D-ggz: Samenvatting
tentamenstof
Inhoud
Boek: Psychologie en de multiculturele samenleving (Knipscheer & Kleber, 2017)...........................2
Hoofdstuk 1 De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen..........................................2
Hoofdstuk 2 Functieleerpsychologische kijk op cultuur: verschilt informatieverwerking over
culturen?........................................................................................................................................6
Hoofdstuk 3 Cultuur en persoonlijkheid.........................................................................................8
Hoofdstuk 4 Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: reden tot (professionele) zorg?
......................................................................................................................................................11
Hoofdstuk 5 Sociale verhoudingen in een multiculturele samenleving........................................16
Hoofdstuk 7 Gezondheidspsychologie in een pluriforme samenleving........................................19
Hoofdstuk 8 Seksualiteit en cultuur..............................................................................................25
Hoofdstuk 9 Diagnostiek en testgebruik met allochtonen............................................................29
Hoofdstuk 10 Klinische psychologie in cultureel perspectief........................................................34
Hoofdstuk 11 Op weg naar een effectieve cultuursensitieve psychotherapie..............................39
Ardila, A. (2007). The Impact of Culture on Neuropsychological Test Performance.........................42
Bot, H. (2004). Een bijzondere samenwerking. Werken met tolken in de geestelijke
gezondheidszorg. Cultuur, Migratie en Gezondheid, 3 (1), 38-49.....................................................45
Lewis-Fernández, R. Krishan Aggarwal, N., Bäärnhielm, S., Rohlof, H. et al. (2014). Culture and
Psychiatric Evaluation: Operationalizing Cultural Formulation for DSM-5.Psychiatry 77(2) 130-154.
..........................................................................................................................................................49
Limburg-Okken, A. & Sidali, S. (2010). Een anamneseprotocol. In J.T.V.M. de Jong & S. Colijn (Red.)
(2010), Handboek culturele psychiatrie en psychotherapie (pp.351-366). Utrecht: De Tijdstroom. 52
Knipscheer, J.W. (2020). Cultuursensitieve psychotherapie. Tijdschrift voor Psychotherapie 46(1),
35-49................................................................................................................................................57
,Boek: Psychologie en de multiculturele samenleving (Knipscheer &
Kleber, 2017)
Hoofdstuk 1 De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen
1.1 Wat is cultuur?
Het concept cultuur kan op verschillende manieren worden gedefinieerd, maar er zijn een aantal
gemeenschappelijke elementen en psychologisch relevante aspecten te onderscheiden:
- Cultuur is aangeleerd: cultuur heeft betrekking op gedragingen en ervaringen die het resultaat
zijn van een leerproces.
- Cultuur is meestal impliciet: mensen zijn zich vaak niet bewust van cultuur, terwijl ook de
meest persoonlijke emoties en drijfveren vaak een culturele component hebben. Pas als
iemand wordt geconfronteerd met een andere cultuur, dringt het besef door dat alles niet zo
vanzelfsprekend is als verondersteld.
- Cultuur is een keuze: er is een oneindigheid aan mogelijkheden.
Han Fortman: verhouding tussen cultuur en natuur. De mens komt ongespecialiseerd ter
wereld, maar daarmee valt geen concreet bestaan op te bouwen. De mens moet een
passende en stabiele wereld opbouwen, oftewel cultuur. Het handelen van de mens
wordt op deze wijze geregeld door een macht buiten hem, maar één die wel eerst door
mensen is geschapen. Cultuur geeft zekerheid. Culturele gewoonten en gebruiken zijn de
grote ‘vereenvoudigers’. Zij voorkomen dat een persoon ieder moment zelf moet
beslissen en improviseren.
- Cultuur is bindend: cultuur modelleert gevoelens, gedragingen en denkbeelden, zodat wij
handelen, voelen en denken in overeenstemming met de (ongeschreven) voorschriften van de
cultuur en er tegelijkertijd van uitgaan dat deze uitingen uit ons zelf voortkomen. Cultuur
heeft daarmee een ‘supra-individueel’ én paradoxaal karakter. Het schept zowel
verplichtingen als de ruimte tot menselijke vrijheid.
- Cultuur verwijst naar een groep mensen: cultuur heeft betrekking op zaken die in meer of
mindere mate worden gedeeld door een collectief. Er is een wederkerige relatie: cultuur
beïnvloedt het gedrag van de leden van een gemeenschap, maar omgekeerd hebben ook
individuen invloed op de cultuur.
