HOOFDSTUK: ENHANCEMENT, THERAPIE EN DE ETHIEK VAN VERBETERING
1. Inleiding: waarom enhancement een moreel probleem is
De snelle vooruitgang in biotechnologie, geneeskunde en neurotechnologie maakt het mogelijk
om het menselijk lichaam en de menselijke geest steeds verder te beïnvloeden. Waar
technologie vroeger vooral werd ingezet om ziektes te genezen, zien we vandaag steeds meer
toepassingen die gericht zijn op het verbeteren van gezonde mensen. Dit roept fundamentele
ethische vragen op: mogen we mensen verbeteren?, waar ligt de grens tussen genezen en
verbeteren?, en wat betekent dit voor gelijkheid, gezondheid en menselijke natuur?
Het debat over enhancement bevindt zich op het snijvlak van bio-ethiek, technologie-ethiek en
politieke filosofie.
2. Therapie, preventie en enhancement
Een eerste cruciale stap is het onderscheid tussen therapie, preventie en enhancement.
Therapie (genezing) verwijst naar medische interventies die bedoeld zijn om een bestaande
ziekte of aandoening te behandelen. Technologie wordt hier gebruikt om een genezingsproces in
gang te zetten. Voorbeelden zijn medicatie tegen infecties, chirurgie of psychotherapie. Therapie
vertrekt steeds van het idee dat er iets afwijkt van een normale gezondheidstoestand.
Preventie probeert te voorkomen dat een ziekte zich ontwikkelt. Vaccinaties, preventieve
screenings en leefstijladvies vallen hieronder. Ook hier is het doel het behouden of herstellen
van gezondheid.
Enhancement gaat verder dan beide. Het doel is niet genezen of voorkomen, maar het
verbeteren van mensen die al gezond zijn, voorbij wat als normaal of natuurlijk wordt
beschouwd. Enhancement richt zich dus op optimalisatie, niet op herstel.
3. Wat is enhancement?
Enhancement kan gedefinieerd worden als:
het verhogen van menselijke capaciteiten voorbij het normale of natuurlijke niveau, vaak
met behulp van technologie of biomedische middelen.
Er worden doorgaans twee grote vormen onderscheiden:
1. Fysieke enhancement
Dit omvat verbeteringen van kracht, uithoudingsvermogen of fysieke prestaties.
Voorbeelden zijn:
o anabole steroïden;
o nanotechnologie;
o genetische ingrepen via CRISPR.
2. Cognitieve enhancement
Hierbij gaat het om verbeteringen van mentale functies zoals concentratie, geheugen of
stressbestendigheid. Voorbeelden zijn:
, o betablokkers om podiumstress te verminderen;
o stimulerende middelen om langer te kunnen focussen.
4. Natuurlijke versus niet-natuurlijke verbeteringen
Een vaak gebruikt argument tegen enhancement is dat het onnatuurlijk zou zijn. Dit argument
wordt problematisch wanneer we vaststellen dat mensen zich al eeuwenlang verbeteren.
Betere huizen, brillen, computers en onderwijs verbeteren onze cognitieve en fysieke
capaciteiten aanzienlijk. Onderwijs is zelfs een duidelijk voorbeeld van een niet-natuurlijke
verbetering die maatschappelijk volledig aanvaard is.
Dit leidt tot een belangrijke vraag:
waarom zouden sommige vormen van verbetering moreel problematisch zijn en andere
niet?
Het onderscheid tussen natuurlijke en niet-natuurlijke verbetering blijkt moreel moeilijk te
verdedigen.
5. Structuur van ethische argumenten: P en C
In het enhancementdebat worden argumenten vaak opgebouwd uit:
• P (premissen): beweringen die beschrijvend (descriptief) of normatief zijn;
• C (conclusie): wat uit de premissen volgt.
Typisch schema:
• P1: een feitelijke claim over enhancement
• P2: een morele norm
• C: enhancement is moreel verkeerd (of ontoelaatbaar)
Het is belangrijk op examen te kunnen aangeven waar precies het probleem zit: bij P1, P2, de
onderliggende aannames of de conclusie.
6. Het hiërarchie- en intelligent design-argument
Het argument
Een klassiek argument tegen enhancement stelt dat de wereld een natuurlijke hiërarchie kent
en dat het moreel verkeerd is om die te veranderen.
• P1 (descriptief): De wereld (en de mens) is hiërarchisch geordend.
