De klachtenanalyse volgt op de aanmelding, en leidt tot een verhelderende diagnose:
er is duidelijke geworden wat de aanleiding is, wat de verwachtingen zijn van de
aanvragen en wat de hulpvraag is van de client. Hierbij wordt ook duidelijke of er al
eerder onderzoek is gedaan, waarop kan worden voorgebouwd. De kaders
waarbinnen het (psycho) diagnostisch onderzoek kan plaatsvinden, zijn nu bekend.
Probleemanalyse: Wat is het probleem?
In de probleemanalyse zal de onderzoeker zijn kennis over psychische problemen
toepassen op de hulpvragen om te begrijpen wat er nu precies aan de hand is. De
onderzoeker bestudeert de gegevens die al bekend zijn over de client en kan deze
koppelen aan breder beschikbare kennis uit de psychologie. Hierdoor kunnen er op
basis van het geheel aan beschikbare informatie en theorie goede onderzoeksvragen
worden opgesteld, die in verder onderzoek worden uitgewerkt. De onderdelen van de
probleemanalyse zijn:
o Gestandaardiseerde klachten inventarisatie
Ter ondersteuning van de probleemanalyse zijn er vaak al gegevens vanuit
vragenlijstonderzoek beschikbaar. Denk hierbij aan gestandaardiseerde vragenlijsten
die breed screenen op psychische klachten of specifieke symptoomvragenlijsten die
de ernst van de symptomen uitvragen (bijv. depressievragenlijst de BDI-II). Deze
vragenlijsten worden vaak standaard in het kader van de intake afgenomen, of maken
onderdeel uit van de Routine Outcome Monitoring (ROM) procedure. Zijn primaire
bedoeld voor waarborgen van kwalitiet en worden ook ingezet voor monitoren van
behandelresultaten. Er wordt in dit kader veel gewerkt met de Outcome
Questionnaire (OQ-45) De OQ-45 meet 3 functiedomeinen: intrapsychisch,
intrapersoonlijk en sociale rolvervulling geeft client aan waar klachten zich voordoen.
o Speciële anamnese
Het intake gesprek is het eerst gesprek dat client heeft, waarbij de onderzoeker zelf
client ondervraagt. In het intakegesprek met de client zal de intaker tijdens de speciële
anamnese de specifieke klachten van client in beeld brengen, waarbij het accent ligt
op de huidige problemen. Door te vragen naar eventuele luxerende factoren (ofwel:
welke druppen deed de emmer overlopen?) en de aanloop van de problemen wordt
duidelijk wat de volgorde, de aard en de ernst is van de problemen en waarom de
client nu hulp zoekt voor zijn klachten. Vervolgens gaat de intaker na wat voor
verklaring de client zelf heeft voor zijn problemen. Als deze zaken duidelijk zijn, brengt
de intaker in kaart of er sprake is van interferentie, dus in welke mate de sociale,
relationele en functionele aspecten in het leven van de client belemmerd worden door
de problemen. Ten slotte informeert de intaker naar de maatregelen die de client zelf
al dan niet genomen heeft om de klachten het hoofd te beiden en wat het effect van
4
Klinische psychologie 2:
Diagnostiek en therapie
(derde druk 2024)
1
,Inhoudsopgave
Deel 1
Hoofdstuk 1: Psychodiagnostiek……………………………………………………………………..3
Hoofdstuk 2: Indicatiestelling…………………………………………………………………………12
Hoofdstuk 3: Transdiagnostische benadering………………………………………………….18
Deel 2
Hoofdstuk 4: Farmacotherapie en andere niet-psychotherapeutische
Behandelvormen…………………………………………………………………………………………….23
Hoofdstuk 6: Clientgerichte behandeling van psychopathologie……………………..32
Hoofdstuk 7: Cognitieve gedragstherapie……………………………………………………….37
Hoofdstuk 8: Interpersoonlijke psychotherapie………………………………………………45
