Burgerlijk recht – Personen- en familierecht Hoofdstuk 1
Inleiding: de mens als rechtssubject:
Rechtssubject drager van rechten en plichten
Geboorte: ongeacht optekening naam o.i.d.; juridisch telt het kind mee
o Art. 1:1 lid 1 BW: allen die zich in Nederland bevinden zijn vrij en bevoegd tot het
genot van burgerlijke rechten
o Maar: ook voor de geboorte al aanspraken
Art. 1:2 BW: ongeboren kind wordt als geboren aangemerkt voor zover dit
in zijn belang is
Notaris speelt belangrijke (voorlichtende) rol, o.a. bij huwelijksvoorwaarden,
samenlevingsovereenkomsten, echtscheidingen, enz.
Burgerlijk Wetboek:
Boek 1: personen- en familierecht, incl. huwelijksvermogensrecht
Boek 2: rechtspersonenrecht
Boek 3: rechtshandeling, registergoederenrecht
Boek 4: erfrecht
Boek 5: goederenrechtelijke rechten
Boek 6: overeenkomsten
Boek 7: bijzondere overeenkomsten
Boek 10: internationaal privaatrecht
Gelaagde structuur het BW begint breed (basis) en wordt steeds specifieker per
hoofdstuk (personen- en familierecht wordt gespecificeerd naar rechtspersonenrecht, enz.)
Ontwikkelingen in de maatschappij:
1. Meer relatievormen en zorgrelaties (bijv. ongehuwd samenwonen, relaties van personen van
gelijk geslacht, etc.)
2. Seriële monogamie (scheiden en nieuwe relatie aangaan) en patchworkfamilies (scheiden en
nieuwe relatie aangaan met kinderen uit verschillende relaties)
3. Meer echtscheidingen
4. Meer vermogen
5. Nieuwe voortplantingstechnieken (in-vitrofertilisatie, enz.)
6. Internationale samenleving (internet, makkelijker reizen, internationale relaties, etc.)
Ontwikkeling in wetgeving n.a.v. ontwikkelingen in de maatschappij:
Afschaffen dominante positie man
Verbetering rechtspositie vrouw en kind
Afschaffing schuldbeginsel bij scheiding
o Tot 1971: louter op specifieke gronden scheiden, bijv. overspel
o Nu: grond voor scheiding is duurzame ontwrichting
Kan op eenzijdig verzoek
Marginale toets rechter
Invoeren sekseneutraliteit relatievormen en ouderschap
Bescherming op maat kwetsbare meerderjarigen
Nieuwe transgenderwetgeving
Meer internationale (vooral Europse) invloeden
o Recht op respect voor family life (art. 8 jo. art. 14 EVRM)
Familierechtelijke betrekkingen:
, Geboorte ontstaan familierechtelijke betrekkingen
o Art. 1:198 jo. art. 1:199 BW: definitie moederschap en vaderschap
Soorten verwanten:
o In opgaande lijn ouders, grootouders en overgrootouders
o In neergaande lijn afstammelingen
o In de zijlijn broers, zussen, ooms, tantes en (achter)neven en nichten
Graad berekenen: van de ene bloedverwant terug naar gemeenschappelijke stamouder, naar
andere bloedverwant
Belang bloedverwantschap:
o Erfrecht
o Huwelijksbeletselen
o Verplichting tot levensonderhoud
Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen: het afstammingsrecht:
Afstammingsrecht is geënt op biologische verwantschap tussen ouders en kinderen
1. Maar: adoptie wel afstammingsband, geen biologische verwanten
1 april 2014: wetswijziging twee gehuwde vrouwen kunnen van rechtswege moeder
worden, niet-biologische moeder kan kind erkennen
4 manieren waarop familierechtelijke betrekkingen kunnen ontstaan:
1. Geboorte (automatisch)
a. Moeder: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
b. Vader: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch als het kind binnen
huwelijk geboren wordt / als huwelijk met moeder binnen 306 dagen voor geboorte is
ontbonden
i. Juridische vader hoeft dus niet tevens biologische vader te zijn
c. Huwelijk twee vrouwen: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
i. Voorwaarde: kind verwekt door kunstmatige donorbevruchting met zaad
van onbekende (i.d.z.v. Wet donorgegevens)
ii. Dus: moederschap meemoeder kan niet ontstaan bij bekende donor
d. Geregistreerd partnerschap: dezelfde gevolgen als huwelijk
2. Erkenning
a. Moeder: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
b. Vader:
i. Art. 1:199 sub c BW: geen automatisch juridisch vaderschap, kind moet
erkend worden
1. Geen waarheidshandeling man die kind erkent hoeft niet de
biologische vader te zijn
