ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA (XIII)
1) EGOERA ULERTZEKO: ONDORENGOTZAREN GERRA 1701-1713
Karlos II.a hiltzean ez du oinorderik eta orduan Europako nazio garrantzitsu
guztiak inplikatzen dira. Aldi berean, Europako botereen arteko oreka egongo da
eztabaidagai.
Frantzia eta Gaztela (EP barne), Felipe Borboikoaren alde jartzen dira, Louis
XIV.aren biloba. Inperio santua (Austria, Prusia, Hannover), Britania Handia eta
Aragoiko kora Leopoldo Iaren alde.
Utrechteko itunarekin amaitu, Felipe V-ak tronuan dagoelarik. Frantziak, bere
nagusitasuna galtzen du Eiropan, eta I. mundu Gerra bitartean oraka lortzen da.
Oin berriko dekretuak: Aragoiko koroaren jarrerak, ondorio handiak izan zituen,
instituzio, lege propio, ohitura eta foruak ezabatu ziren, Gaztelakoak jarriz-
Monarkia absolutoaren irudira eraikitzen hasten da Espaina berri bat.
2) IRAULTZA LIBERAL BURGESA
Aro modernotik Aro garaikidera dagoen aldaketa tartean, hainbat iraultza prozesu
desberdin gertatzen dira Britania Handian, Estatu Batuetan, Frantzian (1789),
Espainian eta Latinoamerikan. Frantziak guztiz desegiten du Erregimen zaharra,
zalantzan jarriz sakratuak ziren oinarri sozialak. Erregimen liberala sortzen da
aurau berriekin.
- Herrien burujabetasuna: Aurrekoan erregeak zuen boterea.
- Aginte banaketa: 3 zatitan banatua. Legegilea, betearazlea eta parlamentua.
- Gizakiaren eta hiritarren eskubideak: Gizakiak eskubideak dituzte
- Jabetza + Zapalkuntzaren aurkako erresistentziarako eskubidea.
- Politika ekonomiko liberala: Kapitalismoaren hasiera
- Estatu laikoaren sorrera: Estatu eta eliza banatzea. Estatu ez erlijiotsua
- Deuseztatu (sakratuak ziren oinarri sozialak): absolutismoa, gizarte
estamentala, jauntxoen erregimena (nobleei lurrak ematen diete boterea) eta
pribilegioak.
Modu berean Sistema feudaletik (nobleak) Sistema kapitalistara (burgesak) beste
arazo eta irautza berrietan sartzen dira. Iraultza sozialak sortuz.
3) KARLOS IV.AREN AGINTALDIA, GODOY ETA IRAULTZAREN ERAGINA
ERREGIMEN ZAHARRREN KRISIA
Frantziar Iraultzan gertatzen hari zena ikusiz Floridablankaren erreakzioa España
Frantziatik banatzea izan zen, baina ez zuen lortu. Ondorioz estrategia aldatzea
erabaki zuten eta oraingoan Arandak hurbilketa 2 helburukin egitea aukeratzen
du (1792/08). Lehenbizi Iraultza gelditu (monarkia salbatu) nahi du, ez du lortzen
eta beraz konbentzioa eta Errepublika aldarrikatu nahi du baina hau ere ez ez du
lortzen. Ondorengo hurbilketa, Luis XVI. salbatzea da, bere lengusu fratseza.
1
,Honetan ere porrota egiten du gillotinan hiltzen baitute. Hau gertatuz gero,
gobernua aldatzea erabakitzen dute eta oraingoan Manuel Godoy izango da
lehen ministroa. Erreginaren maitalea. Gobernua bere menpe zegoen bitartean
hainbat gauza pasa ziren, guztira 5:
1- Konbentzioko gerra (esp Vs frantzia): (zergatik?) Luis XVI. hilketaren aurka
zegoelako eta Erregimen Zaharra defendatzeko. Ondorioz Espainia inbaditu eta
konbentzioko gerra sortzen da. Bukatzeko 1795 Basileako bakea sinatzen da.
2- San Ildefonsoko Itunak: Frantzia eta Espania aliantzia sortzen dute
Inglaterraren contra joateko eta bertan San Viventeko itsas batailan porrot egiten
dute.