- Cultuur verwijst naar symbolen en verleent betekenis: cultuur is meer dan alleen gewoonten
en gedragingen. Cultuur is een systeem van regels, code en symbolen van de interpretatie van
gedrag. Cultuur verwijst naar voorstellingen, ideeën en verwachtingen. Er bestaan twee
benaderingen:
Cultuur als iets zichtbaar, zoals gedragingen of materiële producten;
Cultuur als iets onzichtbaars, zoals normen en waarden.
- Kortom, cultuur: wat is het?
In het kader van dit boek: cultuur kan het beste opgevat worden als de voor een groep of
samenleving kenmerkende ‘kijk’ op de werkelijkheid – het geheel van betekenisverlening
aan allerlei verschijnselen in en om ons heen.
Culturele antropologen benaderen dat de grenzen van cultuur nooit scherp zijn, dat een
cultuur heterogeen, gelaagd, tegenstrijdig en beweeglijk kan zijn. Cultuur is geen ding,
maar een activiteit.
Cultuur wordt vaak gezien als een motief of een excuus voor gedrag, maar cultuur is geen
fenomeen dat op zichzelf staat en dingen met mensen doet. Het is van belang om
erachter te komen welke rol gewoonten en gebruiken spelen bij ontwikkelingen en
veranderingen in gedrag.
, De moderne psychologie kan niet meer volstaan met het vergelijken van gedragingen
hier en elders. De psycholoog moet cultureel sensitief gemaakt worden.
1.2 Hoe noemen we de dragers van cultuur?
- Cultuur en ras zijn geheel verschillende dingen. Ras verwijst, al dan niet gefundeerd, naar
fysieke kenmerken. Wel kan het voorkomen dat een groep met overeenkomstige fysieke
elementen belangrijke cultuurelementen deelt.
- Cultuur is niet hetzelfde als nationaliteit. Nationaliteiten zijn vaak gevormd op basis van een
gemeenschappelijke cultuur, maar zijn zo heterogeen dat er niet van één cultuur gesproken
kan worden.
- Cultuur is niet hetzelfde als etniciteit. In Nederland wordt etniciteit vaak gelijk gesteld aan
nationaliteit.
- Cultuur wordt niet door iedereen in de gemeenschap in gelijke mate gedeeld.
- Oplossing: differentiatie en betekenisgeving. Concreet betekent dit dat je als onderzoeker of
hulpverlener niet alleen navraag doet naar het geboorteland van de ouders en grootouders,
maar verder differentieert naar etnische identiteit zoals die door de persoon zelf wordt
gezien.
1.2.1 Allochtonen, migranten, asielzoekers, vluchtelingen
Hoe omschrijven we mensen met een culturele achtergrond anders dan die van de dominante cultuur
in Nederland? Er zijn verschillende termen die gebruikt worden in dit boek. Er is veel discussie over
hoe we deze mensen moeten noemen, omdat termen vaak als stigmatiserend en generaliserend
worden gezien. Voorkeur is nu: ‘personen met een migratieachtergrond’ (bij voorkeur gepreciseerd
naar de specifieke achtergrond).
Ongeveer 1 op de 5 inwoners van Nederland heeft een migratieachtergrond. Het betreft in totaal
ruim 3,5 miljoen personen, waarvan ongeveer de helft in Nederland is geboren en daarmee behoort
tot de tweede generatie. Het aandeel niet-westerse mensen is in de afgelopen tien jaar toegenomen
van 9 naar 12% en het aandeel mensen met een westerse achtergrond is 10%. In 2015 arriveerden
40.035 asielzoekers en vluchtelingen in Nederland, vooral afkomstig uit: Syrië, Eritrea, Irak en
Afghanistan.
1.2.2 Het concept diversiteit
De term (culturele) diversiteit verwijst naar groepen mensen met een migratieverleden en hun
kinderen die als anders worden ervaren door de dominante meerderheid van de Nederlandse
bevolking. Dit kan leiden tot eenzijdige beeldvorming vanwege de volgende aannames:
- Cultuur is alleen of vooral een zaak van migranten en hun kinderen;
- Het land van geboorte van een persoon of diens ouders is bepalend voor zijn of haar cultuur,
waardoor herkomst een synoniem wordt van cultuur, en cultuur een zaak is van ‘toen en
daar’;
- Cultuur wordt min of meer onveranderd doorgegeven door ouders aan kinderen;
- De cultuur van een groep met dezelfde herkomst is min of meer homogeen.