ii. Bij huwelijk / geregistreerd partnerschap automatisch juridisch vaderschap
iii. Voor erkenning is toestemming moeder nodig
c. Twee vrouwen: erkennen bij ongehuwde vrouwen zonder geregistreerd
partnerschap / kind geboren binnen een huwelijk van de vrouwen en verwerkt met
bekende donor
3. Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap
a. Art. 1:207 BW: als vader kind niet erkent, kan moeder / kind verzoeken om
gerechtelijke vaststelling bij de rechtbank
b. Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap werkt terug tot aan de geboorte
c. Moeder moet binnen 5 jaar verzoeken, geen termijnen voor het kind
d. Art. 194 Rv: rechter kan DNA-onderzoek bevelen indien op grond van gebleken
feiten aannemelijk is dat man verwekker kind kan zijn
, e. Sinds 1 april 1998 mogelijk
f. Criterium: man is verwekker
4. Adoptie
a. Art. 1:198 lid 1 sub a BW: degene uit wie het kind geboren is, is altijd van
rechtswege moeder van het kind
i. Draagmoeder is juridisch gezien dus moeder, ook al is het de eicel van een
ander en staat de draagmoeder het kind af ouderlijk gezag beëindigen
b. Terminologie:
i. Verwekker degene die zelf de daad tot verwekking heeft verricht
ii. Donor degene die zijn zaad voor kunstmatige donorinseminatie heeft
afgestaan
1. Art. 1:394 BW: donor kan niet worden aangesproken voor kosten
2. Art. 1:207 BW: geen verzoek tot gerechtelijke vaststelling ouder
iii. Biologische vader zowel donor als verwekker
iv. Peresoon die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad die
verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad
5. Aanverwantschap (art. 1:3 lid 2 BW)
a. Door huwelijk / geregistreerd partnerschap
b. Indien het huwelijk / geregistreerd partnerschap eindigt blijft het aanverwantschap
bestaan
Wetswijziging 01-01-2023: art. 1:253 lid 1.
Voorheen moest vader een kind erkennen en werd daarna het gezag vastgesteld. Nu ontstaat bij de
vader automatisch gezag als het kind erkend wordt met toestemming van de moeder.
Ontkenning van het vader- en moederschap en vernietiging van de erkenning:
Art. 1:200 BW: vaderschap kan worden ontkend (verzoek bij rechtbank indienen)
Moeder en kind kunnen vaderschap ontkennen:
o Moeder: verzoek indienen bij rechtbank binnen 1 jaar na de geboorte
o Kind: verzoek indienen bij rechtbank binnen 3 jaar nadat hij het weet / uiterlijk 3 jaar
na meerderjarigheid
Twee vrouwen: moederschap kan ontkend worden (grond: moeder is geen biologische
moeder)
o Door biologische moeder, niet-biologische moeder en kind mogelijk
o Binnen 1 jaar na de geboorte verzoek indienen bij rechtbank
o Niet mogelijk indien:
Meemoeder voor huwelijk / geregistreerd partnerschap kennis gedragen van
de zwangerschap
Meemoeder ingestemd met een daad die de verwerkking tot gevolg heeft
gehad
o Kind: uiterlijk 3 jaar na meerderjarigheid
Art. 1:205 BW: erkenning kan vernietigd worden
o Eis: erkenner / moeder door bedreiging / dwaling / bedrog / misbruik van
omstandigheden tijdens minderjarigheid tot erkenning bewogen
o Kind kan erkenning laten vernietigen (alleen indien kind in minderjarigheid erkend
is)
o OM kan erkenning laten vernietigen (wegens strijd met openbare orde – sprake van
schijnerkenning)
o Twee vrouwen: erkenning moederschap vernietigen, dezelfde regels als vaderschap
Draagmoederschap:
, 2 soorten:
o Hoogtechnologisch ivf-behandeling, eicellen wensmoeder bevrucht met zaad
wensvader, terugplaatsing embryo bij draagmoeder (wensmoeder genetisch moeder)
o Laagtechnologisch bevruchting draagmoeder d.m.v. inseminatie met zaad
wensvader (draagmoeder is genetische moeder, wensvader genetische vader)
De Staatscommissie Herijking Ouderschap:
Opdracht: advies over wijziging regelingen ontstaan juridisch ouderschap en invoering
regeling meerouderschap en draagmoederschap, recht meer bij de tijd krijgen
o Naar aanleiding van grote verscheidenheid gezinssamenstellingen
o Belang van het kind centraal
Vooral: samenlevingsvormen en voortplantingstechnieken
Rapport geeft aanbevelingen, o.a. over meerouderschap
Identiteit:
DNA
Burgerservicenummer (nummer voor de overheid)
Uiterlijk (iris, vingerafdruk, etc.)
