H6 Tijd van regenten en vorsten
Kenmerkende aspecten
1. Het streven van vorsten naar absolute macht.
2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht
van de Nederlandse Republiek.
3. Wereldwijde handelscontracten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
4. De wetenschappelijke revolutie.
Landbouw en nijverheid
- In de zeventiende eeuw was in grote delen van Europa ruim zeventig procent van de bevolking
werkzaam in de landbouw. In de kustgewesten van de Republiek was dat slechts veertig procent.
Een derde deel van de bevolking werkte er in de nijverheid en ongeveer zeventien procent in de
handel. Deze uitzonderlijke economische structuur ontstond al in de late Middeleeuwen. Door
de stijgende zeespiegel en de inklinking van veengronden steeg toen de grondwaterspiegel.
Daardoor werd akkerbouw onmogelijk. Veel boeren stapten over van granteelt op
rundveehouderij en verkochten boter, kaas en slachtvee in de stad. Een deel van de productie
werd geëxporteerd.
- Armere boeren met weinig grond zochten een bijverdienste en verkochten garens, stoffen en
turf. Anderen gingen helemaal over op commerciële landbouw en teelden gewassen die dienden
als grondstoffen voor de nijverheid -> vlas voor linnen, meekrap voor rode kleurstof, hennep
voor touw. In veel steden in de kustgewesten ontstond gespecialiseerde nijverheid. Behalve
specialisatie vond er ook schaalvergroting plaats.
- In de zeventiende eeuw hadden enkele handelaren zich opgewerkt tot drapeniers -> mensen die
het gehele proces van de textielproductie beheersten. Arme wevers en de boeren die voorheen
thuis in de textielproductie wat bijverdiensten zochten, kwamen in een manufactuur terecht.
Daar bedienden ze in loondienst spinmachines en weefgetouwen voor de drapenier. Ook in de
bierproductie en de scheepsbouw nam de bedrijfsomvang toe. De sociale verschillen tussen
arme loonarbeiders en rijke ondernemers namen toe.
Handelscompagnieën
- Doordat de landbouw in de Republiek steeds minder graan opleverde terwijl de
bevolkingsomvang juist toenam, was er sprake van een toenemend graantekort. In reactie hierop
kochten handelaren in Noord-Duitse gebieden en in de Baltische landen grote hoeveelheden
graan op en verkochten dat in de kustgewesten van de Republiek. De zuivelproducten die
veehouders daar produceerden, werden, aangevuld met gezouten vis, in het Oostzeegebied
verkocht. Deze handelsstromen vormden voor Holland de eerste omvangrijke en zeer
winstgevende internationale handel en werd daarom moedernegotie genoemd.
- Door de moedernegotie en de visvangst raakten schippers en handelaren uit de kustgewesten
vertrouwd met het varen op zee. Het handelsgebied strekte zich steeds verder uit en in de
zeventiende eeuw begonnen Hollanders ook aan de Straatvaart en dreven zij handel met
gebieden rond de Middellandse Zee. Daar beconcurreerden de snelle schepen uit de Republiek
met succes de logge en langzame Italiaanse en Spaanse schepen.
- Om de forse investeringen op te brengen en om tegenslagen op te vangen, werkten handelaren
samen in handelscompagnieën. Handelsschepen brachten graan uit het Oostzeegebied, wijn en
olijfolie uit het Middellandse Zeegebied en gezouten haring uit de Noordzee naar Amsterdam. De
stad groeide uit tot het centrum van het handelskapitalisme en werd de belangrijkste
stapelmarkt van Europa. De handelsproducten werden op zolders en in pakhuizen opgeslagen
om ze later ergens anders tegen een hogere prijs te verkopen.