Deze veronderstellingen leiden tot generaliseren en stereotypering van niet-westerse
herkomstgroepen en versterken het wij-zij-denken.
Een contextuele visie waarin de interactie tussen cultuur en specifieke lokale contexten en de
individuele ervaring en interpretatie daarvan centraal staan, doet meer recht aan de complexe
werkelijkheid.
1.2.3 De rol van acculturatie
Volgens het acculturatiemodel van Berry zijn er vier verschillende identiteiten:
, 1. Integratie: identificatie met beide culturen;
2. Assimilatie: identificatie met voornamelijk de meerderheidscultuur;
3. Separatie: identificatie met voornamelijk de minderheidscultuur;
4. Marginalisatie: het ontbreken van identificatie met beide culturen.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat integratie de meest succesvolle strategie is om met culturele
verandering om te gaan. Het succes van acculturatie is echter afhankelijk van zowel de
minderheidsstrategie als de positie van de dominante groep.
In Nederland is er nog maar beperkt sprake van een multiculturele samenleving. De inbreng van
andere culturen dan de meerderheidscultuur is in veel domeinen van de samenleving vooralsnog
tamelijk gering.
Zygmunt Bauman: de moderne samenleving is een vloeibare samenleving waarin niets meer
duurzaam lijkt en alles voortdurend aan verandering onderhevig is.
1.3 Waarom aandacht voor culturele verschillen?
WEIRD samenlevingen: Western, Educated, Rich, Industrialized, Rich, and Democratic.
- Onderzoekers veronderstellen daarbij dat, veelal impliciet, dat er weinig variatie in de
menselijke bevolking bestaat en dat de gehanteerde steekproeven net zo representatief zijn
als die uit welke andere populatie dan ook.
- Echter, er bestaan substantiële verschillen in de wereldbevolking en de proefpersonen uit de
WEIRD-populaties zijn juist bijzonder afwijkend.
Drie belangrijke fenomenen hebben ervoor gezorgd dat het voor psychologen steeds moeilijker is
geworden om de sociaal-culturele factor te negeren:
- Naar een representatieve psychologie: het aandeel vertegenwoordigers van etnische
minderheden in de psychologie bleef lange tijd achter bij hun aandeel in de samenleving als
geheel. Nederland heeft als enige land een woord uitgevonden voor de gedachte dat de
inhoud van de zorg pas relevant is wanneer rekening wordt gehouden met de leefwijze,
denkwijze en behoeften van andere dan de dominante groep interculturalisatie: een
proces waarbij de inhoud en organisatie van de zorg wordt aangepast aan het multiculturele
karakter van de bevolking.
- Toename migratie: vanwege de toegenomen migratie kwam er pas in het laatste kwart van de
twintigste eeuw in Europese landen aandacht voor etnische en culturele diversiteit.
Wereldwijd is de omvang van migratie in de afgelopen dertig jaar verdubbeld. Het vakgebied
psychologie is echter nog niet representatief voor de moderne pluriforme samenleving:
meeste aandeel komt van personen uit de autochtone culturele meerderheid.
- Globalisering: door globalisering van de wereldeconomie gaat in steeds meer landen
psychologie een rol spelen, maar te vaak wordt hierbij geen aandacht besteed aan de
verschillen tussen de sociale context van deze ‘nieuwe landen’ en de westerse context waarin
de psychologie zich heeft ontwikkeld. De transculturele psychiatrie heeft veel gedaan om het
traditionele etnocentrisme van de psychiatrie te doorbreken.
Culturele diversiteit is niet meer weg te denken uit de praktijk van de psycholoog, maar de
psychologie is ook een discipline en daarbinnen is men zich minder bewust van de uitdaging van
culturele diversiteit. Grofweg bestaan hierover drie opvattingen:
1. Er is geen probleem, want de psychologie gaat over universele verschijnselen. Volgens dit
standpunt is het niet erg dat de meerderheid van de personen binnen de psychologie tot de
culturele meerderheid behoren, want mensen zijn toch overal gelijk. Dit is inmiddels
tentamenstof
Inhoud
Boek: Psychologie en de multiculturele samenleving (Knipscheer & Kleber, 2017)...........................2
Hoofdstuk 1 De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen..........................................2
Hoofdstuk 2 Functieleerpsychologische kijk op cultuur: verschilt informatieverwerking over
culturen?........................................................................................................................................6
Hoofdstuk 3 Cultuur en persoonlijkheid.........................................................................................8
Hoofdstuk 4 Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: reden tot (professionele) zorg?
