Ontwikkeling en ontwikkelingsproblemen van adolescenten
Samenvatting
Hoorcollege 1: inleiding
Verloopt ontwikkeling altijd hetzelfde?
Ontwikkeling van adolescenten verloopt in de afzonderlijke domeinen niet altijd op
dezelfde wijze. Het ene ontwikkelt wel, het andere ontwikkelt niet. De waarneembaarheid
is ook anders. Lichamelijke kenmerken zien we bijvoorbeeld beter dan emotionele
kenmerken.
Hoe lang duurt het verwerven van emotionele onafhankelijkheid?
Het verwerven van emotionele onafhankelijkheid is een proces dat een leven lang duurt.
Het is in theorie wel de bedoeling dat de emotionele onafhankelijkheid ten opzichte van
ouders bewerkstelligt wordt. Echter, zien we in de praktijk dat dit wat moeilijker is.
Wat zijn ontwikkelingstaken?
Adolescenten moeten in hun ontwikkeling een aantal taken volbrengen. Hierbij kun je
denken aan:
Vormgeven aan veranderende relaties binnen het gezin, familie en vriendschappen
Zorg dragen voor de gezondheid en het uiterlijk
Zinvol invullen van vrije tijd
Vormgeven aan intimiteit en seksualiteit
Vormgeven aan onderwijs en werk
Autoriteit en instanties
Sociale media en internet
Cultuurverschillen
Waarom is de ontwikkeling in de adolescentie transactioneel?
Het is een transactionele ontwikkeling: de omgeving heeft invloed op het individu, maar het
individu heeft ook invloed op de omgeving. Deze transactionele ontwikkeling is onderdeel
van vorming en selectie: vorming van de persoon en selectie van wat belangrijk is.
Welke invloeden / ontwikkelingstaken zijn er in de adolescentie?
Tijdens de ontwikkeling van adolescenten zijn er een aantal taken die zij moeten
volbrengen. Deze invloeden op het kind zijn gekoppeld aan leeftijd, geschiedenis en
levensgebeurtenissen.
Iets wat voor alle adolescenten geldt in alle tijden
Bijvoorbeeld zelfstandig worden (dat was 100 jaar geleden ook)
Iets wat voor een aantal adolescenten geldt in een bepaalde periode v/d geschiedenis
Bijvoorbeeld de adolescenten die nu het coronavirus meemaken (dat was er
niet toen ik zelf adolescent was)
Iets was geldt voor een beperkt aantal jongeren dat met grote persoonlijke
veranderingen wordt geconfronteerd
Bijvoorbeeld als je geboren wordt met een handicap of een ongeluk krijgt of je
ouders gaan scheiden waardoor je leven verandert
Wat is een ‘persoonlijke fabel’?
Persoonlijke fabel = je hebt de gedachte dat niemand hetzelfde voelt of denkt als jij, dat je
beter bent dan anderen of dat iets jou niet overkomt. Voor veel adolescenten is dit een
valkuil. Het kan een eyeopener zijn voor hen om te horen van de psycholoog dat deze zich
ook weleens zo heeft gevoeld. Dat ze niet alleen zijn.
Dit kun je ook linken aan het feit dat adolescenten meer risico’s nemen: “als ik met de auto
,ga rijden terwijl ik geen rijbewijs heb, dan overkomt het mij echt niet dat ik een ongeluk
krijg”.
Hoe komt het dat adolescenten meer risico’s nemen als we kijken naar het brein?
Het gaat hier om het ventraal striatum wat zich bevindt in de basale ganglia. Het gaat
vooral om het beloningssysteem: het ventrale striatum is gevoelig voor beloning, waarbij
dopamine vrijkomt. Dit is heel gevoelig voor verslaving. Daarbij komt dat er bij jongens als
gevolg van testosteron meer activiteit in het ventraal striatum voor meer dopamine-afgifte
zorgt (20x zo veel als bij meisjes). Bij jongere adolescenten werkt de controlerende
frontale cortex nog niet optimaal (nog niet uitgerijpt), waardoor de hypergevoeligheid van
het ventraal striatum nog niet gecontroleerd wordt door de frontale cortex.