, Verenigde Oost-Indische Compagnie
- De handelswinsten die Spanjaarden en Portugezen behaalden met handel uit nieuw ontdekte
werelddelen waren jaloersmakend. Kooplui uit de Republiek investeerden een deel van de
kapitalen die zij verdienden met de moedernegotie in kleine handelscompagnieën en stuurden
schepen uit om de rijkdommen van de Oost zelf te halen. Door de onderlinge concurrentie en die
van handelaren uit andere landen stegen in Azië de prijzen van specerijen en andere in Europa
gewilde producten en daalden de verkoopprijzen ervan in Europa. Om deze ontwikkeling een
halt toe te roepen, werden alle handelscompagnieën in 1602 samengevogd tot de Vernigde
Oost-Indische Compagnie. Deze VOC kreeg van de Staten-Generaal, die over de buitenlandse
politiek gingen, het handelsmonopolie op Azië. Alleen de VOC en geen enkele andere handelaar
of handelsonderneming uit de Republiek mocht daar handeldrijven. De VOC kreeg verder het
recht om handelsovereenkomsten met inlandse vorsten af te sluiten, soldaten en
bestuursambtenaren in dienst te nemen, aan vreemde kusten forten te bouwen en oorlog te
voeren.
- Niet alleen de Republiek gaf een handelsmonopolie aan een compagnie. In 1600 hadden Britse
kooplieden zich al verenigd in de East India Company en de Fransen volgden in 1642 met de
Compagnie d'Orient. Deze compagnieën beconcurreerden elkaar fel.
- Vaak dwong de VOC haar handelsrechten met geweld af. Berucht is het ingrijpen in 1621 van Jan
Pietersz. Coen, toen de hoogste man van de VOC in Azië, tegen de bevolking van de Banda-
eilanden. Ondanks verkoopafspraken met de VOC verkochten de Bandanezen nootmuskaat en
foelie aan de Portugezen en de Engelsen. Zij hadden de inkomsten van die verkoop nodig om
elders voedsel te kunnen kopen. Coen reageerde met een militaire expeditie naar de Banda-
eilanden, die vele duizenden levens kostte. Overlevenden werden als slaven weggevoerd naar
Batavia, het handelsknooppunt van de VOC in de Aziatische handel.
West-Indische Compagnie
- Voor de handel op West-Afrika en Amerika werd in 1621 de West-Indische Compagnie (WIC)
opgericht. Die probeerde een deel van de winstgevende slavenhandel van de Spanjaarden over
te nemen. WIC-kapiteins kregen van de Staten-Generaal bovendien kaperbrieven. Daarmee
hadden zij toestemming en aanmoediging om schepen van de vijand aan te vallen en te kapen.
Het bekendste succes op dit gebied was de kaping van de Spaanse zilvervloot. Met dit transport
werd jaarlijks een grote hoeveelheid goud en zilver vanuit Midden-Amerika naar Spanje
gebracht. Spanje betaalde er een belangrijk deel van de oorlogvoering mee. Piet Hein slaagde er
in 1628 in die vloot te kapen en bracht de schepen naar de Republiek. De opbrengst ervan was
zodanig dat de Republiek er haar soldaten van kon betalen en verschillende belegeringen kon
uitvoeren.
- Doordat de handel de verschillende werelddelen verbond, was er steeds meer sprake van een
wereldeconomie. De VOC verkocht opium uit India in China en Nederlands-Indië. De WIC ruilde
kostbaarheden, wapens en dure Aziatische stoffen voor tot slaaf gemaakte Afrikanen, die ze dan
weer in Amerika verkochten. Op de terugreis uit Amerika namen de schepen van de WIC suiker,
tabak, rum en bont mee naar Europa.
Staten-Generaal en Gewestelijke staten
- Toen de Staten-General in 1588 besloten geen nieuwe vorst te zoeken, werden de zeven
gewesten van de Unie van Utrecht een republiek -> de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden. In vergelijking met vrijwel alle andere Europese landen was dit zeer opmerkelijk.
Daar had een vorst het hoogste gezag. De Republiek werd bestuurd door regenten, leden van
rijke handelsfamilies. In de Republiek was de macht verdeeld tussen de Gewestelijke Staten en
de Staten-Generaal. De Staten-Generaal bepaalden het buitenlandse beleid en de verdediging
van het land. Daar ging het meeste geld naartoe. De Staten-Generaal, waarin veel regenten
zitting hadden, bevorderden de handel. Zij bestuurden ook Drenthe en de na 1588 veroverde
Kenmerkende aspecten
1. Het streven van vorsten naar absolute macht.
2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht
van de Nederlandse Republiek.
