OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
EX: ⅓ Ruimte + ⅓ Tijd + ⅓ Natuur
Basiskennis: gemiddeld 14/20 op de drie delen
Tijd: juist/fout, begrippen …
Ruimte + Natuur: MC-vragen
INHOUDSTAFEL
DEEL 1. Ruimte .............................................................................................................................. 1
HOOFDSTUK 1. Sterrenkunde .................................................................................................... 1
1.1 Het ontstaan van het heelal ................................................................................................ 1
1.2 Ons zonnestelsel ............................................................................................................... 1
1.3 De aarde, de zon en de maan .............................................................................................. 3
1.3.1. Beweging van de aarde .............................................................................................. 3
1.3.2. De maan ................................................................................................................... 3
1.3.3. Eb en vloed ............................................................................................................... 3
1.3.4. Seizoenen ................................................................................................................. 4
HOOFDSTUK 2. De aarde ........................................................................................................... 4
2.1 Concentrische opbouw ...................................................................................................... 4
2.2 Aardplaten ........................................................................................................................ 4
2.2.1. Aardbevingen ............................................................................................................ 5
2.2.2. Vulkanen .................................................................................................................. 5
2.3 Reliëf en landschap ........................................................................................................... 6
2.4 Gesteenten ....................................................................................................................... 7
2.4.1. Magma en lava .......................................................................................................... 7
2.4.2. Stollingsgesteenten ................................................................................................... 7
2.4.3. Afzettingsgesteenten ................................................................................................. 8
2.4.4. Metamorfe gesteenten ............................................................................................... 8
HOOFDSTUK 3. Topografische basiskennis ................................................................................ 8
HOOFDSTUK 4. Didactiek .......................................................................................................... 9
4.1 Didactische principes ........................................................................................................ 9
4.2 Leermiddelen .................................................................................................................... 9
4.3 Werkvormen .................................................................................................................... 10
4.4 Thema ............................................................................................................................. 11
4.5 Opdrachtenblad .............................................................................................................. 11
4.5.1. Inhoudelijke criteria ................................................................................................. 11
4.5.2. Soorten vragen ........................................................................................................ 11
4.5.3. Invalshoeken ........................................................................................................... 12
4.5.4. Praktische richtlijnen ............................................................................................... 12
1
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
4.6 Beelddidactiek ................................................................................................................ 12
4.7 Museumbezoek ............................................................................................................... 13
4.8 Evaluatie ......................................................................................................................... 13
HOOFDSTUK 5. Doelstellingen................................................................................................. 13
DEEL 2. Tijd.................................................................................................................................. 15
HOOFDSTUK 1. België: bekeken via zijn overheersers en koninginnen ........................................ 15
1.1 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ................................................................................ 15
1.2 De Belgische omwenteling ............................................................................................... 16
1.3 Tot en met WO I ............................................................................................................... 17
1.3.1. Leopold I ................................................................................................................. 17
1.3.2. Leopold II ................................................................................................................ 17
1.3.3. Albert I .................................................................................................................... 17
1.4 Het Interbellum ............................................................................................................... 18
1.5 Na WO II .......................................................................................................................... 18
1.5.1. Leopold III ............................................................................................................... 18
1.5.2. Boudewijn ............................................................................................................... 19
1.5.3. Albert II ................................................................................................................... 20
1.5.4. Filip ........................................................................................................................ 20