Er zijn een aantal verklaringsmodellen voor het feit dat adolescenten meer risico’s nemen.
Welke verklaringsmodellen zijn dit?
Motivatie van adolescenten is vooral gericht op belonende stimuli.
1. Theorie van hiërarchische ontwikkeling =
Er is een onbalans in corticale controlesystemen (zoals hierboven beschreven). Er is
hierdoor een verhoogde reactiviteit in emotierijke situaties, waardoor ze meer risico’s
nemen.
2. Theorie van beloningsgevoeligheid =
Er is beloningsgevoeligheid (sensatie zoeken), maar de cognitieve controle
(zelfregulatie) is nog niet volledig ontwikkeld.
3. Theorie van puberale veranderingen =
Puberale veranderingen in het limbische systeem zorgen voor toegenomen sociaal-
affectieve invloeden op doelen en gedrag.
Wat is dan een marker voor risicovol gedrag?
Een marker voor risicovol gedrag lijkt te zitten in de functionele activiteit en connectiviteit
en structurele ontwikkeling in het subcorticale beloningsnetwerk. De aanwezigheid van
peers lijkt dit gedrag te versterken.
Waarom wordt de adolescentiefase ook wel de ‘reorganisatiefase’ genoemd?
De adolescentiefase is een reorganisatiefase, de reden hiervan is dat dit een fase is
waarin een ingrijpende neurobiologische veranderingen plaatsvinden. Namelijk:
Neurobiologische verandering in de hersenstructuur
Witte stof neemt toe alles gaat efficiënter werken
Corpus callosum groeit interhemisferische integratie verbetert
Rijping
Sensorische en motorische corticale gebieden ontwikkelen
Corticale integratie van gebieden met hogere psychische functies
Neuro chemische ontwikkeling
Activatie van de HPA as (hormonen) hierdoor wordt de seksuele rijping in
gang gezet, waardoor geslachtshormonen toenemen. Als gevolg hiervan vindt
er hersenrijping plaats. Denk aan oxytocine, wat belangrijk is voor hechting en
sociaal gedrag.
Er is dus sprake van een dis-synchroon proces: de emotionele en seksuele rijping vindt
veel eerder plaats dan de cognitieve rijping.
Wat is het verschil tussen heterogene en homogene continuïteit?
Heterogene continuïteit = een stoornis in zijn geheel verandert over de tijd. Bijvoorbeeld:
een gegeneraliseerd angststoornis in de adolescentie gaat in de volwassenheid over in
een depressie.
Homogene continuïteit = de stoornis zelf verandert niet, maar de uiting van de stoornis
, verandert over de tijd. Bijvoorbeeld een moeilijk temperament in de kindertijd gaat in
adolescentie over in gedragsproblemen en uit zich op latere leeftijd in een antisociale
persoonlijkheidsstoornis.
Wat houdt het ‘maladaptieve shiftmodel’ in?
Maladaptieve shiftmodel = er zijn allerlei bio-psycho-sociale veranderingen waardoor je
een verhoogde emotionele reactiviteit hebt, wat leidt tot selectieve disfunctionele
verandering. Het gevolg hiervan zijn maladaptieve emotieregulatiestrategieën.
Emotieregulatie vaardigheden ontwikkelen zich dus niet per definitie lineair.
Hoe leren kinderen emotieregulatie?
Kinderen leren emotieregulatie door middel van drie factoren, dit noemen we familiale
socialisatie.
Observatie = modelling, sociale vergelijking met bijvoorbeeld leeftijdsgenoten
Ouderlijke vaardigheden = opvoedgedrag, emotiecoaching, erkenning etc.
