1
DEEL 1: DIAGNOSTIEK EN KLINISCH ONDERZOEK IN DE
PSYCHIATRIE
EVOLUTIE IN DE PSYCHIATRIE
BELANG DIAGNOSTISERING: Een juiste diagnose is cruciaal voor het vaststellen van de aard van
de stoornis, maar vooral voor het formuleren van een correct behandelplan.
DE VROEGE GESCHIEDENIS VAN PSYCHIATRIE
Door de geschiedenis heen zijn er drie hoofdtheorieën over de oorzaken van
geestesziekten:
Bovennatuurlijk (demonen, goden, vloeken). late middeleeuwen
Somatogeen (lichamelijke/biologische oorzaken). 19e eeuw
Psychogeen (trauma, stress, leren, cognities).
Deze theorieën beïnvloeden welke zorg en behandeling iemand krijgt:
exorcisme (de geest uitdrijven) vs. medische ingreep. Deze theorieën
verdwijnen niet volledig, maar blijven naast elkaar bestaan en keren telkens
terug in de tijd
Psychiatrie wordt vandaag de dag nog vaak geassocieerd met grote instellingen, maar in werkelijkheid
zoekt de geneeskunde naar passende hulp. Alledaagse snelle “diagnoses” (bv. Trump is een narcist)
moeten echter altijd medisch onderbouwd worden.
HET OUDE GRIEKENLAND
Hippcrates: de eerste die geestelijke aandoeningen zag als meer dan geestelijke aandoeningen.
de eersre die psychische stoornissen in verband bracht met biologische en medische factoren.
Hij stelde mentale aandoeningen (vb hysterie) in verband met de 4 lichaamssappen.
o bloed, slijm, gele en zwarte gal)
Geest= product van het lichaam.
Had aandacht voor motionele stoornissen: depressie, angst fysiologische oorzaken
ROMEINEN
Galenus: hij bouwde voort op de ideeën van Hippocrates (belang in evenwicht lichaamssappen), maar
op een meer systematische manier.
OPM: de geest als een fysiek geheel werd pas aanvaard in de moderne tijd
MIDDELEEUWEN
De kerk nam de bovenhand in europa, waardoor veel geestelijke aandoeningen werden toegeschreven
aan demonische bezetenheid. Men geloofde dat ze moesten boeten voor hun zonden, wat leed tot
ernstige discriminatie en mishandeling. Zo kwam men met religieuze rituelen zoals exoricisme.
NEOLITHICUM (10000-9500 BC) BOREN EN GEESTEN UITDRIJVEN = EXORCISME
TREPANATIES: gat in de schedel maken.
Bij opgegraven schedels wereldwijd vond men trepanaties in de slaapstreek, waar
de dura mater makkelijk loskomt van het bot. Het doel was mogelijk ritueel,
, 2
behandeling of om een kwade geest te laten ontsnappen. De aanwezigheid van nieuwe
botgroei rond de gaten toont dat veel mensen deze ingreep overleefden.
OPM: trepanaties konden ook helpen voor kneuzingen, barsten of indeuken van de schedel vb door
wapenwondes, of voor migraine/ mentale aandoeningen.
Deze theorie blijft bestaan tot in de middeleeuwen en hiervan zijn veel afbeeldingen bewaard.
In de middeleeuwen werden de trepanaties vervangen door kei- of steensnijding.
Kwakzalvers (dokters zonder opleiding) geloofden dat insecten zorgden voor stenen in de
schedel. Dit verwijderde men ook via kleinde openingen in de schedel.
RENAISSANCE (16 E -17 E EEUW)
Een hernieuwde belangstelling voor wetenschap en de menselijke anatomie. Men probeerde alles op
een meer empirishce manier te benaderen. toch bleven de meeste behandelingen voor geestelijke
aandoeningen barbaars.
Late renaissance: eerste voorlopers van psychiatrische instellingen. Mensen met geestelijke
aandoeningen werden hier vaak opgesloten. Vb= Hôpital de la Salpêtrière in Parijs. Vaak waren deze
instellingen overvol en niet heel mensvriendelijk (zware medicatie en fysieke straffen)
DE VERLICHTING (18 E EEUW)
Meer menselijke rationaliteit en wetenschappelijke methodes. Men wou weg van de religieuze
benadering.