3. Wereldwijde handelscontracten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
4. De wetenschappelijke revolutie.
Landbouw en nijverheid
- In de zeventiende eeuw was in grote delen van Europa ruim zeventig procent van de bevolking
werkzaam in de landbouw. In de kustgewesten van de Republiek was dat slechts veertig procent.
Een derde deel van de bevolking werkte er in de nijverheid en ongeveer zeventien procent in de
handel. Deze uitzonderlijke economische structuur ontstond al in de late Middeleeuwen. Door
de stijgende zeespiegel en de inklinking van veengronden steeg toen de grondwaterspiegel.
Daardoor werd akkerbouw onmogelijk. Veel boeren stapten over van granteelt op
rundveehouderij en verkochten boter, kaas en slachtvee in de stad. Een deel van de productie
werd geëxporteerd.
- Armere boeren met weinig grond zochten een bijverdienste en verkochten garens, stoffen en
turf. Anderen gingen helemaal over op commerciële landbouw en teelden gewassen die dienden
als grondstoffen voor de nijverheid -> vlas voor linnen, meekrap voor rode kleurstof, hennep
voor touw. In veel steden in de kustgewesten ontstond gespecialiseerde nijverheid. Behalve
specialisatie vond er ook schaalvergroting plaats.
- In de zeventiende eeuw hadden enkele handelaren zich opgewerkt tot drapeniers -> mensen die
het gehele proces van de textielproductie beheersten. Arme wevers en de boeren die voorheen
thuis in de textielproductie wat bijverdiensten zochten, kwamen in een manufactuur terecht.
Daar bedienden ze in loondienst spinmachines en weefgetouwen voor de drapenier. Ook in de
bierproductie en de scheepsbouw nam de bedrijfsomvang toe. De sociale verschillen tussen
arme loonarbeiders en rijke ondernemers namen toe.
Handelscompagnieën
- Doordat de landbouw in de Republiek steeds minder graan opleverde terwijl de
bevolkingsomvang juist toenam, was er sprake van een toenemend graantekort. In reactie hierop
kochten handelaren in Noord-Duitse gebieden en in de Baltische landen grote hoeveelheden
graan op en verkochten dat in de kustgewesten van de Republiek. De zuivelproducten die
veehouders daar produceerden, werden, aangevuld met gezouten vis, in het Oostzeegebied
verkocht. Deze handelsstromen vormden voor Holland de eerste omvangrijke en zeer
winstgevende internationale handel en werd daarom moedernegotie genoemd.
- Door de moedernegotie en de visvangst raakten schippers en handelaren uit de kustgewesten
vertrouwd met het varen op zee. Het handelsgebied strekte zich steeds verder uit en in de
zeventiende eeuw begonnen Hollanders ook aan de Straatvaart en dreven zij handel met
gebieden rond de Middellandse Zee. Daar beconcurreerden de snelle schepen uit de Republiek
met succes de logge en langzame Italiaanse en Spaanse schepen.
- Om de forse investeringen op te brengen en om tegenslagen op te vangen, werkten handelaren
samen in handelscompagnieën. Handelsschepen brachten graan uit het Oostzeegebied, wijn en
olijfolie uit het Middellandse Zeegebied en gezouten haring uit de Noordzee naar Amsterdam. De
stad groeide uit tot het centrum van het handelskapitalisme en werd de belangrijkste
stapelmarkt van Europa. De handelsproducten werden op zolders en in pakhuizen opgeslagen
om ze later ergens anders tegen een hogere prijs te verkopen.