1.6 Overzicht......................................................................................................................... 20
HOOFDSTUK 2. De stamboom ................................................................................................. 21
HOOFDSTUK 3. Werken met de levenslijn ................................................................................. 21
3.1 Aanbrengen in de klas ...................................................................................................... 21
3.1.1. Leerlijn ................................................................................................................... 21
3.1.2. Soorten gezinsvormen ............................................................................................. 21
3.2 Het kind door de eeuwen heen ......................................................................................... 22
3.2.1. Oudheid.................................................................................................................. 22
3.2.2. Middeleeuwen en nieuwe tijden ............................................................................... 22
3.2.3. Nu .......................................................................................................................... 23
HOOFDSTUK 4. Bronnen ......................................................................................................... 23
4.1 Soorten bronnen .............................................................................................................. 23
4.2 Geschreven bronnen........................................................................................................ 24
4.2.1. Algemeen................................................................................................................ 24
4.2.2. Krant....................................................................................................................... 25
4.2.3. Stripverhaal ............................................................................................................ 25
4.2.4. Internet ................................................................................................................... 26
4.3 Niet-geschreven bronnen ................................................................................................. 26
4.3.1. Schilderij ................................................................................................................ 26
4.3.2. Spotprent................................................................................................................ 27
2
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
4.3.3. Bewegend beeld- of geluidsmateriaal ....................................................................... 27
4.4 Mondelinge bronnen ........................................................................................................ 27
4.4.1. Verhaal ................................................................................................................... 27
4.4.2. Interview ................................................................................................................. 28
4.5 Valkuilen en anachronismen ............................................................................................ 28
4.6 Doelstellingen ................................................................................................................. 28
4.7 Werkvormen .................................................................................................................... 29
HOOFDSTUK 5. Doelstellingen................................................................................................. 29
DEEL 3. Natuur ............................................................................................................................ 31
HOOFDSTUK 1. Seksuele ontwikkeling en voortplanting bij de mens .......................................... 31
1.1 Seksuele ontwikkeling bij de mens .................................................................................... 31
1.2 Voortplantingsstelsel bij de mens ..................................................................................... 31
1.2.1. Man ........................................................................................................................ 31
1.2.2. Vrouw ..................................................................................................................... 32
1.3 Voortplanting................................................................................................................... 32
1.3.1. Bevruchting ............................................................................................................. 32
1.3.2. Zwangerschap ......................................................................................................... 32
1.3.3. Geboorte ................................................................................................................ 32
1.3.4. Anticonceptie.......................................................................................................... 33
HOOFDSTUK 2. Systematiek .................................................................................................... 33
HOOFDSTUK 3. Planten ........................................................................................................... 34
3.1 Soorten planten ............................................................................................................... 34
3.2 Hoofdorganen van een plant............................................................................................. 34
3.2.1. Stengel ................................................................................................................... 34
3.2.2. Wortels ................................................................................................................... 35
3.2.3. Bladeren ................................................................................................................. 35
3.3 Bloemen, zaden en vruchten ............................................................................................ 36
3.3.1. Bloemen ................................................................................................................. 36
3.3.2. Zaden ..................................................................................................................... 37
3.3.3. Vruchten ................................................................................................................. 37
3.4 Fotosynthese................................................................................................................... 37