......................................................................................................................................................11
Hoofdstuk 5 Sociale verhoudingen in een multiculturele samenleving........................................16
Hoofdstuk 7 Gezondheidspsychologie in een pluriforme samenleving........................................19
Hoofdstuk 8 Seksualiteit en cultuur..............................................................................................25
Hoofdstuk 9 Diagnostiek en testgebruik met allochtonen............................................................29
Hoofdstuk 10 Klinische psychologie in cultureel perspectief........................................................34
Hoofdstuk 11 Op weg naar een effectieve cultuursensitieve psychotherapie..............................39
Ardila, A. (2007). The Impact of Culture on Neuropsychological Test Performance.........................42
Bot, H. (2004). Een bijzondere samenwerking. Werken met tolken in de geestelijke
gezondheidszorg. Cultuur, Migratie en Gezondheid, 3 (1), 38-49.....................................................45
Lewis-Fernández, R. Krishan Aggarwal, N., Bäärnhielm, S., Rohlof, H. et al. (2014). Culture and
Psychiatric Evaluation: Operationalizing Cultural Formulation for DSM-5.Psychiatry 77(2) 130-154.
..........................................................................................................................................................49
Limburg-Okken, A. & Sidali, S. (2010). Een anamneseprotocol. In J.T.V.M. de Jong & S. Colijn (Red.)
(2010), Handboek culturele psychiatrie en psychotherapie (pp.351-366). Utrecht: De Tijdstroom. 52
Knipscheer, J.W. (2020). Cultuursensitieve psychotherapie. Tijdschrift voor Psychotherapie 46(1),
35-49................................................................................................................................................57
,Boek: Psychologie en de multiculturele samenleving (Knipscheer &
Kleber, 2017)
Hoofdstuk 1 De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen
1.1 Wat is cultuur?
Het concept cultuur kan op verschillende manieren worden gedefinieerd, maar er zijn een aantal
gemeenschappelijke elementen en psychologisch relevante aspecten te onderscheiden:
- Cultuur is aangeleerd: cultuur heeft betrekking op gedragingen en ervaringen die het resultaat
zijn van een leerproces.
- Cultuur is meestal impliciet: mensen zijn zich vaak niet bewust van cultuur, terwijl ook de
meest persoonlijke emoties en drijfveren vaak een culturele component hebben. Pas als
iemand wordt geconfronteerd met een andere cultuur, dringt het besef door dat alles niet zo
vanzelfsprekend is als verondersteld.
- Cultuur is een keuze: er is een oneindigheid aan mogelijkheden.
Han Fortman: verhouding tussen cultuur en natuur. De mens komt ongespecialiseerd ter
wereld, maar daarmee valt geen concreet bestaan op te bouwen. De mens moet een
passende en stabiele wereld opbouwen, oftewel cultuur. Het handelen van de mens
wordt op deze wijze geregeld door een macht buiten hem, maar één die wel eerst door
mensen is geschapen. Cultuur geeft zekerheid. Culturele gewoonten en gebruiken zijn de
grote ‘vereenvoudigers’. Zij voorkomen dat een persoon ieder moment zelf moet
beslissen en improviseren.
- Cultuur is bindend: cultuur modelleert gevoelens, gedragingen en denkbeelden, zodat wij
handelen, voelen en denken in overeenstemming met de (ongeschreven) voorschriften van de
cultuur en er tegelijkertijd van uitgaan dat deze uitingen uit ons zelf voortkomen. Cultuur
heeft daarmee een ‘supra-individueel’ én paradoxaal karakter. Het schept zowel
verplichtingen als de ruimte tot menselijke vrijheid.
- Cultuur verwijst naar een groep mensen: cultuur heeft betrekking op zaken die in meer of
mindere mate worden gedeeld door een collectief. Er is een wederkerige relatie: cultuur
beïnvloedt het gedrag van de leden van een gemeenschap, maar omgekeerd hebben ook
individuen invloed op de cultuur.
