Inleiding
Wat is adolescentie?
Tussen kindertijd en volwassenheid. Allerlei ontwikkelingen, die interacteren met elkaar en ook
interacteren met de omgeving. Belangrijkste ontwikkelingstaak is eigen identiteit.
Wat wordt onder Storm and Stress verstaan?
Grote emotionele beroering en opstandigheid tijdens adolescentie.
Wat is kritiek op Strom and stress?
Het is een periode waarin het voor iedereen stress oplevert, én bijna iedereen komt er goed
doorheen.
Waar rekening mee gehouden moet worden bij de interpretatie van gedragingen en emoties tijdens
de adolescentie als normaal of pathologisch
1. Onderscheid eenmalige stemming/gedraging of meer langdurige
stemming/gedragingen. Periode van uitproberen, meestal onschadelijk en niet
leidend tot langdurige problemen. Ook stemmingswisselingen niet gelijk langdurige
problematiek.
2. Onderscheid spanningen en bijbehorende onevenwichtigheden én spanningen die
op stoornis duiden. Wanneer onderscheid niet wordt gemaakt, loopt men gevaar
aan dreigende stoornissen in de ontwikkeling weinig aandacht te besteden en ten
onrechte te menen dat ernstige problemen ook vanzelf overgaan.
3. Onderscheid problemen die door adolescentie ontstaan en problemen die vanuit
kindertijd komen. Veel problemen in adolescentie gaan over zonder consequenties
voor verdere functioneren (adolescence limited). Stoornissen die blijven, waren er
vaak al als enige problematiek in kindertijd (life-course-persistent).
Belangrijkste ontwikkelingstaken adolescentieperiode
Vorming identiteit en bereiken autonomie t.o.v. ouders, de manieren van omgaan met bepaalde
innerlijke conflicten, niveau cognitief functioneren. Mogelijk moeite met een maar goed ontwikkelen
op de ander, en dit in meervoud voor beiden.
Positie t.o.v. ouders
Onderwijs/werk
Vrije tijd
Wonen
Autoriteit en instanties
Gezondheid en uiterlijk
Sociale contacten en vriendschappen vertrouwen en accepteren
Sociale media en internet
Intimiteit en seksualiteit integreren in persoonlijkheid
Cultuurverschillen, leren van normen en wat passend is in cultuur
Continuïteit en discontinuïteit tijdens ontwikkeling in adolescentie
Continuïteit gaat over de richting die doorzet, die er al lang inzit. Dit zijn processen en
mechanismen/psychologisch verschijnsel: variabelen die dezelfde functie blijven hebben, met een
,uiting wat bij de leeftijd hoort. Het gaat dus om de vorm van gedrag die verschillend is. Het belang
uit zich dus anders. Ook is een patroon van een eerder evenement een uitkomst van later, het
voorspelt dus het latere functioneren en omgang met latere ervaringen.
Discontinuïteit gaat over een omslag. Koerswijzigingen. Hierbij zijn protectieve factoren die helpen
bij een nieuwe koers en het overwinnen van moeilijkheden (persoonlijkheid en sociale
ondersteuning) veerkracht voor herstel. Het overwinnen van moeilijkheden geeft vertrouwen in
eigen mogelijkheden. Dit hangt samen met een toevallige ontmoeting van een persoon die
mogelijkheden aanreikt, zin geven aan leven en een positiever zelfbeeld. Nieuwe mogelijkheden
veranderen het effect van moeilijke omstandigheden (plasticiteit). Acceleratie is een ongunstige
verlopende ontwikkeling, onder invloed van bepaalde factoren gaat dit versneld negatief voort.
Hoe het samenspel tussen individu en omgeving richting kan geven aan het ontwikkelingstraject
Ontwikkelingspathologie. Dynamisch interactionisme benadrukt hoe mensen hun omgeving
vormgeven en andersom.
Persoon- en omgeving interacties.
Diathesis model: genetische of persoonskenmerken bepalen effect van omgeving. Positief of
negatief: differential susceptibility: individueel verschillende vatbaarheid. De
consciëntieusheidsscore bepaald de mate van delinquentie bij vrienden als invloed op eigen
delinquente gedrag.