3.5 Seizoenen bij planten ....................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 4. Dieren ............................................................................................................ 38
4.1 Ongewervelden ............................................................................................................... 38
4.2 Gewervelden ................................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 5. Ecologie ......................................................................................................... 39
HOOFDSTUK 6. Biodiversiteit................................................................................................... 40
HOOFDSTUK 7. Hoop .............................................................................................................. 41
3
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
HOOFDSTUK 8. Relationele en seksuele vorming ...................................................................... 41
8.1 Seksuele ontwikkeling van lagere schoolkinderen .............................................................. 41
8.1.1. Peuters ................................................................................................................... 41
8.1.2. Kleuters .................................................................................................................. 41
8.1.3. Kinderen ................................................................................................................. 41
8.1.4. Jonge tieners ........................................................................................................... 42
8.2 In de klas ......................................................................................................................... 42
8.2.1. Verwachtingen ........................................................................................................ 42
8.2.2. Tien gouden tips ...................................................................................................... 43
8.2.3. Aandachtspunten .................................................................................................... 43
8.2.4. Differentiatie ........................................................................................................... 43
8.2.5. Thema’s .................................................................................................................. 43
8.2.6. KAVES..................................................................................................................... 44
8.2.7. Kwaliteitscriteria ..................................................................................................... 44
8.3 Grenzen .......................................................................................................................... 44
8.3.1. Gezond seksueel gedrag .......................................................................................... 44
8.3.2. Weerbaar opstellen ................................................................................................. 44
8.3.3. Vlaggensysteem ...................................................................................................... 45
HOOFDSTUK 9. Doelstellingen................................................................................................. 45
4
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
DEEL 1. Ruimte
HOOFDSTUK 1. Sterrenkunde
HB De Basis : wetenschappen en techniek voor de basisschool : p17 – 56
1.1 Het ontstaan van het heelal
Oerknal = big bang
Immense klein puntje (= singulariteit) met ∞ grote dichtheid werd heeeeel heet
14 miljard jaar geleden ontploft
Het ontstaan/begin van alles
In het begin was het heelal heel warm
Fractie van seconde na oerknal: 500 000 miljard °C
Na 3 min: 1 miljard °C
300 000 jaar later: 5700 °C (~ temperatuur zon)
Eerste atomen ontstonden bij 3000°C
In het begin vooral waterstofgas
Bij fuseren van waterstofatomen ontstonden heliumatomen
Dit waren de eerste sterren (400 miljoen jaar na oerknal)
Verschillende sterren zijn door zwaartekracht gaan groeperen tot sterrenstelsels
Nu zijn er miljarden sterrenstelsels
Melkwegstelsel = sterrenstelsel waarin onze aarde, andere planeten en de zon zich bevinden
Bestond ± 9 miljard jaar geleden
Lichtjaar = afstand die het licht aflegt in 1 jaar in het vacuum
Vb: een ster staat op 4 lichtjaren van de aarde → die ster zou 4 jaar onderweg zijn naar ons
1.2 Ons zonnestelsel
Zonnestelsel = planetenstelsel = verzameling van hemellichamen die rond een centrale ster draaien
Niet enkel planeten, maar ook kometen, asteroïden …
Komeet = hemellichaam dat bestaat uit gas, ijs en veel stof
Is niet zo groot in vergelijking met planeten
Planetoïde = asteroïde = grote rotsblokken
Vooral tss Mars en Jupiter
Meteoroïde = brokstukken die doelloos rondzweven
Ze zijn afkomstig van kometen en planetoïden
Soms komen ze onze atmosfeer binnen → vallende sterren
Als ze volledig opbranden vooraleer ze het aardoppervlak bereiken = meteoren
Als ze inslaan op het aardoppervlak → meteorieten
1
, OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
Zon = grootste, warmste en zwaarste hemellichaam in ons zonnestelsel
Ontstaan door gaswolk die in de ruimte rondzweefde en die is gaan samenkrimpen door eigen
zwaartekracht
Massa > 300 000 keer de aarde
Volume > 1,3 miljoen keer de aarde
Temperatuur binnenkant: 15 miljoen °C / buitenkant: 6000°C
Energieproductieproces in de zon:
Kernfusie = deeltjes worden samengevoegd door grote druk en temperatuur
4 waterstofatomen fuseren tot 1 heliumatoom
He-atoom weegt minder dan de 4 H-atomen samen
Overige massa is omgezet naar energie → energie die we ervaren wnr de zon warmte uitstraalt
Door intense hitte ontstaan ontploffingen
Hierdoor ontstaat zonnewind = geladen deeltjes worden de ruimte ingestuurd
Soms komen ze in de atmosfeer vd aarde = poollicht
EX: volgorde van planeten en per planneet 2 kenmerken kennen
Mercurius
Grote temperatuurverschillen (want staat dichtst bij de zon)
In 88 dagen rond de zon
Dus 1 dag op Mercurius = 176 dagen op aarde
Venus
Helderste object, na maan en zon
Luchtdruk > 100x die van op aarde
Aarde
Blauwe planeet, want veel water
Mars
Heldere, roodachtige ster
Kan je met het blote oog waarnemen
Stromend water ontdekt
Jupiter
Grootste planeet in ons zonnestelsel
Kleurenbanden door condensatie van verschillende gassen
> 60 manen
Saturnus
Ringenstel rond planeet
Geen waarneembaar oppervlak, buitenste laag bestaat uit gas
> 60 manen
Uranus
1 jaar op Uranus = 84 jaren op aarde
Per 21 jaar een nieuw seizoen
Neptunus
Blauw, want hoge concentratie methaan
Windsnelheden van 2000 km/u (gekste tornado op aarde is dan gwn een briesje)