Voor- en achternaam, art. 1:4 e.v.
Handtekening (soms digitaal)
De geboorteaangifte:
Art. 1:19e lid 2 jo. lid 6 BW: verplichting tot geboorteaangifte
Ambtenaar burgerlijke stand maakt geboorteakte op
Voornaam:
Art. 1:4 lid 2 BW: ambtenaar mag voornamen weigeren als deze ongepast zijn
In beginsel definitief, later wijzigen bij rechtbank
Geslachtsnaam:
Art. 1:5 BW: gezamenlijke verklaring ouders over achternaam
Geen verklaring in huwelijk / geregistreerd partnerschap naam vader
Geen verklaring in huwelijk / geregistreerd partnerschap waarbij één partner niet de
biologische ouder is naam moeder
Alleen keuzemogelijkheid bij eerste kind
Wijziging geslachtsnaam:
Wijziging door de Koning, gronden:
o Naam is onwelvoeglijk / bespottelijk
o Naam komt zoveel voor dat deze niet onderscheidend is
o Niet-Nederlandse naam van iemand die Nederlandse nationaliteit verkregen heeft
o Onjuiste spelling sinds de invoering van de naam
Woonplaats:
Art. 1:10 lid 1 BW: woonplaats is zijn woonstede, in gebreke werkelijk verblijf
Minderjarigen hebben een afgeleide woonplaats (woonplaats ouders)
Belang: vaststellen relatieve bevoegdheid, internationaal privaatrecht
Internationale invloed:
Inleiding: de mens als rechtssubject:
Rechtssubject drager van rechten en plichten
Geboorte: ongeacht optekening naam o.i.d.; juridisch telt het kind mee
o Art. 1:1 lid 1 BW: allen die zich in Nederland bevinden zijn vrij en bevoegd tot het
genot van burgerlijke rechten
o Maar: ook voor de geboorte al aanspraken
Art. 1:2 BW: ongeboren kind wordt als geboren aangemerkt voor zover dit
in zijn belang is
Notaris speelt belangrijke (voorlichtende) rol, o.a. bij huwelijksvoorwaarden,
samenlevingsovereenkomsten, echtscheidingen, enz.
Burgerlijk Wetboek:
Boek 1: personen- en familierecht, incl. huwelijksvermogensrecht
Boek 2: rechtspersonenrecht
Boek 3: rechtshandeling, registergoederenrecht
Boek 4: erfrecht
Boek 5: goederenrechtelijke rechten
Boek 6: overeenkomsten
Boek 7: bijzondere overeenkomsten
Boek 10: internationaal privaatrecht
Gelaagde structuur het BW begint breed (basis) en wordt steeds specifieker per
hoofdstuk (personen- en familierecht wordt gespecificeerd naar rechtspersonenrecht, enz.)
Ontwikkelingen in de maatschappij:
1. Meer relatievormen en zorgrelaties (bijv. ongehuwd samenwonen, relaties van personen van
gelijk geslacht, etc.)
2. Seriële monogamie (scheiden en nieuwe relatie aangaan) en patchworkfamilies (scheiden en
nieuwe relatie aangaan met kinderen uit verschillende relaties)