Emotioneel klimaat = gereflecteerd in kwaliteit van gehechtheidsrelaties
Veilig = zelfstandige emotieregulatie
Onveilig = secundaire emotieregulatiestrategieën (versterken en onderdrukken
van emoties)
Opvoedingsstijl
Ouderkenmerken = reactiviteit, gezondheid, familiegeschiedenis etc.
Kindkenmerken = temperament, angstgevoeligheid, ontwikkeling etc.
Wat is de kern van het interview met Manual Morrens?
Oxytocine = hormoon wat belangrijk is bij liefde, hechting en sociaal cognitieve functies.
Meer oxytocine leidt tot meer vertrouwen in relaties. De aanmaak wordt in gang gezet
in bijna elk soort relatie.
Oxytocine kan ook een regulerend effect hebben op de amygdala (angstgevoelens).
Een hoge mate van oxytocine heeft een angst-werend effect.
Oxytocine stuurt gedrag, meer oxytocine (in een experimentele situatie waarbij het
kunstmatig toegediend wordt) zorgt ervoor dat mensen meer toenadering zoeken.
Waardoor ontstaat schizofrenie in het (jonge en puber-)brein en wat zorgt er voor
(auditieve)hallucinaties, volgens Morrens?
Schizofrenie =
Een stoornis die begint met heel veel neurobiologische afwijkingen.
Synaptic pruning (“bijknippen van de struik”) = bij schizofrenie worden er te veel cellen
weggeknipt en zijn er minder goede connecties. Hierbij wordt de frontaalkwab veel
aangetast.
Hoe wordt iemand hier “schizofreen” door? Niet alleen overbodige, maar ook
noodzakelijke connecties verdwijnen. Hierdoor lopen bepaalde processen foutief. Je
kunt hierbij denken aan dat het brein niet meer weet of een stem van buiten komt of
van zichzelf (hallucinatie/stemmen horen).
Wat maakt dat psychotherapie en mentaliserende therapie vaak geïndiceerd is bij
adolescenten?
Hoorcollege 2: hechting
Samenvatting
Hoorcollege 1: inleiding
Verloopt ontwikkeling altijd hetzelfde?
Ontwikkeling van adolescenten verloopt in de afzonderlijke domeinen niet altijd op
dezelfde wijze. Het ene ontwikkelt wel, het andere ontwikkelt niet. De waarneembaarheid
is ook anders. Lichamelijke kenmerken zien we bijvoorbeeld beter dan emotionele
kenmerken.
Hoe lang duurt het verwerven van emotionele onafhankelijkheid?
Het verwerven van emotionele onafhankelijkheid is een proces dat een leven lang duurt.
Het is in theorie wel de bedoeling dat de emotionele onafhankelijkheid ten opzichte van
ouders bewerkstelligt wordt. Echter, zien we in de praktijk dat dit wat moeilijker is.
Wat zijn ontwikkelingstaken?
Adolescenten moeten in hun ontwikkeling een aantal taken volbrengen. Hierbij kun je
denken aan:
Vormgeven aan veranderende relaties binnen het gezin, familie en vriendschappen
Zorg dragen voor de gezondheid en het uiterlijk
Zinvol invullen van vrije tijd
Vormgeven aan intimiteit en seksualiteit
Vormgeven aan onderwijs en werk
Autoriteit en instanties
Sociale media en internet
Cultuurverschillen
Waarom is de ontwikkeling in de adolescentie transactioneel?
Het is een transactionele ontwikkeling: de omgeving heeft invloed op het individu, maar het
individu heeft ook invloed op de omgeving. Deze transactionele ontwikkeling is onderdeel
van vorming en selectie: vorming van de persoon en selectie van wat belangrijk is.
Welke invloeden / ontwikkelingstaken zijn er in de adolescentie?
Tijdens de ontwikkeling van adolescenten zijn er een aantal taken die zij moeten
volbrengen. Deze invloeden op het kind zijn gekoppeld aan leeftijd, geschiedenis en
levensgebeurtenissen.