2
EX: ⅓ Ruimte + ⅓ Tijd + ⅓ Natuur
Basiskennis: gemiddeld 14/20 op de drie delen
Tijd: juist/fout, begrippen …
Ruimte + Natuur: MC-vragen
INHOUDSTAFEL
DEEL 1. Ruimte .............................................................................................................................. 1
HOOFDSTUK 1. Sterrenkunde .................................................................................................... 1
1.1 Het ontstaan van het heelal ................................................................................................ 1
1.2 Ons zonnestelsel ............................................................................................................... 1
1.3 De aarde, de zon en de maan .............................................................................................. 3
1.3.1. Beweging van de aarde .............................................................................................. 3
1.3.2. De maan ................................................................................................................... 3
1.3.3. Eb en vloed ............................................................................................................... 3
1.3.4. Seizoenen ................................................................................................................. 4
HOOFDSTUK 2. De aarde ........................................................................................................... 4
2.1 Concentrische opbouw ...................................................................................................... 4
2.2 Aardplaten ........................................................................................................................ 4
2.2.1. Aardbevingen ............................................................................................................ 5
2.2.2. Vulkanen .................................................................................................................. 5
2.3 Reliëf en landschap ........................................................................................................... 6
2.4 Gesteenten ....................................................................................................................... 7
2.4.1. Magma en lava .......................................................................................................... 7
2.4.2. Stollingsgesteenten ................................................................................................... 7
2.4.3. Afzettingsgesteenten ................................................................................................. 8
2.4.4. Metamorfe gesteenten ............................................................................................... 8
HOOFDSTUK 3. Topografische basiskennis ................................................................................ 8
HOOFDSTUK 4. Didactiek .......................................................................................................... 9
4.1 Didactische principes ........................................................................................................ 9
4.2 Leermiddelen .................................................................................................................... 9
4.3 Werkvormen .................................................................................................................... 10
4.4 Thema ............................................................................................................................. 11
4.5 Opdrachtenblad .............................................................................................................. 11
4.5.1. Inhoudelijke criteria ................................................................................................. 11
4.5.2. Soorten vragen ........................................................................................................ 11
4.5.3. Invalshoeken ........................................................................................................... 12
4.5.4. Praktische richtlijnen ............................................................................................... 12
1
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
4.6 Beelddidactiek ................................................................................................................ 12
4.7 Museumbezoek ............................................................................................................... 13
4.8 Evaluatie ......................................................................................................................... 13
HOOFDSTUK 5. Doelstellingen................................................................................................. 13
DEEL 2. Tijd.................................................................................................................................. 15
HOOFDSTUK 1. België: bekeken via zijn overheersers en koninginnen ........................................ 15
1.1 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ................................................................................ 15
1.2 De Belgische omwenteling ............................................................................................... 16
1.3 Tot en met WO I ............................................................................................................... 17
1.3.1. Leopold I ................................................................................................................. 17
1.3.2. Leopold II ................................................................................................................ 17
1.3.3. Albert I .................................................................................................................... 17
1.4 Het Interbellum ............................................................................................................... 18
1.5 Na WO II .......................................................................................................................... 18
1.5.1. Leopold III ............................................................................................................... 18
1.5.2. Boudewijn ............................................................................................................... 19
1.5.3. Albert II ................................................................................................................... 20
1.5.4. Filip ........................................................................................................................ 20