Mediatie: omgeving>persoon>gedrag.
Moderatie: Persoon & omgeving door persoonskenmerken (differential suspectibility), of als het
komt door omgeving.
Drie vormen persoon-omgeving-interacties
Passief (biologische omgeving vormt, zoals ouders), actief (kiezen) en evocatief (reacties oproepen
bij ander door eigen kenmerken). Van passief in kindertijd naar actief in de adolescentie. Evocatief
gedurende leven.
Drie soorten invloeden waaruit ontwikkelingstaken tijdens adolescentie ontstaan
Lichamelijke ontwikkeling, verwachtingen uit de omgeving die veranderen gedurende adolescentie
en eigen waardes, aspiraties.
Drie typen invloeden op gehele ontwikkeling mens in adolescentieperiode
Historisch, leeftijd en niet-normatief. Normatieve leeftijdsgebonden invloeden zijn biologisch en
sociale omgevingsfactoren, die een logisch onderdeel zijn van de levensloop. Invloed hiervan op de
levensloop is groot, door grote veranderingen in een korte tijd daardoor. Niet normatief zijn
persoonlijke gebeurtenissen die niet een vast onderdeel zijn van levensloop. Naarmate verder in
levensloop hebben deze een steeds grotere invloed, vaak als gevolg van eigen keuzes en acties. Op
individueel niveau kan het in iedere levensfase een grote impact hebben op de ontwikkeling. De
historische context heeft invloed op autonomie- en identiteitsontwikkeling, dus beïnvloedt het
ontwikkelingstraject sterk.
Vier theoretische benaderingen van adolescentie en toebehorende typering ontwikkeling en rol
omgeving
, 1. Psychoanalytische theorieën: ontwikkeling emoties en hoe daar mee om te gaan tijdens
adolescentie. Wisselwerking individu en omgeving, beide belangrijk.
2. Cognitieve theorieën: denken ontwikkelt van concreet-operationeel naar formeel-
operationeel in adolescentie. Individu en omgeving beide belangrijk. Denken kan alleen
ontwikkelen door omgang met anderen.
3. Contextuele theorieën-ecologische theorie: ontwikkelen relaties tussen mensen en tussen
systemen die veranderen tijdens adolescentie. Individu en omgeving zijn beide belangrijk.
Wisselwerking staat in verschillende vormen in verschillende systemen centraal.
4. Theorie van de levensloop: een persoon geeft ontwikkeling zelf vorm. Sociale veranderingen
tijdens adolescentie. Individu en omgeving beide belangrijk: risico, beschermende factoren,
plasticiteit en veerkracht geven interactie tussen individu en omgeving verder vorm.
5. Dynamische systeemtheorie: ontwikkeling gehele systeem tijdens adolescentie, bestaande
uit alle relaties met sociale omgeving en historische context. Individu en omgeving beide
belangrijk. Adolescent stuurt in interactie met omgeving de eigen ontwikkeling.
Van de vier theoretische benaderingen in hoeverre ze de adolescentie als storm and stress
beschouwen
1. Psychoanalytische theorie: toegenomen emotionele verwarring (storm and stress).
Oorsprong zijn emoties en hoe de adolescent hiermee omgaat bij sociale contacten.
2. Cognitieve theorieën: toegenomen emotionele verwarring samen met onrealistische
idealistische kijk op maatschappij. Oorsprong verwarring in wijze waarop adolescent denkt.
3. Contextuele theorieën-ecologische theorie: niet bij alle adolescenten storm and stress.
Hangt af van onderlinge relaties tussen verschillende systemen.
4. Theorie van de levensloop: niet persé emotionele verwarring. Hangt af van risico,
beschermende factoren, plasticiteit en veerkracht en normatieve en non-normatieve
invloeden. Storm and stress indien onvoldoende aansluiting tussen kenmerken adolescent
en zijn omgeving.
5. Dynamische systeemtheorie: niet gekenmerkt door storm and stress. Periode waarin in
toenemende mate eigen ontwikkeling in eigen handen kan nemen.