→ 1799an Napoleonek boterea bereganatu egiten du (→ Baionako Abdikazioak)
3- Espainiaren makaltasinak (egoera txarrak): Frantziaren politikaren menpe uzten
dute Espainia eta ondorio bezela 1805-ean Trafalgar gertatzen da. Honek oposizio
handiak ekartzen ditu eta askok Fernandoren alde egiten dute Godoyren aurka
jarriz
4- Fontainebleauko itunak (1807): Napoleon Portugal inbaditu nahi du, beraz
Godoyren laguntza behar du Espainatik pasatzeko. Monentu hori aprobetxatuta
Frantziak Portugal eta Espainia inbaditu zituen.
5- Aranjuezeko matxinada (1808): Inbasioaren ondorioz Karlos IV-ak abdiakatu
egiten du Fernando VII-aren alde. Baina Baionako Abdiakazioak errege berria
edukitzea obligatu zuen Espaina. Jose Bonaparte.
4) IDENPENDENTZIA GERRA ETA IRAULTZA LIBERALA (1808 - 1814)
IDENPENDENTZIA GERRA
1808ko maiatzaren 2an Maldrildarrak altxamendua egin zuten Frantziaren aurka.
Ondorioz gerra sortzen da. Erregearen absentzian botere hutsunea egon zen eta
probintzia-batzordeak sortu ziren Frantziaren aurka erresistentzia egiteko.
Floridablancak, Batzorde Goren Zentralaren (Espainiarrek osatutako gobernua)
arduraduna izan zen. Aldi berean Nazio-gerra bat gertatu zen, nun gutxieneko
liberalak iraultza liberala bultzatzen zuten (batzuk frantsestuak). Hauek Cadizen
1812-an biltzen dira. lekurik seguruena delako eta bertan Cadiz-eko konstituzioa
sortzen dute. Arrazoi haungatik sortzen da Nazio-gerra batzuk Monarkia, erlijioa
eta nazioa (Espainia, nazio-sentimenduagatik) defendatzen dutelako. Halaber,
nazioarteko-gerra gertatzen da Penintsulan Europan nork duen nagusitasuna
jakiteko. , Espainia, Inglaterra eta Portugal Napoleonen (Frantzia) kontra aliatzen
dira.
GERRAREN FASEAK (3 FASE + AMAIERA)
1- ERRESISTENTZIARI OKUPAZIOA → 1808 maiatza-urria
Fase honetan hainbat probintzia ezin izan ziren konskistatu: Zaragoza eta Girona
biana hauek inguratuak zeuden. Andaluzian ezta ere, Bailenen porrotarekin
Frantziak bere lehen porrota izan zuen urztailak 19-an. Aldi berean Wellington
2
,general Ingelesak Portugal askatu zuen eta ondorioz Josef I.a Gasteizera erretiratu
zen eta Frantziako armada Ebrora.
2- FRANTZIARREN ERREAKZIOA → 1808 - 1812
1808ko azaroan Napoleon Espainian sartu zen 250.000 sodaduekin “Grande
Armée”. Ondorioz, aurrerapen handiak izan zituen konkistan. Urtebete ondoren
Mendi-guneak bakarrik zeuden aske. Ondorioz Batzorde Zentrala Cadizera
mugitu zuten eta Britania Handia Portugaletik gerrara sartu ziren. Frantziaren
aurka ezin zuten ezer egin eta orduan gerrilak egiten hasi ziren (eraso akarrak eta
ondoren desagertu). Gerrilla hauek oso erabakiorrak izan ziren.
3- FRANTZIARREN ARMADAREN PORROTA (1812-1814)
(→ Gerrilla etengabe erasoan, eragin handiagoaz:)
Napoleon Eurrisako kanpainara bidali ziten tropak eta momentu hartan
Wellington Espainian sartu egin zen Ciudad Rodrgio, Babajoz eta Arapiles
(Salamnca - 1812 maiatza) konskistatu egin zituen.
1813an Wellingtonek Gasteiz eta Donostia konkistatu egiten ditu Frantzia bertan
dagoelarik.
→ AMAIERA
Napoleonek gerrak galdua Europan zeukan garrantzia galdu zuen eta
Valencay-ko ituna ( Baionako Abdiakazioa desegin) sinatu zuten 1813an. Beraz,
Fernando VII. errege berria izango da berriz 1813ko abenduan.
IRAULTZA LIBERALA FRANTZIA + ESPAINIAREN ESKUTIK
FRANTZIAREN ESKUTIK
Jose I.a (1808/06-1823/12) espainako errege jarri zuten eta honek idea
erreformistak ezarri nahi zituen, hau da, politika erreformista bat. Lehengo
Espainar Konstituzio moduko bat sortu zuen, Baionako Konstituzioa.