- Cultuur verwijst naar symbolen en verleent betekenis: cultuur is meer dan alleen gewoonten
en gedragingen. Cultuur is een systeem van regels, code en symbolen van de interpretatie van
gedrag. Cultuur verwijst naar voorstellingen, ideeën en verwachtingen. Er bestaan twee
benaderingen:
Cultuur als iets zichtbaar, zoals gedragingen of materiële producten;
Cultuur als iets onzichtbaars, zoals normen en waarden.
- Kortom, cultuur: wat is het?
In het kader van dit boek: cultuur kan het beste opgevat worden als de voor een groep of
samenleving kenmerkende ‘kijk’ op de werkelijkheid – het geheel van betekenisverlening
aan allerlei verschijnselen in en om ons heen.
Culturele antropologen benaderen dat de grenzen van cultuur nooit scherp zijn, dat een
cultuur heterogeen, gelaagd, tegenstrijdig en beweeglijk kan zijn. Cultuur is geen ding,
maar een activiteit.
Cultuur wordt vaak gezien als een motief of een excuus voor gedrag, maar cultuur is geen
fenomeen dat op zichzelf staat en dingen met mensen doet. Het is van belang om
erachter te komen welke rol gewoonten en gebruiken spelen bij ontwikkelingen en
veranderingen in gedrag.
, De moderne psychologie kan niet meer volstaan met het vergelijken van gedragingen
hier en elders. De psycholoog moet cultureel sensitief gemaakt worden.
1.2 Hoe noemen we de dragers van cultuur?
- Cultuur en ras zijn geheel verschillende dingen. Ras verwijst, al dan niet gefundeerd, naar
fysieke kenmerken. Wel kan het voorkomen dat een groep met overeenkomstige fysieke
elementen belangrijke cultuurelementen deelt.
- Cultuur is niet hetzelfde als nationaliteit. Nationaliteiten zijn vaak gevormd op basis van een
gemeenschappelijke cultuur, maar zijn zo heterogeen dat er niet van één cultuur gesproken
kan worden.
- Cultuur is niet hetzelfde als etniciteit. In Nederland wordt etniciteit vaak gelijk gesteld aan
nationaliteit.
- Cultuur wordt niet door iedereen in de gemeenschap in gelijke mate gedeeld.
- Oplossing: differentiatie en betekenisgeving. Concreet betekent dit dat je als onderzoeker of
hulpverlener niet alleen navraag doet naar het geboorteland van de ouders en grootouders,
maar verder differentieert naar etnische identiteit zoals die door de persoon zelf wordt
gezien.
1.2.1 Allochtonen, migranten, asielzoekers, vluchtelingen
Hoe omschrijven we mensen met een culturele achtergrond anders dan die van de dominante cultuur
in Nederland? Er zijn verschillende termen die gebruikt worden in dit boek. Er is veel discussie over
hoe we deze mensen moeten noemen, omdat termen vaak als stigmatiserend en generaliserend
worden gezien. Voorkeur is nu: ‘personen met een migratieachtergrond’ (bij voorkeur gepreciseerd
naar de specifieke achtergrond).
Ongeveer 1 op de 5 inwoners van Nederland heeft een migratieachtergrond. Het betreft in totaal
ruim 3,5 miljoen personen, waarvan ongeveer de helft in Nederland is geboren en daarmee behoort
tot de tweede generatie. Het aandeel niet-westerse mensen is in de afgelopen tien jaar toegenomen
van 9 naar 12% en het aandeel mensen met een westerse achtergrond is 10%. In 2015 arriveerden
40.035 asielzoekers en vluchtelingen in Nederland, vooral afkomstig uit: Syrië, Eritrea, Irak en
Afghanistan.
1.2.2 Het concept diversiteit
De term (culturele) diversiteit verwijst naar groepen mensen met een migratieverleden en hun
kinderen die als anders worden ervaren door de dominante meerderheid van de Nederlandse
bevolking. Dit kan leiden tot eenzijdige beeldvorming vanwege de volgende aannames:
- Cultuur is alleen of vooral een zaak van migranten en hun kinderen;
- Het land van geboorte van een persoon of diens ouders is bepalend voor zijn of haar cultuur,
waardoor herkomst een synoniem wordt van cultuur, en cultuur een zaak is van ‘toen en
daar’;
- Cultuur wordt min of meer onveranderd doorgegeven door ouders aan kinderen;
- De cultuur van een groep met dezelfde herkomst is min of meer homogeen.