Niveaus biologische theorie Bronfenbenner (ecologisch)
-Microsysteem: de verzameling van activiteiten en relaties in de directe persoonlijke omgeving van
de adolescent.
-Mesosysteem: de wederzijdse verbindingen en processen die optreden tussen twee of meer
microsystemen.
-Exosysteem: systemen waarmee de adolescent niet direct mee in contact komt, maar wel invloed
hebben op diens gedrag en ontwikkeling.
-Macrosysteem: verwijst naar de cultuur waartoe de adolescent behoort en omvat daarmee alle
andere systemen.
Levenslooptheorie: basisprincipes die invloed hebben van historische context op de ontwikkeling
van individu
1. De levensloop van individuen is ingebed in en wordt vormgegeven door de historische
context.
2. De impact van bepaalde historische gebeurtenissen is afhankelijk van het moment waarop
ze optreden in iemands leven.
, 3. Sociale en historische invloeden komen tot uitdrukking in een netwerk van gedeelde relaties
en levens die onderling zijn verbonden.
4. Individuen hebben een invloed op hun eigen leven door de keuzes die ze maken en de acties
die ze ondernemen binnen de mogelijkheden en beperkingen van de historische en sociale
context.
Positive Youth development beweging
Aanhangers van deze benadering onderzoeken hoe adolescenten op een constructieve manier
kunnen bijdragen aan de maatschappij waar zij deel vanuit maken en eventueel probleemgedrag
kunnen vermijden. Zij gaan hierbij uit van de eigen kracht van jongeren en de steun van hun
omgeving. Deze benadering wil de talenten en sterke kanten van de adolescent tot ontwikkeling
laten komen en ziet de adolescentieperiode niet als een probleemfase die onder controle moet
worden gehouden.
Wijze waarop verschillende theoretische benaderingen van adolescentie samenkomen in theorie
Erikson
Identiteit. Afvragen. Gebaseerd op onbewuste strevingen, driften, interesses> keuzes voor beroep.
Bevestiging sociale omgeving nodig.
Biologisch (driften), sociaal (persoonlijke relaties), cognitief (tijdsperspectief>identiteit) en
persoonlijk (integratie individu en omgeving). Persoonlijk is vernieuwend.
Fysieke en psychoseksuele ontwikkelingen tijdens adolescentie
Lichamelijke veranderingen tijdens adolescentie
Hormonale systemen die lichamelijke veranderingen reguleren en coördineren. Periode van
versnelde groei van het lichaam, toename en een andere verdeling lichaamsvet en spierweefsel,
systemen bloedsomloop en ademhaling ontwikkelen, wat in combi met verandering in spierweefsel
kan leiden tot toename kracht en uithoudingsvermogen én rijping komt op gang van primaire
geslachtsorganen en van secundaire kenmerken.
Lichamelijke ontwikkeling duurt twee tot vijf jaar. Menstruatie is hierbij een klein gedeelte. Zegt
niets over verloop/ invloeden op hersenen en gedrag.
Tanner: Stadium 1> geen ontwikkeling. Stadium 2> eerste signalen. Hier haartjes, vorming borst, en
groei genitaliën en kleur aan scrotum. Stadium 3> schaamhaar donkerder en gekruld, meer borst en
geen grens, en de penis groeit. Stadium 4> haar op bepaalde gebieden, tepel verheft zich, dikkere
genitaliën en verdere verkleuring. Stadium 5> afronding, klaar.
Daling borstontwikkeling zichtbaar in elke etnische groep.
Rol hormonale regelsystemen in lichamelijke ontwikkeling tijdens adolescentie
Er zijn er drie:
De hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA)-as: de hypothalamus geeft adrenocorticotropin-
uitlokkend homoon (CRH) af, dat op zijn beurt weer afgifte van een adrenocorticotropisch
hormoon (ACTH) van de hypofyse veroorzaakt. De ACTH activeert de bijnierschors om het
androgeen dehydroepiandrosteron (DHEA) en een afgeleide daarvan
(dehydroepiandrosteronsulfaat, DHEAS), en adrostenedione te procuceren. Deze homonen
leiden tot haargroei in oksels en schaamstreek en veranderingen huid.
