Paragraaf 1.1 Groeiende vrijheid
Steden en staten
Steden waren in West-Europa in de tijd van monniken en ridders vrijwel verdwenen. Maar in de
tweede helft van de Middeleeuwen ontstonden er weer steden. Deze steden kregen stadsrechten,
waardoor de burgers zich zelf mochten besturen.
Langzamerhand begonnen toen ook staten te ontstaan waardoor het oude systeem van hoge edelen
en vazallen niet meer voldeed. Vorsten stelden betaalde ambtenaren aan en namen militairen in
dienst. Verder ging men vanuit een punt besturen (centralisatie). Ze betaalden het bestuur met geld
verkregen van de stedelijke burgerij (die daardoor zichzelf mochten besturen). Om daar afspraken
over te maken riepen koningen een Staten-Generaal of parlement bijeen. Dat bestond uit
vertegenwoordigers van de drie standen (geestelijkheid, adel en burgerij).
De Nederlanden bestonden in de late Middeleeuwen uit zeventien zelfstandige gewesten. In een
aantal gewesten was er al sprake van verstedelijking. In het gewest Holland woonde rond 1500 al
bijna de helft van de bevolking in de stad. Deze steden hadden al een grote zelfstandigheid. De
gewesten werden geregeerd door een graaf, hertog of bisschop.
De meeste Nederlandse gewesten waren vanaf 1428 in handen van de hertog van Bourgondië, Filips
de Goede.
, Bij het bestuur werd hij bijgestaan door de Staten, een vergadering van vertegenwoordigers van de
drie standen uit het gewest. In 1464 riep Filips voor het eerst een Nederlandse Staten-Generaal
bijeen. De Bourgondische vorsten wilden regels doorvoeren die in alle gewesten zouden gelden. Het
was de Habsburgse vorst Karel V, die deze centralisatiepolitiek verder doorvoerde, nadat hij het
Bourgondische Rijk door erving verkregen had.
De Nederlandse Opstand
Een van de belangrijkste oorzaken van de Nederlandse Opstand was het verlangen om de
middeleeuwse privileges te behouden. Ook de centralisatiepolitiek speelde een grote rol. Daarnaast
stond de strijd om de godsdienst centraal. Filips II was als katholiek tegen de opkomst van het
calvinisme en trad uiteindelijk meedogenloos op tegen de calvinisten. Dit leidde in 1568 tot het
uitbreken van de Opstand onder leiding van Willem van Oranje, die stadhouder was van Filips II in
Holland, Zeeland en Utrecht. Vanaf 1572 veroverden de opstandelingen Holland, Zeeland en later
ook andere gewesten en steden. In 1579 sloten de opstandige gewesten de Unie van Utrecht en in
1581 kwam de 'Acte van Verlatinghe' tot stand( zie afbeelding), waarin de opstandige gewesten
definitief Filips II niet meer als koning erkenden.
In 1588 werd de onafhankelijke Republiek der verenigde Nederlanden uitgeroepen. Een unicum in
Europa.
De Republiek
Zoals als aangegeven was er geen vorst meer en de gewesten werden bestuurd door de
Statenvergadering waarin vertegenwoordigers zaten van de steden en de adel. In de Staten-Generaal
werkten de gewesten - in unanimiteit - samen op het gebied van defensie en buitenlandse politiek.
De stadhouder was nu niet meer de plaatsvervanger van de koning , maar de hoogste dienaar van de
gewesten, was opperbevelhebber van het leger en mocht regenten in de steden benoemen. In alle
Nederlandse steden maakten enkele vooraanstaande families de dienst uit. Zij leverden de regenten,
die de stad, het gewest en de Republiek als geheel bestuurden.
Steden en staten
Steden waren in West-Europa in de tijd van monniken en ridders vrijwel verdwenen. Maar in de
tweede helft van de Middeleeuwen ontstonden er weer steden. Deze steden kregen stadsrechten,
waardoor de burgers zich zelf mochten besturen.
Langzamerhand begonnen toen ook staten te ontstaan waardoor het oude systeem van hoge edelen
en vazallen niet meer voldeed. Vorsten stelden betaalde ambtenaren aan en namen militairen in
dienst. Verder ging men vanuit een punt besturen (centralisatie). Ze betaalden het bestuur met geld
verkregen van de stedelijke burgerij (die daardoor zichzelf mochten besturen). Om daar afspraken
over te maken riepen koningen een Staten-Generaal of parlement bijeen. Dat bestond uit
vertegenwoordigers van de drie standen (geestelijkheid, adel en burgerij).
De Nederlanden bestonden in de late Middeleeuwen uit zeventien zelfstandige gewesten. In een
aantal gewesten was er al sprake van verstedelijking. In het gewest Holland woonde rond 1500 al
bijna de helft van de bevolking in de stad. Deze steden hadden al een grote zelfstandigheid. De
gewesten werden geregeerd door een graaf, hertog of bisschop.
De meeste Nederlandse gewesten waren vanaf 1428 in handen van de hertog van Bourgondië, Filips
de Goede.
, Bij het bestuur werd hij bijgestaan door de Staten, een vergadering van vertegenwoordigers van de
drie standen uit het gewest. In 1464 riep Filips voor het eerst een Nederlandse Staten-Generaal
bijeen. De Bourgondische vorsten wilden regels doorvoeren die in alle gewesten zouden gelden. Het
was de Habsburgse vorst Karel V, die deze centralisatiepolitiek verder doorvoerde, nadat hij het
Bourgondische Rijk door erving verkregen had.
De Nederlandse Opstand
Een van de belangrijkste oorzaken van de Nederlandse Opstand was het verlangen om de
middeleeuwse privileges te behouden. Ook de centralisatiepolitiek speelde een grote rol. Daarnaast
stond de strijd om de godsdienst centraal. Filips II was als katholiek tegen de opkomst van het
calvinisme en trad uiteindelijk meedogenloos op tegen de calvinisten. Dit leidde in 1568 tot het
uitbreken van de Opstand onder leiding van Willem van Oranje, die stadhouder was van Filips II in
Holland, Zeeland en Utrecht. Vanaf 1572 veroverden de opstandelingen Holland, Zeeland en later
ook andere gewesten en steden. In 1579 sloten de opstandige gewesten de Unie van Utrecht en in
1581 kwam de 'Acte van Verlatinghe' tot stand( zie afbeelding), waarin de opstandige gewesten
definitief Filips II niet meer als koning erkenden.
In 1588 werd de onafhankelijke Republiek der verenigde Nederlanden uitgeroepen. Een unicum in
Europa.
De Republiek
Zoals als aangegeven was er geen vorst meer en de gewesten werden bestuurd door de
Statenvergadering waarin vertegenwoordigers zaten van de steden en de adel. In de Staten-Generaal
werkten de gewesten - in unanimiteit - samen op het gebied van defensie en buitenlandse politiek.
De stadhouder was nu niet meer de plaatsvervanger van de koning , maar de hoogste dienaar van de
gewesten, was opperbevelhebber van het leger en mocht regenten in de steden benoemen. In alle
Nederlandse steden maakten enkele vooraanstaande families de dienst uit. Zij leverden de regenten,
die de stad, het gewest en de Republiek als geheel bestuurden.