Phillipe pinel: (1745) 1e grondlegger van de moderne psychiatrie startte
de morele therapie in Bicêtre-ziekenhuid (Parijs) om patiënten uit gestichten terug
in de maatschappij te brengen. Hij bevrijdde hen van geweld en opsluiting, omdat hij
geloofde dat ze behandelt moesten worden met respect en empathie. Hij pleitte
voor een menswaardige behandeling: gesprekstherapie, vrij mogen rondlopen in
de tuin… hij inspireerde de Engelse William Tuke (York Retreat)
19 E EEUW
Emil Kraepelin, Eugen Bleuler en Alois Alzheimer: 2e grondleggers
van de moderne psychiatrie. Het waren pioniers in de categorieële
diagnostiek: ze classificeerden patiënten op basis van
gemeenschappelijke symptomen.
Kraepelin (1883) benoemde schizofrenie (dementia praecox) en
manische-depressieve ziekten (bipolariteit) als categorie: hoewel
individuen verschillen, vertonen ze vergelijkbare kenmerken. Hij
bestudeerde symptomen en hun verloop in de tijd
Bleuler (1911) medestudent van Kraepelin, stelde dat dementia
praecox niet altijd tot dementie leidt en hernoemde het
tot schizofrenie.
Alzheimer
zij legden de basis voor het systematisch indelen van psychische stoornissen in categorieën op
basis van symptomen.
Sigmund Freud: de grondlegger van de psychoanalyse.
Hij richtte zich vaak op mensen die er normaal uitzagen, maar afwijkend gedrag vertonen zoals
slaapstoornissen of trauma’s (= neurozen)
hij zei dat psychiatrische stoornissen voortkomen uit onbewuste conflicten, vaak gerelateerd aan de
jeugd. Zijn theorieën waren eerder observatorisch/praktisch en niet goed wetenschappelijk
onderbouwd.
, 3
Foto= de nartoren die fungeerde als psychiatrisch ziekenhuis. (hier werkte Freud)
Het was niet alleen een gesticht maar ook een bron van vermaak voor de mensen uit
Wenen: ze konden naar binnen klimmen en kijken naar de zotten.
Freud bouwde voort op Hippocrates en stelde dat het psyche-leven een strijd is
tussen drie onderdelen:
1. Es: impulsief, gericht op genot
2. Über-Ich: geweten, waarden en normen
3. Ich: bemiddelt en zoekt balans tussen Es en Über-Ich
OPM: Freud’s ideeën over moraliteit werden mede beïnvloed door
zijn joodse achtergrond, met nadruk op zelfdiscipline en ethiek.
Freud’s principes worden nu ook in neurotransmitters vertaald:
Dopamine → lust/plezier (Es) → tekorten kunnen leiden tot
depressie
Serotonine → regulatie van moraliteit (Über-Ich) →
tekorten geassocieerd met schizofrenie
Noradrenaline → actie en energie (Ich) → motivatie om te
handelen
Het idee van categorieën van functies/stoornissen blijft
hetzelfde, alleen nu biologisch ingevuld.
MODERNE TIJDEN
Trepanatie verdween tijdelijk uit de aandacht tot Ephraim Squier een Inca-schedel met boorgat uit
Cuzco kreeg, onderzocht door Paul Broca, wat liet zien dat de Inca’s schedeloperaties uitvoerden.
VREEMDE ZAAK: PHINEAS CAGE
Phineas Gage, een treiningenieur die een staaf door zijn frontale
kwab kreeg, veranderde van gewetensvolle ingenieur naar iemand zonder
sociale normen. Dit leidde tot het frontaalsyndroom. Zijn geval toonde dat
problemen in de frontale kwab psychiatrische effecten hebben, wat de studie
van psychoses, dementie en schizofrenie stimuleerde en de basis legde
voor moderne psychiatrie en neurochirurgie.
OPM: frontaal syndroom beïnvloedt gedrag, planning en sociale controle
Het limbische systeem (Circuit van Papez) in het midden van de hersenen is
sterk verbonden met de frontale kwab en regelt emoties en gedrag.
Walter Freeman voerde lobotomieën uit, soms zelfs mobiel met een ijspegel
via de neus. Bij patiënten zoals Rosemary Kennedy mislukten deze ingrepen
vaak.
, 4
BESLUIT: De psychiatrie was sterk beinvloed door de sociale, culturele en wetenschappelijke
veranderingen van de tijd. Elk tijdperk bracht nieuwe inzichten, wat aantoont dat de psychiatrie niet
statisch, maar dynamisch is. Het past zich voortdurend aan aan nieuwe wetenschappelijke
ontdekkingen en maatschappelijke veranderingen
DE EVOLUTIE VAN DE DIAGNOSTIEK
HET BIOPSYCHOSOCIALE MODEL: alles wordt bepaald door hersenen, gedrag (maatschappelijk)
en DNA
Bijvoorbeeld: mensen met trisomie 21 kunnen dement worden, maar de ernst en het verloop
verschillen per persoon.
