De subjectieve zijde van het delict - Opzet en voorbedachte raad
Gradaties van opzet
Wettelijke opzetvormen:
1. Opzettelijk (bijv. art 142 Sr)
➔ Willens en wetens
2. Oogmerk (bijv. art. 151 Sr)
➔ Wil staat min of meer voorop (zware vorm van opzet)
➔ Tenminste noodzakelijkheidsbewustzijn hebben gehad)
3. Wetende dat, wist, wetenschap (bijv. art. 416bis Sr)
4. Ingeblikt (art. 131 Sr)
4 gradaties
1. Dolus directus: zuiver of vol opzet
● Willens en wetens handelen
● Nadruk op de wil: wil is primair gericht op het gevolg
● Bijv A schiet B door: A weet dat met het schieten op B, B om het leven zal
worden gebracht, en dat is ook het gevolg dat hij primair beoogt
2. Dolus indirectes: noodzakelijkheids- of zekerheidsbewustzijn
● Definitie: het gevolg is niet primair gewild, maar wel het noodzakelijke gevolg van
zijn handelen
● Bijv. Thomas van Bremerhaven
3. Dolus eventualis: voorwaardelijk opzet of kansopzet
● Ondergrens van opzet
➔ Volstaat als bewijs van ‘opzettelijk’, ‘wetende dat’ en ingeblikt opzet
➔ Onvoldoende voor bewijs ‘oogmerk’
● Plaatsbepaling
➔ Cicero-arrest: huidige definitie in hoofdlijnen geïntroduceerd
● Bijv. HR Hoornse taart
➔ A stuurt B een vergiftigde taart. Hij realiseert zich dat de huisgenoot C
hoogstwaarschijnlijk ook van de taart zal eten, maar wijzigt zijn plan niet.
C eet van de taart en sterft.
● Definitie: het bewust aanvaarden van de aanmerkelijke kans (HIV-I)
Juridisch kader opzet
Stap 1:
Welke vorm van opzet volgt uit de delictsomschrijving?
Stap 2:
Schrijf de rule van zuiver opzet uit:
“Er is sprake van vol opzet als het gevolg het primair beoogde doel was. De verdachte heeft
willens en wetens gehandeld, de primaire wil van de verdachte is gericht op het gevolg.“
,Stap 3:
Pas de rule van zuiver opzet toe op de casus (application):
Indien er geen sprake is van zuiver opzet ga je door naar stap 4
Stap 4:
Schrijf de rule van voorwaardelijk opzet uit:
“Voor een bewezenverklaring van voorwaardelijk opzet moet volgens het HIV-I arrest blijken dat
de verdachte zich willens en wetens heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat het
gevolg zal intreden. In rechtsoverweging 3.6 blijkt waar een bewezenverklaring voor
voorwaardelijk opzet aan moet voldoen. Ten eerste moet bewezen worden dat er sprake was
van een aanmerkelijke kans. Deze vraag kan beantwoord worden door te kijken naar de
omstandigheden van het geval, waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedraging en de
omstandigheid waaronder deze is verricht. Er moet niet gekeken worden naar de aard van het
gevolg. Daarnaast moet het gaan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk
te achten is.
Ook moet de dader zich bewust zijn van deze kans en dit kan vastgesteld worden aan de hand
van de verklaring van de verdachte. Als dit niet blijkt uit de verklaring van de verdachte mag dit
verondersteld worden aan de hand van algemene ervaringsregels (objectiveren). Hierbij stel je
de vraag of andere mensen zich bewust zouden zijn geweest van de aanmerkelijke kans. Als dit
het geval is mag je veronderstellen dat de dader dit ook had moeten weten. (normativeren).
Behoudens contra-indicaties.