Deel 3
Hoofdstuk 9 : Angststoornissen…………………………………………………………………………..51
Hoofdstuk 10: Stemmingsstoornissen………………………………………………………………….59
Hoofdstuk 11: Posttraumatische-stressstoornis…………………………………………………..66
Hoofdstuk 12: Dissociatieve stoornissen……………………………………………………………...72
Hoofdstuk 13: Psychotische stoornissen………………………………………………………………76
Hoofdstuk 14: Obsessieve-compulsiever en verwante stoornissen……………………….84
Hoofdstuk 15: Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen…….90
Hoofdstuk 16: Middel gerelateerde en verslavingsstoornissen………………………………96
Hoofdstuk 17: Persoonlijkheidsstoornissen……………………………………………………….....102
Hoofdstuk 19: Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen…………………108
Hoofdstuk 20: Eetstoornissen……………………………………………………………………………….115
2
,Deel 1 Kadering van diagnostiek en behandeling
Hoofdstuk 1: Psychodiagnostiek
Een psychodiagnosticus zal vooral willen begrijpen welk interne psychisch processen
en omgevingsinvloeden ten grondslag liggen aan de klachten en problemen van een
client. De kern van psychodiagnostiek is de integratie van de drie bronnen “1)
onderzoeksgesprekken 2) (gedrags) observaties 3) psychologische tests en
vragenlijsten” om antwoorden op de onderzoeksvragen te krijgen; factoren in de
persoon, in het gedrag en in de omgeving worden daarbij in samenhang beschouwd.
Het is niet altijd nodig om testonderzoek met behulp van vragenlijsten of ander
instrumenten toe te passen. Uitgebreid psychodiagnostisch onderzoek kan zinvol zijn
in de volgende situatie:
Als de indruk ontstaat dat de klachten of problemen van de client grotendeels
toe te schrijven zijn aan intelligentie, ontwikkelingsproblematiek,
persoonlijkheidskenmerken of cognitief (dis)functioneren
Wanneer een client al meerdere (psychologische) behandelingen heeft gevolgd
zonder het gewenste resultaat. Om te onderzoeken of er factoren zijn die de
behandeling hebben ondermijnd, zoals intelligent, cognitief functioneren of
persoonlijkheid.
Wanneer een client gebaat lijkt bij een langer durende en/of intensievere
behandeling vanwege persoonlijksheidsproblematiek die in het contact tijdens
de behandeling zichtbar is geworden.
Een psychodiagnosticus zal vooral willen begrijpen welke interne psychische
processen en omgevingsinvloeden ten grondslag liggen aan de klachten en
problemen van een client. Als duidelijk is welke factoren een rol spelen in de
problematiek, leidt dit tot een weloverwogen indicatiestelling waarbij de
interventie wordt gekozen die past bij de (hypothetische) oorzakelijke factoren. Bij
het onderzoek hanteert de psychodiagnosticus de empirische cyclus. Op basis van
vermoedens van hoe het probleem verklaard kan worden, ontwerpt hij
hypothesen, toetst deze en bouwt zo kennis op omdat de hypothesen worden
aangenomen of verworpen.
De diagnostische cyclus bestaat uit 4 stappen, die op elkaar volgen en op
iteratieve wijze de informatie uit de voorgaande stappen gebruiken of teruggaan
naar een eerdere stap als er informatie ontbreekt of niet blijkt te kloppen. Bij deze
stappen is een wetenschappelijke grondhouding van belang. De onderzoeker
formuleert een theorie op basis van wetenschappelijke literatuur, zoekt
doelgericht en systematisch informatie die de eigen theorie kan ontkrachten
(falsificatie) en kan bevestigen (verificatie) en gebruikt betrouwbare en valide
onderzoeksmiddelen waarbij het onderzoeksproces transparant en repliceerbaar is.