Iets wat voor alle adolescenten geldt in alle tijden
Bijvoorbeeld zelfstandig worden (dat was 100 jaar geleden ook)
Iets wat voor een aantal adolescenten geldt in een bepaalde periode v/d geschiedenis
Bijvoorbeeld de adolescenten die nu het coronavirus meemaken (dat was er
niet toen ik zelf adolescent was)
Iets was geldt voor een beperkt aantal jongeren dat met grote persoonlijke
veranderingen wordt geconfronteerd
Bijvoorbeeld als je geboren wordt met een handicap of een ongeluk krijgt of je
ouders gaan scheiden waardoor je leven verandert
Wat is een ‘persoonlijke fabel’?
Persoonlijke fabel = je hebt de gedachte dat niemand hetzelfde voelt of denkt als jij, dat je
beter bent dan anderen of dat iets jou niet overkomt. Voor veel adolescenten is dit een
valkuil. Het kan een eyeopener zijn voor hen om te horen van de psycholoog dat deze zich
ook weleens zo heeft gevoeld. Dat ze niet alleen zijn.
Dit kun je ook linken aan het feit dat adolescenten meer risico’s nemen: “als ik met de auto
,ga rijden terwijl ik geen rijbewijs heb, dan overkomt het mij echt niet dat ik een ongeluk
krijg”.
Hoe komt het dat adolescenten meer risico’s nemen als we kijken naar het brein?
Het gaat hier om het ventraal striatum wat zich bevindt in de basale ganglia. Het gaat
vooral om het beloningssysteem: het ventrale striatum is gevoelig voor beloning, waarbij
dopamine vrijkomt. Dit is heel gevoelig voor verslaving. Daarbij komt dat er bij jongens als
gevolg van testosteron meer activiteit in het ventraal striatum voor meer dopamine-afgifte
zorgt (20x zo veel als bij meisjes). Bij jongere adolescenten werkt de controlerende
frontale cortex nog niet optimaal (nog niet uitgerijpt), waardoor de hypergevoeligheid van
het ventraal striatum nog niet gecontroleerd wordt door de frontale cortex.
Er zijn een aantal verklaringsmodellen voor het feit dat adolescenten meer risico’s nemen.
Welke verklaringsmodellen zijn dit?
Motivatie van adolescenten is vooral gericht op belonende stimuli.
1. Theorie van hiërarchische ontwikkeling =
Er is een onbalans in corticale controlesystemen (zoals hierboven beschreven). Er is
hierdoor een verhoogde reactiviteit in emotierijke situaties, waardoor ze meer risico’s
nemen.
2. Theorie van beloningsgevoeligheid =
Er is beloningsgevoeligheid (sensatie zoeken), maar de cognitieve controle
(zelfregulatie) is nog niet volledig ontwikkeld.
3. Theorie van puberale veranderingen =
Puberale veranderingen in het limbische systeem zorgen voor toegenomen sociaal-
affectieve invloeden op doelen en gedrag.
Wat is dan een marker voor risicovol gedrag?
Een marker voor risicovol gedrag lijkt te zitten in de functionele activiteit en connectiviteit
en structurele ontwikkeling in het subcorticale beloningsnetwerk. De aanwezigheid van
peers lijkt dit gedrag te versterken.
Waarom wordt de adolescentiefase ook wel de ‘reorganisatiefase’ genoemd?
De adolescentiefase is een reorganisatiefase, de reden hiervan is dat dit een fase is
waarin een ingrijpende neurobiologische veranderingen plaatsvinden. Namelijk:
Neurobiologische verandering in de hersenstructuur
Witte stof neemt toe alles gaat efficiënter werken
Corpus callosum groeit interhemisferische integratie verbetert
Rijping
Sensorische en motorische corticale gebieden ontwikkelen
Corticale integratie van gebieden met hogere psychische functies
Neuro chemische ontwikkeling
Activatie van de HPA as (hormonen) hierdoor wordt de seksuele rijping in
gang gezet, waardoor geslachtshormonen toenemen. Als gevolg hiervan vindt
er hersenrijping plaats. Denk aan oxytocine, wat belangrijk is voor hechting en
sociaal gedrag.