Tot slot moet de dader de aanmerkelijke kans hebben aanvaard. Dit kan blijken uit de
verklaringen van de verdachte en getuigen. Indien deze ontbreken moet gekeken worden naar
de feitelijke omstandigheden van het geval,en dus weer de aard van de gedraging en de
omstandigheden waaronder deze zijn verricht. Daarnaast kunnen bepaalde gedragingen naar
uiterlijke verschijningsvormen, behoudens contra-indicaties, de aanvaarding ook bewijzen.”
Stap 5:
Application van de rule
Juridisch kader voorbedachte raad
Stap 1:
Schrijf de rule van voorbedachte raad op, benoem hierbij het voorbedachte raad II arrest
“Volgens r.o. 2.3 uit het arrest Voorbedachte raad II moet voor een bewezenverklaring van het
bestanddeel ‘voorbedachte raad’ vast komen te staan dat de verdachte zich gedurende enige
tijd heeft kunnen beraden op het te nemen of gesloten besluit en dat hij niet heeft gehandeld in
een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat hij de gelegenheid heeft gehad na te denken over
de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven.
Het gaat hierbij om een waardering en weging van de omstandigheden van het concrete geval,
waarbij het gewicht bepaald moet worden van de aanwijzingen die voor en tegen het bewezen
verklaren van voorbedachte raad pleiten.
, De vaststelling of de verdachte voldoende tijd had vormt een belangrijke objectieve aanwijzing,
maar er mag zwaarder gewicht toegekend worden aan eventuele contra-indicaties. Daarbij kan
worden gedacht aan de omstandigheid dat de besluitvorming en uitvoering in plotselinge hevige
drift plaatsvinden dat sprake is van een korte tijdsspanne tussen besluit en uitvoering of dat de
gelegenheid tot beraad voor het eerst tijdens de uitvoering van het besluit ontstaat.
Op het moment dat je enige tijd hebt gehad dan is er ook gelegenheid geweest, als er
gelegenheid is geweest dan mag je vaststellen dat er beraad is geweest”
Stap 2:
Application van de rule
Voorbedachte raad is een strafverzwarende omstandigheid, het zegt iets over kwaliteit opzet. Je
hebt willens en wetens gehandeld en er ook nog even over nagedacht. Het kan samengaan met
voorwaardelijk opzet, dus er is niet per se 1 bepaalde gradatie van opzet nodig.
Artikel: Moord en doodslag met een seksistisch oogmerk
Stelling 1:
“Vrouwen worden disproportioneel vaak slachtoffer van dodelijk geweld door een
(ex-)parnter”
De jurisprudentie bevestigd dit, echter dient er wel een kanttekening te worden geplaatst want
deze resultaten geven slechts een beperkt beeld van de totale situatie.
Stelling 2:
“Er wordt te laag gestraft voor femicide”
In situaties waarin geen voorbedachte raad kan worden bewezen, wordt vaak veroordeeld voor
doodslag. Dit lijkt onvoldoende recht te doen aan het verlangen naar vergelding. Binnen het
strafmaximum kan de rechter aan de hand van de ernst van het feit een straf opleggen.
➔ Uitgangspunt: soortgelijke feiten krijgen soortgelijke straffen
Femicide en ‘kale doodslag’ hebben ongeveer dezelfde strafmaat. Een veroordeling voor moord
bij femicide leidt in de praktijk nauwelijks tot een hogere straf dan doodslag, waardoor de
gewenste strengere vergelding waarschijnlijk weinig effect heeft.