De stappen zijn van de diagnostische cyclus zijn:
Klachtenanalyse: Wat is de vraag?
3
, In de aanmelding wordt aangegeven wat de aanleiding voor de verwijzing is en wat de
onderzoeksvraag of hulpvraag van de client is.
1ste stap: Er wordt nagegaan wat de achtergrond is van de aanvraag. Wat is
aanleiding? wat zijn de motieven van de aanvrager? wat verwacht hij van het
onderzoek? Is verschillend als HA, rechtbank of client zelf aanvraag doet.
2de stap: Is de analyse van de hulpvraag van de client. Waarom zoekt de client juist nu
hulp voor zijn klachten? Wat wil de client weten? Wat is het doel? Wat ziet de client
als zijn probleem en sluit het onderzoek hier op aan?
De klachtenanalyse volgt op de aanmelding, en leidt tot een verhelderende diagnose:
er is duidelijke geworden wat de aanleiding is, wat de verwachtingen zijn van de
aanvragen en wat de hulpvraag is van de client. Hierbij wordt ook duidelijke of er al
eerder onderzoek is gedaan, waarop kan worden voorgebouwd. De kaders
waarbinnen het (psycho) diagnostisch onderzoek kan plaatsvinden, zijn nu bekend.
Probleemanalyse: Wat is het probleem?
In de probleemanalyse zal de onderzoeker zijn kennis over psychische problemen
toepassen op de hulpvragen om te begrijpen wat er nu precies aan de hand is. De
onderzoeker bestudeert de gegevens die al bekend zijn over de client en kan deze
koppelen aan breder beschikbare kennis uit de psychologie. Hierdoor kunnen er op
basis van het geheel aan beschikbare informatie en theorie goede onderzoeksvragen
worden opgesteld, die in verder onderzoek worden uitgewerkt. De onderdelen van de
probleemanalyse zijn:
o Gestandaardiseerde klachten inventarisatie
Ter ondersteuning van de probleemanalyse zijn er vaak al gegevens vanuit
vragenlijstonderzoek beschikbaar. Denk hierbij aan gestandaardiseerde vragenlijsten
die breed screenen op psychische klachten of specifieke symptoomvragenlijsten die
de ernst van de symptomen uitvragen (bijv. depressievragenlijst de BDI-II). Deze
vragenlijsten worden vaak standaard in het kader van de intake afgenomen, of maken
onderdeel uit van de Routine Outcome Monitoring (ROM) procedure. Zijn primaire
bedoeld voor waarborgen van kwalitiet en worden ook ingezet voor monitoren van
behandelresultaten. Er wordt in dit kader veel gewerkt met de Outcome
Questionnaire (OQ-45) De OQ-45 meet 3 functiedomeinen: intrapsychisch,
intrapersoonlijk en sociale rolvervulling geeft client aan waar klachten zich voordoen.
o Speciële anamnese
Het intake gesprek is het eerst gesprek dat client heeft, waarbij de onderzoeker zelf
client ondervraagt. In het intakegesprek met de client zal de intaker tijdens de speciële
anamnese de specifieke klachten van client in beeld brengen, waarbij het accent ligt
op de huidige problemen. Door te vragen naar eventuele luxerende factoren (ofwel:
welke druppen deed de emmer overlopen?) en de aanloop van de problemen wordt
duidelijk wat de volgorde, de aard en de ernst is van de problemen en waarom de
client nu hulp zoekt voor zijn klachten. Vervolgens gaat de intaker na wat voor
verklaring de client zelf heeft voor zijn problemen. Als deze zaken duidelijk zijn, brengt
de intaker in kaart of er sprake is van interferentie, dus in welke mate de sociale,
relationele en functionele aspecten in het leven van de client belemmerd worden door
de problemen. Ten slotte informeert de intaker naar de maatregelen die de client zelf
al dan niet genomen heeft om de klachten het hoofd te beiden en wat het effect van
4