1.6 Overzicht......................................................................................................................... 20
HOOFDSTUK 2. De stamboom ................................................................................................. 21
HOOFDSTUK 3. Werken met de levenslijn ................................................................................. 21
3.1 Aanbrengen in de klas ...................................................................................................... 21
3.1.1. Leerlijn ................................................................................................................... 21
3.1.2. Soorten gezinsvormen ............................................................................................. 21
3.2 Het kind door de eeuwen heen ......................................................................................... 22
3.2.1. Oudheid.................................................................................................................. 22
3.2.2. Middeleeuwen en nieuwe tijden ............................................................................... 22
3.2.3. Nu .......................................................................................................................... 23
HOOFDSTUK 4. Bronnen ......................................................................................................... 23
4.1 Soorten bronnen .............................................................................................................. 23
4.2 Geschreven bronnen........................................................................................................ 24
4.2.1. Algemeen................................................................................................................ 24
4.2.2. Krant....................................................................................................................... 25
4.2.3. Stripverhaal ............................................................................................................ 25
4.2.4. Internet ................................................................................................................... 26
4.3 Niet-geschreven bronnen ................................................................................................. 26
4.3.1. Schilderij ................................................................................................................ 26
4.3.2. Spotprent................................................................................................................ 27
2
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
4.3.3. Bewegend beeld- of geluidsmateriaal ....................................................................... 27
4.4 Mondelinge bronnen ........................................................................................................ 27
4.4.1. Verhaal ................................................................................................................... 27
4.4.2. Interview ................................................................................................................. 28
4.5 Valkuilen en anachronismen ............................................................................................ 28
4.6 Doelstellingen ................................................................................................................. 28
4.7 Werkvormen .................................................................................................................... 29
HOOFDSTUK 5. Doelstellingen................................................................................................. 29
DEEL 3. Natuur ............................................................................................................................ 31
HOOFDSTUK 1. Seksuele ontwikkeling en voortplanting bij de mens .......................................... 31
1.1 Seksuele ontwikkeling bij de mens .................................................................................... 31
1.2 Voortplantingsstelsel bij de mens ..................................................................................... 31
1.2.1. Man ........................................................................................................................ 31
1.2.2. Vrouw ..................................................................................................................... 32
1.3 Voortplanting................................................................................................................... 32
1.3.1. Bevruchting ............................................................................................................. 32
1.3.2. Zwangerschap ......................................................................................................... 32
1.3.3. Geboorte ................................................................................................................ 32
1.3.4. Anticonceptie.......................................................................................................... 33
HOOFDSTUK 2. Systematiek .................................................................................................... 33
HOOFDSTUK 3. Planten ........................................................................................................... 34
3.1 Soorten planten ............................................................................................................... 34
3.2 Hoofdorganen van een plant............................................................................................. 34
3.2.1. Stengel ................................................................................................................... 34
3.2.2. Wortels ................................................................................................................... 35
3.2.3. Bladeren ................................................................................................................. 35
3.3 Bloemen, zaden en vruchten ............................................................................................ 36
3.3.1. Bloemen ................................................................................................................. 36
3.3.2. Zaden ..................................................................................................................... 37
3.3.3. Vruchten ................................................................................................................. 37
3.4 Fotosynthese................................................................................................................... 37