Stelling 3:
“In veel gevallen van femicide kan voorbedachte raad niet worden bewezen”
Hoewel de aanwezigheid van een vooropgezet plan, planmatig of doelgericht handelen een
aanwijzing kan zijn dat is gehandeld met voorbedachte raad, is het geenszins een vereist voor
voorbedachte raad. Voldoende is immers dat de verdachte zich gedurende enige tijd heeft
kunnen beraden op het te nemen of genomen besluit en dat hij niet heeft gehandeld in een
ogenblikkelijke gemoedsopwelling. Vooropgezet plan lijkt soms als argument gebruikt te worden
om extra gewicht toe te kennen aan bepaalde contra-indicaties. Het kan wel degelijk worden
Gradaties van opzet
Wettelijke opzetvormen:
1. Opzettelijk (bijv. art 142 Sr)
➔ Willens en wetens
2. Oogmerk (bijv. art. 151 Sr)
➔ Wil staat min of meer voorop (zware vorm van opzet)
➔ Tenminste noodzakelijkheidsbewustzijn hebben gehad)
3. Wetende dat, wist, wetenschap (bijv. art. 416bis Sr)
4. Ingeblikt (art. 131 Sr)
4 gradaties
1. Dolus directus: zuiver of vol opzet
● Willens en wetens handelen
● Nadruk op de wil: wil is primair gericht op het gevolg
● Bijv A schiet B door: A weet dat met het schieten op B, B om het leven zal
worden gebracht, en dat is ook het gevolg dat hij primair beoogt
2. Dolus indirectes: noodzakelijkheids- of zekerheidsbewustzijn
● Definitie: het gevolg is niet primair gewild, maar wel het noodzakelijke gevolg van
zijn handelen
● Bijv. Thomas van Bremerhaven
3. Dolus eventualis: voorwaardelijk opzet of kansopzet
● Ondergrens van opzet
➔ Volstaat als bewijs van ‘opzettelijk’, ‘wetende dat’ en ingeblikt opzet
➔ Onvoldoende voor bewijs ‘oogmerk’
● Plaatsbepaling
➔ Cicero-arrest: huidige definitie in hoofdlijnen geïntroduceerd
● Bijv. HR Hoornse taart
➔ A stuurt B een vergiftigde taart. Hij realiseert zich dat de huisgenoot C
hoogstwaarschijnlijk ook van de taart zal eten, maar wijzigt zijn plan niet.
C eet van de taart en sterft.
● Definitie: het bewust aanvaarden van de aanmerkelijke kans (HIV-I)
Juridisch kader opzet
Stap 1:
Welke vorm van opzet volgt uit de delictsomschrijving?
Stap 2:
Schrijf de rule van zuiver opzet uit:
“Er is sprake van vol opzet als het gevolg het primair beoogde doel was. De verdachte heeft
willens en wetens gehandeld, de primaire wil van de verdachte is gericht op het gevolg.“
,Stap 3:
Pas de rule van zuiver opzet toe op de casus (application):
Indien er geen sprake is van zuiver opzet ga je door naar stap 4
Stap 4:
Schrijf de rule van voorwaardelijk opzet uit:
“Voor een bewezenverklaring van voorwaardelijk opzet moet volgens het HIV-I arrest blijken dat
de verdachte zich willens en wetens heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat het
gevolg zal intreden. In rechtsoverweging 3.6 blijkt waar een bewezenverklaring voor
voorwaardelijk opzet aan moet voldoen. Ten eerste moet bewezen worden dat er sprake was
van een aanmerkelijke kans. Deze vraag kan beantwoord worden door te kijken naar de
omstandigheden van het geval, waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedraging en de
omstandigheid waaronder deze is verricht. Er moet niet gekeken worden naar de aard van het
gevolg. Daarnaast moet het gaan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk
te achten is.
Ook moet de dader zich bewust zijn van deze kans en dit kan vastgesteld worden aan de hand
van de verklaring van de verdachte. Als dit niet blijkt uit de verklaring van de verdachte mag dit
verondersteld worden aan de hand van algemene ervaringsregels (objectiveren). Hierbij stel je
de vraag of andere mensen zich bewust zouden zijn geweest van de aanmerkelijke kans. Als dit
het geval is mag je veronderstellen dat de dader dit ook had moeten weten. (normativeren).
Behoudens contra-indicaties.
Tot slot moet de dader de aanmerkelijke kans hebben aanvaard. Dit kan blijken uit de
verklaringen van de verdachte en getuigen. Indien deze ontbreken moet gekeken worden naar
de feitelijke omstandigheden van het geval,en dus weer de aard van de gedraging en de
omstandigheden waaronder deze zijn verricht. Daarnaast kunnen bepaalde gedragingen naar
uiterlijke verschijningsvormen, behoudens contra-indicaties, de aanvaarding ook bewijzen.”