• P2 (normatief): Het veranderen van die hiërarchie is moreel verkeerd.
• C: Enhancement is moreel onaanvaardbaar.
Dit argument sluit vaak aan bij het intelligent design-argument, dat stelt dat de mens (of de
wereld) ontworpen is met een bepaalde orde en bedoeling.
, Problemen met P1
De idee dat de wereld hiërarchisch is in een moreel relevante zin wordt betwist. Argumenten
tegen intelligent design tonen aan dat verschillen het resultaat zijn van evolutie, niet van een
moreel bedoelde ordening.
Problemen met de aanname
Zelfs als er hiërarchieën bestaan, volgt daar niet uit dat we die niet mogen veranderen. Therapie
verandert ook natuurlijke verschillen en wordt wel aanvaard.
7. Het gelijkheidsargument
Het argument
Een ander belangrijk argument tegen enhancement is het gelijkheidsargument.
• P1: Enhancement versterkt of veroorzaakt ongelijkheid.
• P2: Ongelijkheid heeft ongewenste maatschappelijke gevolgen.
• C: Enhancement is moreel verkeerd.
Problemen met P1
Er is weinig empirische data die aantoont dat enhancement noodzakelijk tot ongelijkheid leidt.
Bovendien kan enhancement ongelijkheid juist verminderen. Iemand met slaapproblemen die
dankzij een pil weer kan werken, verkleint net de kloof.
Problemen met P2
Niet alle ongelijkheid is moreel onwenselijk. Sommige vormen zijn maatschappelijk aanvaard,
zoals hogere lonen voor artsen.
Probleem met de conclusie (C)
Een verbod op enhancement kan leiden tot een zwarte markt, woekerprijzen en criminaliteit, wat
ongelijkheid net vergroot.
8. Het gezondheidsargument
Het argument
Enhancement zou schadelijk zijn voor de gezondheid.
• P1: Enhancement heeft onwenselijke gezondheidseffecten.
• P2: Wat schadelijk is voor de gezondheid, is moreel verkeerd.
• C: Enhancement is moreel onaanvaardbaar.
Problemen met P1
Niet alle enhancement is schadelijk. Hoogtestages, training en sommige medicatie zijn veilig.
Probleem met de aanname
1. Inleiding: waarom enhancement een moreel probleem is
De snelle vooruitgang in biotechnologie, geneeskunde en neurotechnologie maakt het mogelijk
om het menselijk lichaam en de menselijke geest steeds verder te beïnvloeden. Waar
technologie vroeger vooral werd ingezet om ziektes te genezen, zien we vandaag steeds meer
toepassingen die gericht zijn op het verbeteren van gezonde mensen. Dit roept fundamentele
ethische vragen op: mogen we mensen verbeteren?, waar ligt de grens tussen genezen en
verbeteren?, en wat betekent dit voor gelijkheid, gezondheid en menselijke natuur?
Het debat over enhancement bevindt zich op het snijvlak van bio-ethiek, technologie-ethiek en
politieke filosofie.
2. Therapie, preventie en enhancement
Een eerste cruciale stap is het onderscheid tussen therapie, preventie en enhancement.
Therapie (genezing) verwijst naar medische interventies die bedoeld zijn om een bestaande
ziekte of aandoening te behandelen. Technologie wordt hier gebruikt om een genezingsproces in
gang te zetten. Voorbeelden zijn medicatie tegen infecties, chirurgie of psychotherapie. Therapie
vertrekt steeds van het idee dat er iets afwijkt van een normale gezondheidstoestand.
Preventie probeert te voorkomen dat een ziekte zich ontwikkelt. Vaccinaties, preventieve
screenings en leefstijladvies vallen hieronder. Ook hier is het doel het behouden of herstellen
van gezondheid.
Enhancement gaat verder dan beide. Het doel is niet genezen of voorkomen, maar het
verbeteren van mensen die al gezond zijn, voorbij wat als normaal of natuurlijk wordt
beschouwd. Enhancement richt zich dus op optimalisatie, niet op herstel.
3. Wat is enhancement?
Enhancement kan gedefinieerd worden als:
het verhogen van menselijke capaciteiten voorbij het normale of natuurlijke niveau, vaak
met behulp van technologie of biomedische middelen.
Er worden doorgaans twee grote vormen onderscheiden:
1. Fysieke enhancement
Dit omvat verbeteringen van kracht, uithoudingsvermogen of fysieke prestaties.