Deze veronderstellingen leiden tot generaliseren en stereotypering van niet-westerse
herkomstgroepen en versterken het wij-zij-denken.
Een contextuele visie waarin de interactie tussen cultuur en specifieke lokale contexten en de
individuele ervaring en interpretatie daarvan centraal staan, doet meer recht aan de complexe
werkelijkheid.
1.2.3 De rol van acculturatie
Volgens het acculturatiemodel van Berry zijn er vier verschillende identiteiten:
, 1. Integratie: identificatie met beide culturen;
2. Assimilatie: identificatie met voornamelijk de meerderheidscultuur;
3. Separatie: identificatie met voornamelijk de minderheidscultuur;
4. Marginalisatie: het ontbreken van identificatie met beide culturen.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat integratie de meest succesvolle strategie is om met culturele
verandering om te gaan. Het succes van acculturatie is echter afhankelijk van zowel de
minderheidsstrategie als de positie van de dominante groep.
In Nederland is er nog maar beperkt sprake van een multiculturele samenleving. De inbreng van
andere culturen dan de meerderheidscultuur is in veel domeinen van de samenleving vooralsnog
tamelijk gering.
Zygmunt Bauman: de moderne samenleving is een vloeibare samenleving waarin niets meer
duurzaam lijkt en alles voortdurend aan verandering onderhevig is.
1.3 Waarom aandacht voor culturele verschillen?
WEIRD samenlevingen: Western, Educated, Rich, Industrialized, Rich, and Democratic.
- Onderzoekers veronderstellen daarbij dat, veelal impliciet, dat er weinig variatie in de
menselijke bevolking bestaat en dat de gehanteerde steekproeven net zo representatief zijn
als die uit welke andere populatie dan ook.
- Echter, er bestaan substantiële verschillen in de wereldbevolking en de proefpersonen uit de
WEIRD-populaties zijn juist bijzonder afwijkend.
Drie belangrijke fenomenen hebben ervoor gezorgd dat het voor psychologen steeds moeilijker is
geworden om de sociaal-culturele factor te negeren:
- Naar een representatieve psychologie: het aandeel vertegenwoordigers van etnische
minderheden in de psychologie bleef lange tijd achter bij hun aandeel in de samenleving als
geheel. Nederland heeft als enige land een woord uitgevonden voor de gedachte dat de
inhoud van de zorg pas relevant is wanneer rekening wordt gehouden met de leefwijze,
denkwijze en behoeften van andere dan de dominante groep interculturalisatie: een
proces waarbij de inhoud en organisatie van de zorg wordt aangepast aan het multiculturele
karakter van de bevolking.
- Toename migratie: vanwege de toegenomen migratie kwam er pas in het laatste kwart van de
twintigste eeuw in Europese landen aandacht voor etnische en culturele diversiteit.
Wereldwijd is de omvang van migratie in de afgelopen dertig jaar verdubbeld. Het vakgebied
psychologie is echter nog niet representatief voor de moderne pluriforme samenleving:
meeste aandeel komt van personen uit de autochtone culturele meerderheid.
- Globalisering: door globalisering van de wereldeconomie gaat in steeds meer landen
psychologie een rol spelen, maar te vaak wordt hierbij geen aandacht besteed aan de
verschillen tussen de sociale context van deze ‘nieuwe landen’ en de westerse context waarin
de psychologie zich heeft ontwikkeld. De transculturele psychiatrie heeft veel gedaan om het
traditionele etnocentrisme van de psychiatrie te doorbreken.
Culturele diversiteit is niet meer weg te denken uit de praktijk van de psycholoog, maar de
psychologie is ook een discipline en daarbinnen is men zich minder bewust van de uitdaging van
culturele diversiteit. Grofweg bestaan hierover drie opvattingen:
1. Er is geen probleem, want de psychologie gaat over universele verschijnselen. Volgens dit
standpunt is het niet erg dat de meerderheid van de personen binnen de psychologie tot de
culturele meerderheid behoren, want mensen zijn toch overal gelijk. Dit is inmiddels