Wat is adolescentie?
Tussen kindertijd en volwassenheid. Allerlei ontwikkelingen, die interacteren met elkaar en ook
interacteren met de omgeving. Belangrijkste ontwikkelingstaak is eigen identiteit.
Wat wordt onder Storm and Stress verstaan?
Grote emotionele beroering en opstandigheid tijdens adolescentie.
Wat is kritiek op Strom and stress?
Het is een periode waarin het voor iedereen stress oplevert, én bijna iedereen komt er goed
doorheen.
Waar rekening mee gehouden moet worden bij de interpretatie van gedragingen en emoties tijdens
de adolescentie als normaal of pathologisch
1. Onderscheid eenmalige stemming/gedraging of meer langdurige
stemming/gedragingen. Periode van uitproberen, meestal onschadelijk en niet
leidend tot langdurige problemen. Ook stemmingswisselingen niet gelijk langdurige
problematiek.
2. Onderscheid spanningen en bijbehorende onevenwichtigheden én spanningen die
op stoornis duiden. Wanneer onderscheid niet wordt gemaakt, loopt men gevaar
aan dreigende stoornissen in de ontwikkeling weinig aandacht te besteden en ten
onrechte te menen dat ernstige problemen ook vanzelf overgaan.
3. Onderscheid problemen die door adolescentie ontstaan en problemen die vanuit
kindertijd komen. Veel problemen in adolescentie gaan over zonder consequenties
voor verdere functioneren (adolescence limited). Stoornissen die blijven, waren er
vaak al als enige problematiek in kindertijd (life-course-persistent).
Belangrijkste ontwikkelingstaken adolescentieperiode
Vorming identiteit en bereiken autonomie t.o.v. ouders, de manieren van omgaan met bepaalde
innerlijke conflicten, niveau cognitief functioneren. Mogelijk moeite met een maar goed ontwikkelen
op de ander, en dit in meervoud voor beiden.
Positie t.o.v. ouders
Onderwijs/werk
Vrije tijd
Wonen
Autoriteit en instanties
Gezondheid en uiterlijk
Sociale contacten en vriendschappen vertrouwen en accepteren
Sociale media en internet
Intimiteit en seksualiteit integreren in persoonlijkheid
Cultuurverschillen, leren van normen en wat passend is in cultuur
Continuïteit en discontinuïteit tijdens ontwikkeling in adolescentie
Continuïteit gaat over de richting die doorzet, die er al lang inzit. Dit zijn processen en
mechanismen/psychologisch verschijnsel: variabelen die dezelfde functie blijven hebben, met een
,uiting wat bij de leeftijd hoort. Het gaat dus om de vorm van gedrag die verschillend is. Het belang
uit zich dus anders. Ook is een patroon van een eerder evenement een uitkomst van later, het
voorspelt dus het latere functioneren en omgang met latere ervaringen.
Discontinuïteit gaat over een omslag. Koerswijzigingen. Hierbij zijn protectieve factoren die helpen
bij een nieuwe koers en het overwinnen van moeilijkheden (persoonlijkheid en sociale
ondersteuning) veerkracht voor herstel. Het overwinnen van moeilijkheden geeft vertrouwen in
eigen mogelijkheden. Dit hangt samen met een toevallige ontmoeting van een persoon die
mogelijkheden aanreikt, zin geven aan leven en een positiever zelfbeeld. Nieuwe mogelijkheden
veranderen het effect van moeilijke omstandigheden (plasticiteit). Acceleratie is een ongunstige
verlopende ontwikkeling, onder invloed van bepaalde factoren gaat dit versneld negatief voort.
Hoe het samenspel tussen individu en omgeving richting kan geven aan het ontwikkelingstraject
Ontwikkelingspathologie. Dynamisch interactionisme benadrukt hoe mensen hun omgeving
vormgeven en andersom.
Persoon- en omgeving interacties.
Diathesis model: genetische of persoonskenmerken bepalen effect van omgeving. Positief of
negatief: differential susceptibility: individueel verschillende vatbaarheid. De
consciëntieusheidsscore bepaald de mate van delinquentie bij vrienden als invloed op eigen
delinquente gedrag.