, Verenigde Oost-Indische Compagnie
- De handelswinsten die Spanjaarden en Portugezen behaalden met handel uit nieuw ontdekte
werelddelen waren jaloersmakend. Kooplui uit de Republiek investeerden een deel van de
kapitalen die zij verdienden met de moedernegotie in kleine handelscompagnieën en stuurden
schepen uit om de rijkdommen van de Oost zelf te halen. Door de onderlinge concurrentie en die
van handelaren uit andere landen stegen in Azië de prijzen van specerijen en andere in Europa
gewilde producten en daalden de verkoopprijzen ervan in Europa. Om deze ontwikkeling een
halt toe te roepen, werden alle handelscompagnieën in 1602 samengevogd tot de Vernigde
Oost-Indische Compagnie. Deze VOC kreeg van de Staten-Generaal, die over de buitenlandse
politiek gingen, het handelsmonopolie op Azië. Alleen de VOC en geen enkele andere handelaar
of handelsonderneming uit de Republiek mocht daar handeldrijven. De VOC kreeg verder het
recht om handelsovereenkomsten met inlandse vorsten af te sluiten, soldaten en
bestuursambtenaren in dienst te nemen, aan vreemde kusten forten te bouwen en oorlog te
voeren.
- Niet alleen de Republiek gaf een handelsmonopolie aan een compagnie. In 1600 hadden Britse
kooplieden zich al verenigd in de East India Company en de Fransen volgden in 1642 met de
Compagnie d'Orient. Deze compagnieën beconcurreerden elkaar fel.
- Vaak dwong de VOC haar handelsrechten met geweld af. Berucht is het ingrijpen in 1621 van Jan
Pietersz. Coen, toen de hoogste man van de VOC in Azië, tegen de bevolking van de Banda-
eilanden. Ondanks verkoopafspraken met de VOC verkochten de Bandanezen nootmuskaat en
foelie aan de Portugezen en de Engelsen. Zij hadden de inkomsten van die verkoop nodig om
elders voedsel te kunnen kopen. Coen reageerde met een militaire expeditie naar de Banda-
eilanden, die vele duizenden levens kostte. Overlevenden werden als slaven weggevoerd naar
Batavia, het handelsknooppunt van de VOC in de Aziatische handel.
West-Indische Compagnie
- Voor de handel op West-Afrika en Amerika werd in 1621 de West-Indische Compagnie (WIC)
opgericht. Die probeerde een deel van de winstgevende slavenhandel van de Spanjaarden over
te nemen. WIC-kapiteins kregen van de Staten-Generaal bovendien kaperbrieven. Daarmee
hadden zij toestemming en aanmoediging om schepen van de vijand aan te vallen en te kapen.
Het bekendste succes op dit gebied was de kaping van de Spaanse zilvervloot. Met dit transport
werd jaarlijks een grote hoeveelheid goud en zilver vanuit Midden-Amerika naar Spanje
gebracht. Spanje betaalde er een belangrijk deel van de oorlogvoering mee. Piet Hein slaagde er
in 1628 in die vloot te kapen en bracht de schepen naar de Republiek. De opbrengst ervan was
zodanig dat de Republiek er haar soldaten van kon betalen en verschillende belegeringen kon
uitvoeren.
- Doordat de handel de verschillende werelddelen verbond, was er steeds meer sprake van een
wereldeconomie. De VOC verkocht opium uit India in China en Nederlands-Indië. De WIC ruilde
kostbaarheden, wapens en dure Aziatische stoffen voor tot slaaf gemaakte Afrikanen, die ze dan
weer in Amerika verkochten. Op de terugreis uit Amerika namen de schepen van de WIC suiker,
tabak, rum en bont mee naar Europa.
Staten-Generaal en Gewestelijke staten
- Toen de Staten-General in 1588 besloten geen nieuwe vorst te zoeken, werden de zeven
gewesten van de Unie van Utrecht een republiek -> de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden. In vergelijking met vrijwel alle andere Europese landen was dit zeer opmerkelijk.
Daar had een vorst het hoogste gezag. De Republiek werd bestuurd door regenten, leden van
rijke handelsfamilies. In de Republiek was de macht verdeeld tussen de Gewestelijke Staten en
de Staten-Generaal. De Staten-Generaal bepaalden het buitenlandse beleid en de verdediging
van het land. Daar ging het meeste geld naartoe. De Staten-Generaal, waarin veel regenten
zitting hadden, bevorderden de handel. Zij bestuurden ook Drenthe en de na 1588 veroverde