Stap 5:
Application van de rule
Juridisch kader voorbedachte raad
Stap 1:
Schrijf de rule van voorbedachte raad op, benoem hierbij het voorbedachte raad II arrest
“Volgens r.o. 2.3 uit het arrest Voorbedachte raad II moet voor een bewezenverklaring van het
bestanddeel ‘voorbedachte raad’ vast komen te staan dat de verdachte zich gedurende enige
tijd heeft kunnen beraden op het te nemen of gesloten besluit en dat hij niet heeft gehandeld in
een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat hij de gelegenheid heeft gehad na te denken over
de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven.
Het gaat hierbij om een waardering en weging van de omstandigheden van het concrete geval,
waarbij het gewicht bepaald moet worden van de aanwijzingen die voor en tegen het bewezen
verklaren van voorbedachte raad pleiten.
, De vaststelling of de verdachte voldoende tijd had vormt een belangrijke objectieve aanwijzing,
maar er mag zwaarder gewicht toegekend worden aan eventuele contra-indicaties. Daarbij kan
worden gedacht aan de omstandigheid dat de besluitvorming en uitvoering in plotselinge hevige
drift plaatsvinden dat sprake is van een korte tijdsspanne tussen besluit en uitvoering of dat de
gelegenheid tot beraad voor het eerst tijdens de uitvoering van het besluit ontstaat.
Op het moment dat je enige tijd hebt gehad dan is er ook gelegenheid geweest, als er
gelegenheid is geweest dan mag je vaststellen dat er beraad is geweest”
Stap 2:
Application van de rule
Voorbedachte raad is een strafverzwarende omstandigheid, het zegt iets over kwaliteit opzet. Je
hebt willens en wetens gehandeld en er ook nog even over nagedacht. Het kan samengaan met
voorwaardelijk opzet, dus er is niet per se 1 bepaalde gradatie van opzet nodig.
Artikel: Moord en doodslag met een seksistisch oogmerk
Stelling 1:
“Vrouwen worden disproportioneel vaak slachtoffer van dodelijk geweld door een
(ex-)parnter”
De jurisprudentie bevestigd dit, echter dient er wel een kanttekening te worden geplaatst want
deze resultaten geven slechts een beperkt beeld van de totale situatie.
Stelling 2:
“Er wordt te laag gestraft voor femicide”
In situaties waarin geen voorbedachte raad kan worden bewezen, wordt vaak veroordeeld voor
doodslag. Dit lijkt onvoldoende recht te doen aan het verlangen naar vergelding. Binnen het
strafmaximum kan de rechter aan de hand van de ernst van het feit een straf opleggen.
➔ Uitgangspunt: soortgelijke feiten krijgen soortgelijke straffen
Femicide en ‘kale doodslag’ hebben ongeveer dezelfde strafmaat. Een veroordeling voor moord
bij femicide leidt in de praktijk nauwelijks tot een hogere straf dan doodslag, waardoor de
gewenste strengere vergelding waarschijnlijk weinig effect heeft.
Stelling 3:
“In veel gevallen van femicide kan voorbedachte raad niet worden bewezen”
Hoewel de aanwezigheid van een vooropgezet plan, planmatig of doelgericht handelen een
aanwijzing kan zijn dat is gehandeld met voorbedachte raad, is het geenszins een vereist voor
voorbedachte raad. Voldoende is immers dat de verdachte zich gedurende enige tijd heeft
kunnen beraden op het te nemen of genomen besluit en dat hij niet heeft gehandeld in een
ogenblikkelijke gemoedsopwelling. Vooropgezet plan lijkt soms als argument gebruikt te worden
om extra gewicht toe te kennen aan bepaalde contra-indicaties. Het kan wel degelijk worden