3.5 Seizoenen bij planten ....................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 4. Dieren ............................................................................................................ 38
4.1 Ongewervelden ............................................................................................................... 38
4.2 Gewervelden ................................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 5. Ecologie ......................................................................................................... 39
HOOFDSTUK 6. Biodiversiteit................................................................................................... 40
HOOFDSTUK 7. Hoop .............................................................................................................. 41
3
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
HOOFDSTUK 8. Relationele en seksuele vorming ...................................................................... 41
8.1 Seksuele ontwikkeling van lagere schoolkinderen .............................................................. 41
8.1.1. Peuters ................................................................................................................... 41
8.1.2. Kleuters .................................................................................................................. 41
8.1.3. Kinderen ................................................................................................................. 41
8.1.4. Jonge tieners ........................................................................................................... 42
8.2 In de klas ......................................................................................................................... 42
8.2.1. Verwachtingen ........................................................................................................ 42
8.2.2. Tien gouden tips ...................................................................................................... 43
8.2.3. Aandachtspunten .................................................................................................... 43
8.2.4. Differentiatie ........................................................................................................... 43
8.2.5. Thema’s .................................................................................................................. 43
8.2.6. KAVES..................................................................................................................... 44
8.2.7. Kwaliteitscriteria ..................................................................................................... 44
8.3 Grenzen .......................................................................................................................... 44
8.3.1. Gezond seksueel gedrag .......................................................................................... 44
8.3.2. Weerbaar opstellen ................................................................................................. 44
8.3.3. Vlaggensysteem ...................................................................................................... 45
HOOFDSTUK 9. Doelstellingen................................................................................................. 45
4
,OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
DEEL 1. Ruimte
HOOFDSTUK 1. Sterrenkunde
HB De Basis : wetenschappen en techniek voor de basisschool : p17 – 56
1.1 Het ontstaan van het heelal
Oerknal = big bang
Immense klein puntje (= singulariteit) met ∞ grote dichtheid werd heeeeel heet
14 miljard jaar geleden ontploft
Het ontstaan/begin van alles
In het begin was het heelal heel warm
Fractie van seconde na oerknal: 500 000 miljard °C
Na 3 min: 1 miljard °C
300 000 jaar later: 5700 °C (~ temperatuur zon)
Eerste atomen ontstonden bij 3000°C
In het begin vooral waterstofgas
Bij fuseren van waterstofatomen ontstonden heliumatomen
Dit waren de eerste sterren (400 miljoen jaar na oerknal)
Verschillende sterren zijn door zwaartekracht gaan groeperen tot sterrenstelsels
Nu zijn er miljarden sterrenstelsels
Melkwegstelsel = sterrenstelsel waarin onze aarde, andere planeten en de zon zich bevinden
Bestond ± 9 miljard jaar geleden
Lichtjaar = afstand die het licht aflegt in 1 jaar in het vacuum
Vb: een ster staat op 4 lichtjaren van de aarde → die ster zou 4 jaar onderweg zijn naar ons
1.2 Ons zonnestelsel
Zonnestelsel = planetenstelsel = verzameling van hemellichamen die rond een centrale ster draaien
Niet enkel planeten, maar ook kometen, asteroïden …
Komeet = hemellichaam dat bestaat uit gas, ijs en veel stof
Is niet zo groot in vergelijking met planeten
Planetoïde = asteroïde = grote rotsblokken
Vooral tss Mars en Jupiter
Meteoroïde = brokstukken die doelloos rondzweven
Ze zijn afkomstig van kometen en planetoïden
Soms komen ze onze atmosfeer binnen → vallende sterren
Als ze volledig opbranden vooraleer ze het aardoppervlak bereiken = meteoren
Als ze inslaan op het aardoppervlak → meteorieten
1
, OWE 2 (2024 – 2025) Juna Denoulet
Zon = grootste, warmste en zwaarste hemellichaam in ons zonnestelsel
Ontstaan door gaswolk die in de ruimte rondzweefde en die is gaan samenkrimpen door eigen
zwaartekracht
Massa > 300 000 keer de aarde
Volume > 1,3 miljoen keer de aarde
Temperatuur binnenkant: 15 miljoen °C / buitenkant: 6000°C
Energieproductieproces in de zon:
Kernfusie = deeltjes worden samengevoegd door grote druk en temperatuur
4 waterstofatomen fuseren tot 1 heliumatoom
He-atoom weegt minder dan de 4 H-atomen samen
Overige massa is omgezet naar energie → energie die we ervaren wnr de zon warmte uitstraalt
Door intense hitte ontstaan ontploffingen
Hierdoor ontstaat zonnewind = geladen deeltjes worden de ruimte ingestuurd
Soms komen ze in de atmosfeer vd aarde = poollicht
EX: volgorde van planeten en per planneet 2 kenmerken kennen
Mercurius
Grote temperatuurverschillen (want staat dichtst bij de zon)
In 88 dagen rond de zon
Dus 1 dag op Mercurius = 176 dagen op aarde
Venus
Helderste object, na maan en zon
Luchtdruk > 100x die van op aarde
Aarde
Blauwe planeet, want veel water
Mars
Heldere, roodachtige ster
Kan je met het blote oog waarnemen
Stromend water ontdekt
Jupiter
Grootste planeet in ons zonnestelsel
Kleurenbanden door condensatie van verschillende gassen
> 60 manen
Saturnus
Ringenstel rond planeet
Geen waarneembaar oppervlak, buitenste laag bestaat uit gas
> 60 manen
Uranus
1 jaar op Uranus = 84 jaren op aarde
Per 21 jaar een nieuw seizoen
Neptunus
Blauw, want hoge concentratie methaan
Windsnelheden van 2000 km/u (gekste tornado op aarde is dan gwn een briesje)
2