Het model combineert categorieën en individuele variatie: diagnoses bestaan om een label te
geven, maar binnen die categorie is veel verschil mogelijk. Bij depressie kan dit variëren van mild tot
extreem, met elk patiëntverhaal uniek: van weinig energie tot volledige wanhoop en fysieke gevolgen.
De therapeut moet deze verhalen ordenen en begrijpenbinnen de categorie.
UITWIJKING UIT LES :
GENEN: polygenetische aspecten: Er spelen veel genetische factoren een rol, maar ze zijn niet de
enige bepalende factor. Eigenschappen zijn vaak sterk gevarieerd en meestal polygenetisch: de
meeste menselijke gedragingen en emoties – zoals intelligentie (IQ) – worden niet bepaald door één
gen of één chromosoom. Wanneer een eigenschap wél aan één gen gekoppeld is, gaat het meestal om
een specifieke aandoening, zoals het syndroom van Angelman.
HERSENEN: multipele organen: als je naar de hersnen kijkt is dit een verzameling van verschillende
organen. Alle banen in de hersneen zijn een beetje zoals alle banen in het lichaam: veel variabiliteit
SOCIAAL: maatschappelijke variabiliteit: elke dag kom je zoveel verschillende dingen tegen
ALLES SAMEN= POLYFACTORIEEL. Als we een grote variabilteit van mensen met verschilend IQ willen
classificeren: gemiddelde= 100. De een ligt erboven, de ander eronder Gausscurve=
normaalverdeling
iemand die op de 100 zit hoeft geen psyhische diagnose te
krijgen. Alles wat nog binnen de standaardeviatie valt is ook nog
normaal.
Als je naar rechts gaat heb je hoog intellectuelen
Als je naar links gaat heb je zwak begaafden. Dit kan ook komen
door een psychische ziekte: alzheimer, psychose, depressie…
Alles wat buiten de 1 standaarddiviatie ligt= pathologisch.
2 CONGURRERENDE STELSELS: AAN EIND 19E-20E EEUW
DEEL 1: DIAGNOSTIEK EN KLINISCH ONDERZOEK IN DE
PSYCHIATRIE
EVOLUTIE IN DE PSYCHIATRIE
BELANG DIAGNOSTISERING: Een juiste diagnose is cruciaal voor het vaststellen van de aard van
de stoornis, maar vooral voor het formuleren van een correct behandelplan.
DE VROEGE GESCHIEDENIS VAN PSYCHIATRIE
Door de geschiedenis heen zijn er drie hoofdtheorieën over de oorzaken van
geestesziekten:
Bovennatuurlijk (demonen, goden, vloeken). late middeleeuwen
Somatogeen (lichamelijke/biologische oorzaken). 19e eeuw
Psychogeen (trauma, stress, leren, cognities).
Deze theorieën beïnvloeden welke zorg en behandeling iemand krijgt:
exorcisme (de geest uitdrijven) vs. medische ingreep. Deze theorieën
verdwijnen niet volledig, maar blijven naast elkaar bestaan en keren telkens
terug in de tijd
Psychiatrie wordt vandaag de dag nog vaak geassocieerd met grote instellingen, maar in werkelijkheid
zoekt de geneeskunde naar passende hulp. Alledaagse snelle “diagnoses” (bv. Trump is een narcist)
moeten echter altijd medisch onderbouwd worden.
HET OUDE GRIEKENLAND
Hippcrates: de eerste die geestelijke aandoeningen zag als meer dan geestelijke aandoeningen.
de eersre die psychische stoornissen in verband bracht met biologische en medische factoren.
Hij stelde mentale aandoeningen (vb hysterie) in verband met de 4 lichaamssappen.
o bloed, slijm, gele en zwarte gal)
Geest= product van het lichaam.
Had aandacht voor motionele stoornissen: depressie, angst fysiologische oorzaken
ROMEINEN
Galenus: hij bouwde voort op de ideeën van Hippocrates (belang in evenwicht lichaamssappen), maar
op een meer systematische manier.
OPM: de geest als een fysiek geheel werd pas aanvaard in de moderne tijd
MIDDELEEUWEN
De kerk nam de bovenhand in europa, waardoor veel geestelijke aandoeningen werden toegeschreven
aan demonische bezetenheid. Men geloofde dat ze moesten boeten voor hun zonden, wat leed tot
ernstige discriminatie en mishandeling. Zo kwam men met religieuze rituelen zoals exoricisme.