→ Ideai liberal berriak planteatu nahi zituen: sufragioa murriztea (heritarrek
bozkatu egiten dute, baina bakarrik botere ekonomikoa dutenak); pribilegioak
deuseztatzea (nobleenak, eliza katolikoarenak…); torturaren abolizioa (tortutra
kendu nahi dute); eta azkenik, foru sistemaren erreforma (Espiania osoan lege
berdinak izatea)
→ Halaere, liberal-moderatua da, hau da, erregearen boterea mantendu nahi dute
(ez da planteatzen errege gillotinatua izatea) eta erlijio katolikoaren nagusitasuna
mantendu egiten da.
→ Gauzatutako erreformak 4 dira: Inkisizioa desegiten da (tribuna erlijiosoa
kenduz), jauntxoen erregimena ezereztatzen da, ikastetxe publikoak jartzen dira
(estatuak hezkuntza antolatzen du) eta Euskal foruak kentzen dura (sistema
zentralistaren alde). Halaere, gerran daudelako aldeaketa hauek ondorio txikia
eragingo dute.
3
, ESPAINARREN ESKUTIK
CADIZKO KONSTITUZIOA 1812 (lehenengo konstituzioa)
Botere hutsunearen ondorioz (Espainako erregeak Frantzian daude - Baionako
Abdikazioarengatik - Jose Bonaparte ez onartu) Sevillan daogen Batzorde Zentral
Gorenak boterea hartzen du. Hau 1810-ean gorteak (parlamentuak) antolatu ziren
Cadizen. Gorteetan 2 parte hartzaile zeuden: Erdi mailako klaseak (liberalak) eta
noble eta kleroko batzuk (ilustratuak, erreformistak, absolutistak). Hala ere,
Espainako Herrian gizartearen gehiengoa katoliko sutsua (absolutista erradikala)
zenez erreforma liberalen aurka egiten dute.
Cadizen, liberalismoa nagusitzen da. Bertan Espainako lehen Konstituzioa liberala
1812ko martxoaren 19an sortu zen → La Pepa. Konstituzioaren printzipioak:
- Burujabetasun nazionala: nazioak du botere parlamentua (subiranotasuna)
- Aginpide banaketa: legegilea, betearazlea eta judiziala
- Erregimen liberal eta berria
- Hezkuntzarako eskubidea: hirritaren eskubidea planteatu
- Berdintasun juridikoa: lege berdinak izatea, baina honen oztiopoa foruak dira
- Inkisizioa bukatu: epaitegi erlijosoa kentzea
- Imprimatzeko askatasuna: ideak adierazteko askatasuna (libertad expresión)
- Gremioak deuseztatu
- Barnneko muga zergak desegin: foruekin zeuden muga ekonomikoak kendu
- Sufragio unibertsala: gehiengoak bozkatu zezaketeen (emakumeak ez)
Baina baita ere hain liberalak ez ziren ideak zeuden
- Estatu konfesionala: Estatua katolikoa izatea
- Noble eta elizaren jabetzak mantendu
- Foruak ez ukitu: Euskal foruak mantendu
5) FERNANDO VII.AREN AGINTALDIA
LABURPENA
Fernando VII-aren agintaldiak 3 eta izan zituen:
1- Seiurteko absolutista (1814-1820): Espainia oso gaizki zegoen arlo guztietan,
gizartea krisi larrian zegoen. Batzuk berriro jarri nahi zuten absolutismoa, beste
batzuk sistema liberalista jarri nahi zuten. (haien artean Vs). Liberalek matxinadak
antolatu zituzten: Espoz y Mina, Milans del boch eta Riego (garrantsitzuena).
2- Hirurteko liberala (1820-1823): Kontituzionalismo liberala (foru abolizioan berriz
pentsatu) Vs kontrairautza mugimendua (absolutistek liberalismo kendu nahi)
3- Hamarraldi gaitzesgarria (1823-1833): Liberalek asko sufritu zuten, hauei hil
egiten baitzieten. Errestaurazio absolutistak absolutismoaren porrota ekarri zuen,
krisiak ez baitzituen konpondu. Eta ondorioz ondorengotzaren auzia eta Gerra
karlistak dartor. (Isabel erregina izateko legeak aldatu)
4