3. Meer echtscheidingen
4. Meer vermogen
5. Nieuwe voortplantingstechnieken (in-vitrofertilisatie, enz.)
6. Internationale samenleving (internet, makkelijker reizen, internationale relaties, etc.)
Ontwikkeling in wetgeving n.a.v. ontwikkelingen in de maatschappij:
Afschaffen dominante positie man
Verbetering rechtspositie vrouw en kind
Afschaffing schuldbeginsel bij scheiding
o Tot 1971: louter op specifieke gronden scheiden, bijv. overspel
o Nu: grond voor scheiding is duurzame ontwrichting
Kan op eenzijdig verzoek
Marginale toets rechter
Invoeren sekseneutraliteit relatievormen en ouderschap
Bescherming op maat kwetsbare meerderjarigen
Nieuwe transgenderwetgeving
Meer internationale (vooral Europse) invloeden
o Recht op respect voor family life (art. 8 jo. art. 14 EVRM)
Familierechtelijke betrekkingen:
, Geboorte ontstaan familierechtelijke betrekkingen
o Art. 1:198 jo. art. 1:199 BW: definitie moederschap en vaderschap
Soorten verwanten:
o In opgaande lijn ouders, grootouders en overgrootouders
o In neergaande lijn afstammelingen
o In de zijlijn broers, zussen, ooms, tantes en (achter)neven en nichten
Graad berekenen: van de ene bloedverwant terug naar gemeenschappelijke stamouder, naar
andere bloedverwant
Belang bloedverwantschap:
o Erfrecht
o Huwelijksbeletselen
o Verplichting tot levensonderhoud
Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen: het afstammingsrecht:
Afstammingsrecht is geënt op biologische verwantschap tussen ouders en kinderen
1. Maar: adoptie wel afstammingsband, geen biologische verwanten
1 april 2014: wetswijziging twee gehuwde vrouwen kunnen van rechtswege moeder
worden, niet-biologische moeder kan kind erkennen
4 manieren waarop familierechtelijke betrekkingen kunnen ontstaan:
1. Geboorte (automatisch)
a. Moeder: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
b. Vader: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch als het kind binnen
huwelijk geboren wordt / als huwelijk met moeder binnen 306 dagen voor geboorte is
ontbonden
i. Juridische vader hoeft dus niet tevens biologische vader te zijn
c. Huwelijk twee vrouwen: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
i. Voorwaarde: kind verwekt door kunstmatige donorbevruchting met zaad
van onbekende (i.d.z.v. Wet donorgegevens)
ii. Dus: moederschap meemoeder kan niet ontstaan bij bekende donor
d. Geregistreerd partnerschap: dezelfde gevolgen als huwelijk
2. Erkenning
a. Moeder: familierechtelijke betrekkingen ontstaan automatisch
b. Vader:
i. Art. 1:199 sub c BW: geen automatisch juridisch vaderschap, kind moet
erkend worden
1. Geen waarheidshandeling man die kind erkent hoeft niet de
biologische vader te zijn
ii. Bij huwelijk / geregistreerd partnerschap automatisch juridisch vaderschap
iii. Voor erkenning is toestemming moeder nodig
c. Twee vrouwen: erkennen bij ongehuwde vrouwen zonder geregistreerd
partnerschap / kind geboren binnen een huwelijk van de vrouwen en verwerkt met
bekende donor
3. Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap
a. Art. 1:207 BW: als vader kind niet erkent, kan moeder / kind verzoeken om
gerechtelijke vaststelling bij de rechtbank
b. Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap werkt terug tot aan de geboorte
c. Moeder moet binnen 5 jaar verzoeken, geen termijnen voor het kind
d. Art. 194 Rv: rechter kan DNA-onderzoek bevelen indien op grond van gebleken
feiten aannemelijk is dat man verwekker kind kan zijn
, e. Sinds 1 april 1998 mogelijk
f. Criterium: man is verwekker
4. Adoptie
a. Art. 1:198 lid 1 sub a BW: degene uit wie het kind geboren is, is altijd van
rechtswege moeder van het kind
i. Draagmoeder is juridisch gezien dus moeder, ook al is het de eicel van een
ander en staat de draagmoeder het kind af ouderlijk gezag beëindigen
b. Terminologie:
i. Verwekker degene die zelf de daad tot verwekking heeft verricht
ii. Donor degene die zijn zaad voor kunstmatige donorinseminatie heeft
afgestaan
1. Art. 1:394 BW: donor kan niet worden aangesproken voor kosten
2. Art. 1:207 BW: geen verzoek tot gerechtelijke vaststelling ouder
iii. Biologische vader zowel donor als verwekker
iv. Peresoon die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad die
verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad
5. Aanverwantschap (art. 1:3 lid 2 BW)
a. Door huwelijk / geregistreerd partnerschap
b. Indien het huwelijk / geregistreerd partnerschap eindigt blijft het aanverwantschap
bestaan
Wetswijziging 01-01-2023: art. 1:253 lid 1.