NEOLITHICUM (10000-9500 BC) BOREN EN GEESTEN UITDRIJVEN = EXORCISME
TREPANATIES: gat in de schedel maken.
Bij opgegraven schedels wereldwijd vond men trepanaties in de slaapstreek, waar
de dura mater makkelijk loskomt van het bot. Het doel was mogelijk ritueel,
, 2
behandeling of om een kwade geest te laten ontsnappen. De aanwezigheid van nieuwe
botgroei rond de gaten toont dat veel mensen deze ingreep overleefden.
OPM: trepanaties konden ook helpen voor kneuzingen, barsten of indeuken van de schedel vb door
wapenwondes, of voor migraine/ mentale aandoeningen.
Deze theorie blijft bestaan tot in de middeleeuwen en hiervan zijn veel afbeeldingen bewaard.
In de middeleeuwen werden de trepanaties vervangen door kei- of steensnijding.
Kwakzalvers (dokters zonder opleiding) geloofden dat insecten zorgden voor stenen in de
schedel. Dit verwijderde men ook via kleinde openingen in de schedel.
RENAISSANCE (16 E -17 E EEUW)
Een hernieuwde belangstelling voor wetenschap en de menselijke anatomie. Men probeerde alles op
een meer empirishce manier te benaderen. toch bleven de meeste behandelingen voor geestelijke
aandoeningen barbaars.
Late renaissance: eerste voorlopers van psychiatrische instellingen. Mensen met geestelijke
aandoeningen werden hier vaak opgesloten. Vb= Hôpital de la Salpêtrière in Parijs. Vaak waren deze
instellingen overvol en niet heel mensvriendelijk (zware medicatie en fysieke straffen)
DE VERLICHTING (18 E EEUW)
Meer menselijke rationaliteit en wetenschappelijke methodes. Men wou weg van de religieuze
benadering.
Phillipe pinel: (1745) 1e grondlegger van de moderne psychiatrie startte
de morele therapie in Bicêtre-ziekenhuid (Parijs) om patiënten uit gestichten terug
in de maatschappij te brengen. Hij bevrijdde hen van geweld en opsluiting, omdat hij
geloofde dat ze behandelt moesten worden met respect en empathie. Hij pleitte
voor een menswaardige behandeling: gesprekstherapie, vrij mogen rondlopen in
de tuin… hij inspireerde de Engelse William Tuke (York Retreat)
19 E EEUW
Emil Kraepelin, Eugen Bleuler en Alois Alzheimer: 2e grondleggers
van de moderne psychiatrie. Het waren pioniers in de categorieële
diagnostiek: ze classificeerden patiënten op basis van
gemeenschappelijke symptomen.
Kraepelin (1883) benoemde schizofrenie (dementia praecox) en
manische-depressieve ziekten (bipolariteit) als categorie: hoewel
individuen verschillen, vertonen ze vergelijkbare kenmerken. Hij
bestudeerde symptomen en hun verloop in de tijd
Bleuler (1911) medestudent van Kraepelin, stelde dat dementia
praecox niet altijd tot dementie leidt en hernoemde het
tot schizofrenie.
Alzheimer
zij legden de basis voor het systematisch indelen van psychische stoornissen in categorieën op
basis van symptomen.
Sigmund Freud: de grondlegger van de psychoanalyse.
Hij richtte zich vaak op mensen die er normaal uitzagen, maar afwijkend gedrag vertonen zoals
slaapstoornissen of trauma’s (= neurozen)
hij zei dat psychiatrische stoornissen voortkomen uit onbewuste conflicten, vaak gerelateerd aan de
jeugd. Zijn theorieën waren eerder observatorisch/praktisch en niet goed wetenschappelijk
onderbouwd.
, 3
Foto= de nartoren die fungeerde als psychiatrisch ziekenhuis. (hier werkte Freud)
Het was niet alleen een gesticht maar ook een bron van vermaak voor de mensen uit
Wenen: ze konden naar binnen klimmen en kijken naar de zotten.
Freud bouwde voort op Hippocrates en stelde dat het psyche-leven een strijd is
tussen drie onderdelen:
1. Es: impulsief, gericht op genot
2. Über-Ich: geweten, waarden en normen
3. Ich: bemiddelt en zoekt balans tussen Es en Über-Ich
OPM: Freud’s ideeën over moraliteit werden mede beïnvloed door
zijn joodse achtergrond, met nadruk op zelfdiscipline en ethiek.
