Volledige samenvatting N1WZ

N1WZ



Deel 1: Compositionele
grammatica
Hoofdstuk 1: Woord- en zinsbetekenis
1.1 Klankenreeksen en woorden
Klanken: kleinste betekenisvolle eenheden in gesproken taal
Letters: schrifttekens en tekenreeksen die klanken(reeksen) proberen weer te geven

 basiselementen (elementaire tekens)

Voorwaarden woord:

1) fonologisch welgevormd
2) betekenis
3) gebruikt

Lexicon = mentaal woordenboek gekoppeld aan passende betekenis
 in juiste categorie plaatsen (woordsoort)
 adequaat verbinden met andere woorden (valentie) en vormen (vormleer)

Voorbeelden grammaticale betekenis:
- meervoudsvorm
- verledentijdsvorm
- valentie van een werkwoord

1.2 Woordbetekenis
1.2.1 Denotatie (=referentie)
Denotatie = verwijzing van teken naar zaak, via mentale voorstelling of begrip van de zaak

Semiotische driehoek:




Conceptuele betekenis maakt mogelijk om af te toetsen of teken toepasbaar is op referent in de
werkelijkheid (referentiële betekenis)

Taalteken, begrip en referent: zowel diachrone als synchrone variatie

Semiotiek = studie van tekens (verbaal en niet-verbaal)
3 types van tekens:
- index: verwijzing naar iets
- icoon: afbeelding
- symbool: conventioneel teken

1

,N1WZ


1.2.2 Connotatie
Connotatie = additionele betekeniselementen bovenop kernbetekenis; invloed op gebruikswaarde
(vaak emotioneel of stilistisch gekleurd)

Eufemisme <-> dysfemisme

1.3 Relatie teken-betekenis
1.3.1 Ambiguïteit (= meerduidigheid)
Eén-op-één-relatie: 1 teken 1 betekenis
<-> ambiguïteit

1.3.1.1 Homonymie
Homonymie = toevallige samenval van woordvormen (geen verband)

Homofonen: verschillende woordsoort of gelijkluidende woorden met verschillende spelling
Homografen: dezelfde manier geschreven, verschillende betekenissen




1.3.1.2 Polysemie
Polysemie = niet-toevallige samenval van woordvormen (onderling verband)
(meestal resultaat van betekenisdifferentiatie)




Polysemie Homonymie
Taaluniverseel Taalspecifiek
Constructief Niet-constructief
Systematisch Niet-systematisch
Oorzaken polysemie
1) Metafoor
 gelijkenis tussen referenten
 naam voor A wordt toegepast op B

<-> vergelijking: “als”

2) Metonymie
 verbondenheid van referenten
 door associatie

Vormen:

 Stof of materiaal voor voorwerp
 Omvattende voor omvatte

2

,N1WZ


 Eponiem (genoemd naar maker) of geoniem (naar plaats van herkomst)
 Kenmerkende eigenschappen
 Deel voor geheel (en omgekeerd)
D -> G: pars pro toto
G -> D: totum pro parte
 Term voor perspectief A voor omgekeerde perspectief B

3) Betekenisverruiming
 ruimer toepassingsveld/betekenisomvang
 via verlies van betekeniskenmerk/connotatie

4) Betekenisverenging
 beperkter toepassingsveld
 via toevoeging van betekeniskenmerk of connotatie

1.3.2 Meerwoordigheid
Synonymie:

 Volledige synonymie: onderling verwisselbaar in alle contexten
 Partiële synonymie: beperkingen op onderlinge verwisselbaarheid

 woorden kunnen niet los gezien worden van de context :
(partiële) synonymie  gebruikswaarde ingeperkt door gebruikscontext
-> betekenisverwante woorden gaan onderling collocaties aan

1.4 Woorden in familieverband
1.4.1 Hyperonymie en hyponymie
Hyperonymie: superordinatie
 overkoepelt betekenisomvang van hyponiem
 ruimste toepassingsbereik

Hyponymie: subordinatie
 door hyperoniem gedekt

Elke X (hyponiem) is Y (hyperoniem), maar niet elke Y is een X

1.4.2 Antonymie
Antoniemen = onderling betekenisverwante woorden met betekenistegenstelling

Soorten:

 Polair: éénzelfde dimensie
 Convers (perspectivisch): <ander perspectief
 Complementair

1.4.3 Semantische netwerken (= woordvelden)
Woordveld = samenhangende groep semantisch verwante woorden die lexicaal gestalte geven aan
bepaald ervaringsgebied/kennisdomein

1.5 Betekenis op woord-, constituent- en zinsniveau
Voorwaarde zin: betekenisvolle woordenreeks
-> via semiotische driehoek

3

, N1WZ


Constituentniveau: polysemie mogelijk
Zinsniveau: syntactische homonymie of synonymie mogelijk

Syntagma = horizontale aaneenschakelingsreeks van taalelementen
Paradigma = verticale vervangingsreeks van taalelementen binnen eenzelfde
syntactisch/syntagmatisch verband




Syntagmatisch veranderd: van plaats
Paradigmatisch veranderd: van woordsoort

Hoofdstuk 2: Woordsoorten
Indelingscriteria
Semantische valentie: betekenisaspect in de zin

Syntactische valentie: grammaticale waarde + zinswaarde 1

Morfologische valentie:

 Vermogen om verbogen/vervoegd te worden ( flexie)
Deel uit te maken van samenstellingen en afleidingen ( compositie en derivatie)
 Productiviteit: van bekende woorden nieuwe samenstellingen/afleidingen maken
 gesloten woordklasse: onmogelijk
 open woordklasse: mogelijk




1
(on)mogelijkheid om op zichzelf als zin te fungeren

4