Mediatie: omgeving>persoon>gedrag.
Moderatie: Persoon & omgeving door persoonskenmerken (differential suspectibility), of als het
komt door omgeving.
Drie vormen persoon-omgeving-interacties
Passief (biologische omgeving vormt, zoals ouders), actief (kiezen) en evocatief (reacties oproepen
bij ander door eigen kenmerken). Van passief in kindertijd naar actief in de adolescentie. Evocatief
gedurende leven.
Drie soorten invloeden waaruit ontwikkelingstaken tijdens adolescentie ontstaan
Lichamelijke ontwikkeling, verwachtingen uit de omgeving die veranderen gedurende adolescentie
en eigen waardes, aspiraties.
Drie typen invloeden op gehele ontwikkeling mens in adolescentieperiode
Historisch, leeftijd en niet-normatief. Normatieve leeftijdsgebonden invloeden zijn biologisch en
sociale omgevingsfactoren, die een logisch onderdeel zijn van de levensloop. Invloed hiervan op de
levensloop is groot, door grote veranderingen in een korte tijd daardoor. Niet normatief zijn
persoonlijke gebeurtenissen die niet een vast onderdeel zijn van levensloop. Naarmate verder in
levensloop hebben deze een steeds grotere invloed, vaak als gevolg van eigen keuzes en acties. Op
individueel niveau kan het in iedere levensfase een grote impact hebben op de ontwikkeling. De
historische context heeft invloed op autonomie- en identiteitsontwikkeling, dus beïnvloedt het
ontwikkelingstraject sterk.
Vier theoretische benaderingen van adolescentie en toebehorende typering ontwikkeling en rol
omgeving
, 1. Psychoanalytische theorieën: ontwikkeling emoties en hoe daar mee om te gaan tijdens
adolescentie. Wisselwerking individu en omgeving, beide belangrijk.
2. Cognitieve theorieën: denken ontwikkelt van concreet-operationeel naar formeel-
operationeel in adolescentie. Individu en omgeving beide belangrijk. Denken kan alleen
ontwikkelen door omgang met anderen.
3. Contextuele theorieën-ecologische theorie: ontwikkelen relaties tussen mensen en tussen
systemen die veranderen tijdens adolescentie. Individu en omgeving zijn beide belangrijk.
Wisselwerking staat in verschillende vormen in verschillende systemen centraal.
4. Theorie van de levensloop: een persoon geeft ontwikkeling zelf vorm. Sociale veranderingen
tijdens adolescentie. Individu en omgeving beide belangrijk: risico, beschermende factoren,
plasticiteit en veerkracht geven interactie tussen individu en omgeving verder vorm.
5. Dynamische systeemtheorie: ontwikkeling gehele systeem tijdens adolescentie, bestaande
uit alle relaties met sociale omgeving en historische context. Individu en omgeving beide
belangrijk. Adolescent stuurt in interactie met omgeving de eigen ontwikkeling.
Van de vier theoretische benaderingen in hoeverre ze de adolescentie als storm and stress
beschouwen
1. Psychoanalytische theorie: toegenomen emotionele verwarring (storm and stress).
Oorsprong zijn emoties en hoe de adolescent hiermee omgaat bij sociale contacten.
2. Cognitieve theorieën: toegenomen emotionele verwarring samen met onrealistische
idealistische kijk op maatschappij. Oorsprong verwarring in wijze waarop adolescent denkt.
3. Contextuele theorieën-ecologische theorie: niet bij alle adolescenten storm and stress.
Hangt af van onderlinge relaties tussen verschillende systemen.
4. Theorie van de levensloop: niet persé emotionele verwarring. Hangt af van risico,
beschermende factoren, plasticiteit en veerkracht en normatieve en non-normatieve
invloeden. Storm and stress indien onvoldoende aansluiting tussen kenmerken adolescent
en zijn omgeving.
5. Dynamische systeemtheorie: niet gekenmerkt door storm and stress. Periode waarin in
toenemende mate eigen ontwikkeling in eigen handen kan nemen.