Freud’s principes worden nu ook in neurotransmitters vertaald:
Dopamine → lust/plezier (Es) → tekorten kunnen leiden tot
depressie
Serotonine → regulatie van moraliteit (Über-Ich) →
tekorten geassocieerd met schizofrenie
Noradrenaline → actie en energie (Ich) → motivatie om te
handelen
Het idee van categorieën van functies/stoornissen blijft
hetzelfde, alleen nu biologisch ingevuld.
MODERNE TIJDEN
Trepanatie verdween tijdelijk uit de aandacht tot Ephraim Squier een Inca-schedel met boorgat uit
Cuzco kreeg, onderzocht door Paul Broca, wat liet zien dat de Inca’s schedeloperaties uitvoerden.
VREEMDE ZAAK: PHINEAS CAGE
Phineas Gage, een treiningenieur die een staaf door zijn frontale
kwab kreeg, veranderde van gewetensvolle ingenieur naar iemand zonder
sociale normen. Dit leidde tot het frontaalsyndroom. Zijn geval toonde dat
problemen in de frontale kwab psychiatrische effecten hebben, wat de studie
van psychoses, dementie en schizofrenie stimuleerde en de basis legde
voor moderne psychiatrie en neurochirurgie.
OPM: frontaal syndroom beïnvloedt gedrag, planning en sociale controle
Het limbische systeem (Circuit van Papez) in het midden van de hersenen is
sterk verbonden met de frontale kwab en regelt emoties en gedrag.
Walter Freeman voerde lobotomieën uit, soms zelfs mobiel met een ijspegel
via de neus. Bij patiënten zoals Rosemary Kennedy mislukten deze ingrepen
vaak.
, 4
BESLUIT: De psychiatrie was sterk beinvloed door de sociale, culturele en wetenschappelijke
veranderingen van de tijd. Elk tijdperk bracht nieuwe inzichten, wat aantoont dat de psychiatrie niet
statisch, maar dynamisch is. Het past zich voortdurend aan aan nieuwe wetenschappelijke
ontdekkingen en maatschappelijke veranderingen
DE EVOLUTIE VAN DE DIAGNOSTIEK
HET BIOPSYCHOSOCIALE MODEL: alles wordt bepaald door hersenen, gedrag (maatschappelijk)
en DNA
Bijvoorbeeld: mensen met trisomie 21 kunnen dement worden, maar de ernst en het verloop
verschillen per persoon.
Het model combineert categorieën en individuele variatie: diagnoses bestaan om een label te
geven, maar binnen die categorie is veel verschil mogelijk. Bij depressie kan dit variëren van mild tot
extreem, met elk patiëntverhaal uniek: van weinig energie tot volledige wanhoop en fysieke gevolgen.
De therapeut moet deze verhalen ordenen en begrijpenbinnen de categorie.
UITWIJKING UIT LES :
GENEN: polygenetische aspecten: Er spelen veel genetische factoren een rol, maar ze zijn niet de
enige bepalende factor. Eigenschappen zijn vaak sterk gevarieerd en meestal polygenetisch: de
meeste menselijke gedragingen en emoties – zoals intelligentie (IQ) – worden niet bepaald door één
gen of één chromosoom. Wanneer een eigenschap wél aan één gen gekoppeld is, gaat het meestal om
een specifieke aandoening, zoals het syndroom van Angelman.
HERSENEN: multipele organen: als je naar de hersnen kijkt is dit een verzameling van verschillende
organen. Alle banen in de hersneen zijn een beetje zoals alle banen in het lichaam: veel variabiliteit
SOCIAAL: maatschappelijke variabiliteit: elke dag kom je zoveel verschillende dingen tegen
ALLES SAMEN= POLYFACTORIEEL. Als we een grote variabilteit van mensen met verschilend IQ willen
classificeren: gemiddelde= 100. De een ligt erboven, de ander eronder Gausscurve=
normaalverdeling
iemand die op de 100 zit hoeft geen psyhische diagnose te
krijgen. Alles wat nog binnen de standaardeviatie valt is ook nog
normaal.
Als je naar rechts gaat heb je hoog intellectuelen
Als je naar links gaat heb je zwak begaafden. Dit kan ook komen
door een psychische ziekte: alzheimer, psychose, depressie…
Alles wat buiten de 1 standaarddiviatie ligt= pathologisch.
2 CONGURRERENDE STELSELS: AAN EIND 19E-20E EEUW