Voorbeelden zijn:
o anabole steroïden;
o nanotechnologie;
o genetische ingrepen via CRISPR.
2. Cognitieve enhancement
Hierbij gaat het om verbeteringen van mentale functies zoals concentratie, geheugen of
stressbestendigheid. Voorbeelden zijn:
, o betablokkers om podiumstress te verminderen;
o stimulerende middelen om langer te kunnen focussen.
4. Natuurlijke versus niet-natuurlijke verbeteringen
Een vaak gebruikt argument tegen enhancement is dat het onnatuurlijk zou zijn. Dit argument
wordt problematisch wanneer we vaststellen dat mensen zich al eeuwenlang verbeteren.
Betere huizen, brillen, computers en onderwijs verbeteren onze cognitieve en fysieke
capaciteiten aanzienlijk. Onderwijs is zelfs een duidelijk voorbeeld van een niet-natuurlijke
verbetering die maatschappelijk volledig aanvaard is.
Dit leidt tot een belangrijke vraag:
waarom zouden sommige vormen van verbetering moreel problematisch zijn en andere
niet?
Het onderscheid tussen natuurlijke en niet-natuurlijke verbetering blijkt moreel moeilijk te
verdedigen.
5. Structuur van ethische argumenten: P en C
In het enhancementdebat worden argumenten vaak opgebouwd uit:
• P (premissen): beweringen die beschrijvend (descriptief) of normatief zijn;
• C (conclusie): wat uit de premissen volgt.
Typisch schema:
• P1: een feitelijke claim over enhancement
• P2: een morele norm
• C: enhancement is moreel verkeerd (of ontoelaatbaar)
Het is belangrijk op examen te kunnen aangeven waar precies het probleem zit: bij P1, P2, de
onderliggende aannames of de conclusie.
6. Het hiërarchie- en intelligent design-argument
Het argument
Een klassiek argument tegen enhancement stelt dat de wereld een natuurlijke hiërarchie kent
en dat het moreel verkeerd is om die te veranderen.
• P1 (descriptief): De wereld (en de mens) is hiërarchisch geordend.
• P2 (normatief): Het veranderen van die hiërarchie is moreel verkeerd.
• C: Enhancement is moreel onaanvaardbaar.
Dit argument sluit vaak aan bij het intelligent design-argument, dat stelt dat de mens (of de
wereld) ontworpen is met een bepaalde orde en bedoeling.
, Problemen met P1
De idee dat de wereld hiërarchisch is in een moreel relevante zin wordt betwist. Argumenten
tegen intelligent design tonen aan dat verschillen het resultaat zijn van evolutie, niet van een
moreel bedoelde ordening.
Problemen met de aanname
Zelfs als er hiërarchieën bestaan, volgt daar niet uit dat we die niet mogen veranderen. Therapie
verandert ook natuurlijke verschillen en wordt wel aanvaard.
7. Het gelijkheidsargument
Het argument
Een ander belangrijk argument tegen enhancement is het gelijkheidsargument.
• P1: Enhancement versterkt of veroorzaakt ongelijkheid.
• P2: Ongelijkheid heeft ongewenste maatschappelijke gevolgen.
• C: Enhancement is moreel verkeerd.
Problemen met P1
Er is weinig empirische data die aantoont dat enhancement noodzakelijk tot ongelijkheid leidt.
Bovendien kan enhancement ongelijkheid juist verminderen. Iemand met slaapproblemen die
dankzij een pil weer kan werken, verkleint net de kloof.
Problemen met P2
Niet alle ongelijkheid is moreel onwenselijk. Sommige vormen zijn maatschappelijk aanvaard,
zoals hogere lonen voor artsen.
Probleem met de conclusie (C)
Een verbod op enhancement kan leiden tot een zwarte markt, woekerprijzen en criminaliteit, wat
ongelijkheid net vergroot.
8. Het gezondheidsargument
Het argument
Enhancement zou schadelijk zijn voor de gezondheid.
• P1: Enhancement heeft onwenselijke gezondheidseffecten.
• P2: Wat schadelijk is voor de gezondheid, is moreel verkeerd.
• C: Enhancement is moreel onaanvaardbaar.
Problemen met P1
Niet alle enhancement is schadelijk. Hoogtestages, training en sommige medicatie zijn veilig.
Probleem met de aanname