Er is dus sprake van een dis-synchroon proces: de emotionele en seksuele rijping vindt
veel eerder plaats dan de cognitieve rijping.
Wat is het verschil tussen heterogene en homogene continuïteit?
Heterogene continuïteit = een stoornis in zijn geheel verandert over de tijd. Bijvoorbeeld:
een gegeneraliseerd angststoornis in de adolescentie gaat in de volwassenheid over in
een depressie.
Homogene continuïteit = de stoornis zelf verandert niet, maar de uiting van de stoornis
, verandert over de tijd. Bijvoorbeeld een moeilijk temperament in de kindertijd gaat in
adolescentie over in gedragsproblemen en uit zich op latere leeftijd in een antisociale
persoonlijkheidsstoornis.
Wat houdt het ‘maladaptieve shiftmodel’ in?
Maladaptieve shiftmodel = er zijn allerlei bio-psycho-sociale veranderingen waardoor je
een verhoogde emotionele reactiviteit hebt, wat leidt tot selectieve disfunctionele
verandering. Het gevolg hiervan zijn maladaptieve emotieregulatiestrategieën.
Emotieregulatie vaardigheden ontwikkelen zich dus niet per definitie lineair.
Hoe leren kinderen emotieregulatie?
Kinderen leren emotieregulatie door middel van drie factoren, dit noemen we familiale
socialisatie.
Observatie = modelling, sociale vergelijking met bijvoorbeeld leeftijdsgenoten
Ouderlijke vaardigheden = opvoedgedrag, emotiecoaching, erkenning etc.
Emotioneel klimaat = gereflecteerd in kwaliteit van gehechtheidsrelaties
Veilig = zelfstandige emotieregulatie
Onveilig = secundaire emotieregulatiestrategieën (versterken en onderdrukken
van emoties)
Opvoedingsstijl
Ouderkenmerken = reactiviteit, gezondheid, familiegeschiedenis etc.
Kindkenmerken = temperament, angstgevoeligheid, ontwikkeling etc.
Wat is de kern van het interview met Manual Morrens?
Oxytocine = hormoon wat belangrijk is bij liefde, hechting en sociaal cognitieve functies.
Meer oxytocine leidt tot meer vertrouwen in relaties. De aanmaak wordt in gang gezet
in bijna elk soort relatie.
Oxytocine kan ook een regulerend effect hebben op de amygdala (angstgevoelens).
Een hoge mate van oxytocine heeft een angst-werend effect.
Oxytocine stuurt gedrag, meer oxytocine (in een experimentele situatie waarbij het
kunstmatig toegediend wordt) zorgt ervoor dat mensen meer toenadering zoeken.
Waardoor ontstaat schizofrenie in het (jonge en puber-)brein en wat zorgt er voor
(auditieve)hallucinaties, volgens Morrens?
Schizofrenie =
Een stoornis die begint met heel veel neurobiologische afwijkingen.
Synaptic pruning (“bijknippen van de struik”) = bij schizofrenie worden er te veel cellen
weggeknipt en zijn er minder goede connecties. Hierbij wordt de frontaalkwab veel
aangetast.
Hoe wordt iemand hier “schizofreen” door? Niet alleen overbodige, maar ook
noodzakelijke connecties verdwijnen. Hierdoor lopen bepaalde processen foutief. Je
kunt hierbij denken aan dat het brein niet meer weet of een stem van buiten komt of
van zichzelf (hallucinatie/stemmen horen).
Wat maakt dat psychotherapie en mentaliserende therapie vaak geïndiceerd is bij
adolescenten?
Hoorcollege 2: hechting