Niveaus biologische theorie Bronfenbenner (ecologisch)
-Microsysteem: de verzameling van activiteiten en relaties in de directe persoonlijke omgeving van
de adolescent.
-Mesosysteem: de wederzijdse verbindingen en processen die optreden tussen twee of meer
microsystemen.
-Exosysteem: systemen waarmee de adolescent niet direct mee in contact komt, maar wel invloed
hebben op diens gedrag en ontwikkeling.
-Macrosysteem: verwijst naar de cultuur waartoe de adolescent behoort en omvat daarmee alle
andere systemen.
Levenslooptheorie: basisprincipes die invloed hebben van historische context op de ontwikkeling
van individu
1. De levensloop van individuen is ingebed in en wordt vormgegeven door de historische
context.
2. De impact van bepaalde historische gebeurtenissen is afhankelijk van het moment waarop
ze optreden in iemands leven.
, 3. Sociale en historische invloeden komen tot uitdrukking in een netwerk van gedeelde relaties
en levens die onderling zijn verbonden.
4. Individuen hebben een invloed op hun eigen leven door de keuzes die ze maken en de acties
die ze ondernemen binnen de mogelijkheden en beperkingen van de historische en sociale
context.
Positive Youth development beweging
Aanhangers van deze benadering onderzoeken hoe adolescenten op een constructieve manier
kunnen bijdragen aan de maatschappij waar zij deel vanuit maken en eventueel probleemgedrag
kunnen vermijden. Zij gaan hierbij uit van de eigen kracht van jongeren en de steun van hun
omgeving. Deze benadering wil de talenten en sterke kanten van de adolescent tot ontwikkeling
laten komen en ziet de adolescentieperiode niet als een probleemfase die onder controle moet
worden gehouden.
Wijze waarop verschillende theoretische benaderingen van adolescentie samenkomen in theorie
Erikson
Identiteit. Afvragen. Gebaseerd op onbewuste strevingen, driften, interesses> keuzes voor beroep.
Bevestiging sociale omgeving nodig.
Biologisch (driften), sociaal (persoonlijke relaties), cognitief (tijdsperspectief>identiteit) en
persoonlijk (integratie individu en omgeving). Persoonlijk is vernieuwend.
Fysieke en psychoseksuele ontwikkelingen tijdens adolescentie
Lichamelijke veranderingen tijdens adolescentie
Hormonale systemen die lichamelijke veranderingen reguleren en coördineren. Periode van
versnelde groei van het lichaam, toename en een andere verdeling lichaamsvet en spierweefsel,
systemen bloedsomloop en ademhaling ontwikkelen, wat in combi met verandering in spierweefsel
kan leiden tot toename kracht en uithoudingsvermogen én rijping komt op gang van primaire
geslachtsorganen en van secundaire kenmerken.
Lichamelijke ontwikkeling duurt twee tot vijf jaar. Menstruatie is hierbij een klein gedeelte. Zegt
niets over verloop/ invloeden op hersenen en gedrag.
Tanner: Stadium 1> geen ontwikkeling. Stadium 2> eerste signalen. Hier haartjes, vorming borst, en
groei genitaliën en kleur aan scrotum. Stadium 3> schaamhaar donkerder en gekruld, meer borst en
geen grens, en de penis groeit. Stadium 4> haar op bepaalde gebieden, tepel verheft zich, dikkere
genitaliën en verdere verkleuring. Stadium 5> afronding, klaar.
Daling borstontwikkeling zichtbaar in elke etnische groep.
Rol hormonale regelsystemen in lichamelijke ontwikkeling tijdens adolescentie
Er zijn er drie:
De hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA)-as: de hypothalamus geeft adrenocorticotropin-
uitlokkend homoon (CRH) af, dat op zijn beurt weer afgifte van een adrenocorticotropisch
hormoon (ACTH) van de hypofyse veroorzaakt. De ACTH activeert de bijnierschors om het
androgeen dehydroepiandrosteron (DHEA) en een afgeleide daarvan
(dehydroepiandrosteronsulfaat, DHEAS), en adrostenedione te procuceren. Deze homonen
leiden tot haargroei in oksels en schaamstreek en veranderingen huid.