Voorheen moest vader een kind erkennen en werd daarna het gezag vastgesteld. Nu ontstaat bij de
vader automatisch gezag als het kind erkend wordt met toestemming van de moeder.
Ontkenning van het vader- en moederschap en vernietiging van de erkenning:
Art. 1:200 BW: vaderschap kan worden ontkend (verzoek bij rechtbank indienen)
Moeder en kind kunnen vaderschap ontkennen:
o Moeder: verzoek indienen bij rechtbank binnen 1 jaar na de geboorte
o Kind: verzoek indienen bij rechtbank binnen 3 jaar nadat hij het weet / uiterlijk 3 jaar
na meerderjarigheid
Twee vrouwen: moederschap kan ontkend worden (grond: moeder is geen biologische
moeder)
o Door biologische moeder, niet-biologische moeder en kind mogelijk
o Binnen 1 jaar na de geboorte verzoek indienen bij rechtbank
o Niet mogelijk indien:
Meemoeder voor huwelijk / geregistreerd partnerschap kennis gedragen van
de zwangerschap
Meemoeder ingestemd met een daad die de verwerkking tot gevolg heeft
gehad
o Kind: uiterlijk 3 jaar na meerderjarigheid
Art. 1:205 BW: erkenning kan vernietigd worden
o Eis: erkenner / moeder door bedreiging / dwaling / bedrog / misbruik van
omstandigheden tijdens minderjarigheid tot erkenning bewogen
o Kind kan erkenning laten vernietigen (alleen indien kind in minderjarigheid erkend
is)
o OM kan erkenning laten vernietigen (wegens strijd met openbare orde – sprake van
schijnerkenning)
o Twee vrouwen: erkenning moederschap vernietigen, dezelfde regels als vaderschap
Draagmoederschap:
, 2 soorten:
o Hoogtechnologisch ivf-behandeling, eicellen wensmoeder bevrucht met zaad
wensvader, terugplaatsing embryo bij draagmoeder (wensmoeder genetisch moeder)
o Laagtechnologisch bevruchting draagmoeder d.m.v. inseminatie met zaad
wensvader (draagmoeder is genetische moeder, wensvader genetische vader)
De Staatscommissie Herijking Ouderschap:
Opdracht: advies over wijziging regelingen ontstaan juridisch ouderschap en invoering
regeling meerouderschap en draagmoederschap, recht meer bij de tijd krijgen
o Naar aanleiding van grote verscheidenheid gezinssamenstellingen
o Belang van het kind centraal
Vooral: samenlevingsvormen en voortplantingstechnieken
Rapport geeft aanbevelingen, o.a. over meerouderschap
Identiteit:
DNA
Burgerservicenummer (nummer voor de overheid)
Uiterlijk (iris, vingerafdruk, etc.)
Voor- en achternaam, art. 1:4 e.v.
Handtekening (soms digitaal)
De geboorteaangifte:
Art. 1:19e lid 2 jo. lid 6 BW: verplichting tot geboorteaangifte
Ambtenaar burgerlijke stand maakt geboorteakte op
Voornaam:
Art. 1:4 lid 2 BW: ambtenaar mag voornamen weigeren als deze ongepast zijn
In beginsel definitief, later wijzigen bij rechtbank
Geslachtsnaam:
Art. 1:5 BW: gezamenlijke verklaring ouders over achternaam
Geen verklaring in huwelijk / geregistreerd partnerschap naam vader
Geen verklaring in huwelijk / geregistreerd partnerschap waarbij één partner niet de
biologische ouder is naam moeder
Alleen keuzemogelijkheid bij eerste kind
Wijziging geslachtsnaam:
Wijziging door de Koning, gronden:
o Naam is onwelvoeglijk / bespottelijk
o Naam komt zoveel voor dat deze niet onderscheidend is
o Niet-Nederlandse naam van iemand die Nederlandse nationaliteit verkregen heeft
o Onjuiste spelling sinds de invoering van de naam
Woonplaats:
Art. 1:10 lid 1 BW: woonplaats is zijn woonstede, in gebreke werkelijk verblijf
Minderjarigen hebben een afgeleide woonplaats (woonplaats ouders)
Belang: vaststellen relatieve bevoegdheid, internationaal privaatrecht
Internationale invloed:
