Kopiereg © Skool Notas Natuurwetenskappe Graad 8 Bladsy 0 van 22
, Afdeling 01 : Lewe en lewende dinge
Eenheid 01: Fotosintese en respirasie
Algemene inligting
• Fotosintese en respirasie is twee van die belangrikste prosesse wat lewe op Aarde moontlik maak.
• Plante produseer hulle eie voedsel deur fotosintese.
• Diere en plante gebruik respirasie om energie uit voedsel vry te stel.
• Beide prosesse is lewensnoodsaaklik vir die oorlewing van organismes.
Sleutelterme
Term Definisie
Chloroplaste Organel in die sel waar fotosintese plaasvind.
Chromatografie Tegniek om komponente van ’n mengsel te ontleed.
Fotosintese
Wat is fotosintese?
• Noodsaaklik vir lewe op Aarde.
• Energiebron vir alle ekostelsels.
• Plante gebruik sonlig om voedsel (glukose) te produseer.
• Sonlig + koolstofdioksied + water → glukose + suurstof.
Die rol van die son
• Die Son is die hoofbron van lig- en hitte-energie.
• Chlorofil in blare absorbeer ligenergie.
• Fotosintese gebruik hierdie energie om voedsel te maak.
Die proses van fotosintese
• Vind plaas in groen blare (chloroplaste).
• Vereis: ligenergie, water, koolstofdioksied, chlorofil.
• Glukose word gevorm, suurstof is ’n neweproduk.
• Blare het openinge vir gaswisseling en neem water op via wortels.
Plante as energie-omsetters
• Chlorofil vang sonenergie op en omskep dit in chemiese energie.
• Glukose → stysel (voedselberging) of sellulose (struktuur).
• Sellulose bou selwande.
• Suurstof word tydens die proses vrygestel.
Respirasie (selrespirasie)
Die proses van respirasie
• Kos bevat energie in die vorm van glukose.
• Respirasie breek glukose af met suurstof om energie vry te stel.
• Energie word gebruik vir:
o Groei en selverdeling.
o Senuwee-impulse.
o Spiersamentrekking.
o Temperatuurbeheer.
Hoe werk respirasie?
• Plante doen fotosintese en respirasie.
• Diere kry energie uit kos wat hulle eet.
• Energie word in die mitochondria van selle vrygestel.
• Byprodukte: koolstofdioksied en water.
• Suurstof word ingeasem, glukose uit kos → energie + CO₂ + H₂O.
Kopiereg © Skool Notas Natuurwetenskappe Graad 8 Bladsy 1 van 22
, Afdeling 01 : Lewe en lewende dinge
Eenheid 02: Interaksies en interafhanklikheid binne die omgewing
Algemene inligting
• Alle organismes leef in interaksie met mekaar en met hulle omgewing.
• Geen organisme kan in afsondering oorleef nie - hulle is interafhanklik.
• Die studie van hierdie verhoudings en interaksies word ekologie genoem.
• Interaksies beïnvloed oorlewing, voortplanting en hulpbronbenutting.
Sleutelterme
Term Definisie
Ligintensiteit Hoeveelheid lig in ’n gebied.
Verdamping Die verlies van water as damp.
Stabiel Onveranderlik of konstant.
Energiepiramide Wys verskillende voedingsvlakke in ’n ekostelsel.
Dravermoë Maksimum getal organismes wat ’n gebied kan ondersteun.
Ontwrigting Versteuring van balans in ’n stelsel.
Weer Daaglikse weersomstandighede (bv. wind, temperatuur, reën).
Klimaat Tipiese weer oor ’n lang tydperk in ’n spesifieke gebied.
Bedreig In gevaar van uitsterwing.
Stroop Onwettige vang of pluk van wild of plante.
Toksies Giftig vir lewende dinge.
Eienskappe Fisiese en gedragskenmerke van ’n organisme.
Spons Diertjie wat water met klein gaatjies opneem.
Patogeen Organisme wat siektes veroorsaak.
Farmaseutiese maatskappye Maatskappye wat medisyne vervaardig.
Interaksies van organismes
• Plante voorsien voedsel, skuiling en suurstof.
• Diere help met saadverspreiding en bestuiwing.
• Plante en diere beïnvloed mekaar se voortplanting, oorlewing en verspreiding.
• Organismes vorm komplekse netwerke van afhanklikheid.
Vlakke van ekologiese interaksie
1. Individu: Enkel organisme.
2. Bevolking: Groep van dieselfde spesie in ’n habitat.
3. Gemeenskap: Verskeie bevolkings in dieselfde omgewing.
4. Ekostelsel: Gemeenskappe + hulle nie-lewende omgewing.
5. Biosfeer: Al die ekostelsels saam op Aarde.
Ekostelsels en die biosfeer
• ’n Ekostelsel is ’n natuurlike eenheid met lewende en nie-lewende komponente.
• Voorbeelde: woud, rivier, oseaan, grasveld.
• Ekostelsels funksioneer as gemeenskappe met energievloei en nutriëntesiklusse.
• Die biosfeer is die som van al die ekostelsels op aarde - dit is waar lewe bestaan.
Kopiereg © Skool Notas Natuurwetenskappe Graad 8 Bladsy 2 van 22
, Afdeling 01 : Lewe en lewende dinge
Eenheid 01: Fotosintese en respirasie
Algemene inligting
• Fotosintese en respirasie is twee van die belangrikste prosesse wat lewe op Aarde moontlik maak.
• Plante produseer hulle eie voedsel deur fotosintese.
• Diere en plante gebruik respirasie om energie uit voedsel vry te stel.
• Beide prosesse is lewensnoodsaaklik vir die oorlewing van organismes.
Sleutelterme
Term Definisie
Chloroplaste Organel in die sel waar fotosintese plaasvind.
Chromatografie Tegniek om komponente van ’n mengsel te ontleed.
Fotosintese
Wat is fotosintese?
• Noodsaaklik vir lewe op Aarde.
• Energiebron vir alle ekostelsels.
• Plante gebruik sonlig om voedsel (glukose) te produseer.
• Sonlig + koolstofdioksied + water → glukose + suurstof.
Die rol van die son
• Die Son is die hoofbron van lig- en hitte-energie.
• Chlorofil in blare absorbeer ligenergie.
• Fotosintese gebruik hierdie energie om voedsel te maak.
Die proses van fotosintese
• Vind plaas in groen blare (chloroplaste).
• Vereis: ligenergie, water, koolstofdioksied, chlorofil.
• Glukose word gevorm, suurstof is ’n neweproduk.
• Blare het openinge vir gaswisseling en neem water op via wortels.
Plante as energie-omsetters
• Chlorofil vang sonenergie op en omskep dit in chemiese energie.
• Glukose → stysel (voedselberging) of sellulose (struktuur).
• Sellulose bou selwande.
• Suurstof word tydens die proses vrygestel.
Respirasie (selrespirasie)
Die proses van respirasie
• Kos bevat energie in die vorm van glukose.
• Respirasie breek glukose af met suurstof om energie vry te stel.
• Energie word gebruik vir:
o Groei en selverdeling.
o Senuwee-impulse.
o Spiersamentrekking.
o Temperatuurbeheer.
Hoe werk respirasie?
• Plante doen fotosintese en respirasie.
• Diere kry energie uit kos wat hulle eet.
• Energie word in die mitochondria van selle vrygestel.
• Byprodukte: koolstofdioksied en water.
• Suurstof word ingeasem, glukose uit kos → energie + CO₂ + H₂O.
Kopiereg © Skool Notas Natuurwetenskappe Graad 8 Bladsy 1 van 22
, Afdeling 01 : Lewe en lewende dinge
Eenheid 02: Interaksies en interafhanklikheid binne die omgewing
Algemene inligting
• Alle organismes leef in interaksie met mekaar en met hulle omgewing.
• Geen organisme kan in afsondering oorleef nie - hulle is interafhanklik.
• Die studie van hierdie verhoudings en interaksies word ekologie genoem.
• Interaksies beïnvloed oorlewing, voortplanting en hulpbronbenutting.
Sleutelterme
Term Definisie
Ligintensiteit Hoeveelheid lig in ’n gebied.
Verdamping Die verlies van water as damp.
Stabiel Onveranderlik of konstant.
Energiepiramide Wys verskillende voedingsvlakke in ’n ekostelsel.
Dravermoë Maksimum getal organismes wat ’n gebied kan ondersteun.
Ontwrigting Versteuring van balans in ’n stelsel.
Weer Daaglikse weersomstandighede (bv. wind, temperatuur, reën).
Klimaat Tipiese weer oor ’n lang tydperk in ’n spesifieke gebied.
Bedreig In gevaar van uitsterwing.
Stroop Onwettige vang of pluk van wild of plante.
Toksies Giftig vir lewende dinge.
Eienskappe Fisiese en gedragskenmerke van ’n organisme.
Spons Diertjie wat water met klein gaatjies opneem.
Patogeen Organisme wat siektes veroorsaak.
Farmaseutiese maatskappye Maatskappye wat medisyne vervaardig.
Interaksies van organismes
• Plante voorsien voedsel, skuiling en suurstof.
• Diere help met saadverspreiding en bestuiwing.
• Plante en diere beïnvloed mekaar se voortplanting, oorlewing en verspreiding.
• Organismes vorm komplekse netwerke van afhanklikheid.
Vlakke van ekologiese interaksie
1. Individu: Enkel organisme.
2. Bevolking: Groep van dieselfde spesie in ’n habitat.
3. Gemeenskap: Verskeie bevolkings in dieselfde omgewing.
4. Ekostelsel: Gemeenskappe + hulle nie-lewende omgewing.
5. Biosfeer: Al die ekostelsels saam op Aarde.
Ekostelsels en die biosfeer
• ’n Ekostelsel is ’n natuurlike eenheid met lewende en nie-lewende komponente.
• Voorbeelde: woud, rivier, oseaan, grasveld.
• Ekostelsels funksioneer as gemeenskappe met energievloei en nutriëntesiklusse.
• Die biosfeer is die som van al die ekostelsels op aarde - dit is waar lewe bestaan.
Kopiereg © Skool Notas Natuurwetenskappe Graad 8 Bladsy 2 van 22
