L-interculturaliteit – samenvatting
Table of Contents
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een
historisch-conceptueel kader (Nadia Lie)....................................5
1. Het historische debat...................................................................5
1. De ontdekking van Amerika: beschaving vs barbarij..............................................5
2. Verlichting (18e E): universalisme...........................................................................5
3. Romantiek (19de E): particularisme.........................................................................6
4. Synthese: Taylor..................................................................................................... 7
2. Het multiculturalisme..................................................................7
1. Wat is multiculturalisme?........................................................................................ 7
2. Kritiek op multiculturalisme....................................................................................9
3. Het interculturalisme.................................................................10
1. Context................................................................................................................. 10
2. Kenmerken........................................................................................................... 10
3. Hoe dialogeren?.................................................................................................... 11
4. Kansen en kritiek.................................................................................................. 13
4. Het transculturalisme.................................................................14
1. Context: evolutie identiteitsbegrip........................................................................14
2. Kenmerken........................................................................................................... 14
3. Kansen en kritiek.................................................................................................. 15
5. Voorbeeld examenvraag.............................................................15
2. Migratie: een historisch perspectief op de categorisering van
nieuwkomers in België (Idesbald Goddeeris).............................17
1. Introductie................................................................................17
2. Migratie van premodern Europa..................................................17
3. Migratie in de negentiende eeuw................................................18
4. De Belgische nationaliteit...........................................................18
5. Arbeidsmigratie in het interbellum.............................................19
6. Vluchtelingen in de korte twintigste eeuw..................................19
7. Arbeidsmigratie na WOII............................................................20
8. Migratie na de Koude Oorlog......................................................21
9. Migratiebeleid na de Koude Oorlog.............................................22
10. De uitholling van het Belgische kader.......................................23
11. Besluit.....................................................................................23
12. Voorbeeldvragen examen.........................................................24
3. Identiteit en integratie: debatten over nationalisme,
multiculturaliteit en integratie (Idesbald Goddeeris).................25
1. Politiek......................................................................................25
1. Een dralend opvangbeleid....................................................................................25
2. Wetenschap...............................................................................26
1. Culturalisten vs structuralisten.............................................................................26
, 2. Integratie.............................................................................................................. 27
3. De uniciteit van hedendaagste migratie?.............................................................27
3. Maatschappij.............................................................................28
1. De incompatibiliteit van de islam?........................................................................28
4. Over de grenzen heen: in gesprek met China over
mensenrechten en meer (Carine Defoort).................................30
1. Soorten argumenten: trouw.......................................................30
1. Trouwe partner..................................................................................................... 30
2. Trouw (zhong) in China......................................................................................... 31
2. Verschillende posities rond mensenrechten.................................31
1. Voor mensenrechten (vooral 1912-49).................................................................31
2. Tegen mensenrechten.......................................................................................... 32
3. Voor mensenrechten, met eigen invulling in China (vooral 1991-2001)................32
4. Voor mensenrechten, met een invulling in de hele wereld (vooral 2001-2012)....32
5. Voorbij de mensenrechten: voor Chinese waarden in China (vooral 2012-2021). .33
6. Voorbij de mensenrechten, voor Chinese waarden in de wereld (vooral 2021-…).34
3. Besluit: soorten grenzen?...........................................................34
4. Voorbeeld examenvragen..........................................................34
5. Beelden over de Islam (Amr Ryad)........................................36
1. Examenvragen...........................................................................36
1. Inzichtsvraag........................................................................................................ 36
2. Stellingen............................................................................................................. 36
3. Termen en namen................................................................................................. 37
6. Literaire verbeelding: interculturaliteit in het werk van Borges
en Radna Fabias (Nadia Lie).....................................................41
1. Inleiding....................................................................................41
1. Het belang van fictie.............................................................................................41
2. Johann Gottfried Herder (1744-1803)...................................................................41
3. Kritische bemerking.............................................................................................. 42
2. “Universalisme”: Jorge Luis Borges (1899-1986)..........................42
1. De ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur............................................................42
2. De etnograaf......................................................................................................... 43
3. “Particularisme”: Radna Fabias (Curaçao, 1983-).........................44
1. Habitus................................................................................................................ 44
2. Enkele (fragmenten) van gedichten......................................................................45
4. Examenvragen...........................................................................47
7. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit (Freek Van de
Velde)....................................................................................49
1. Inleiding....................................................................................49
1. Taaldiversiteit op globaal niveau...........................................................................49
2. Bedreigde talen.................................................................................................... 49
3. Situatie in Europa................................................................................................. 50
2. Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen: een historisch
perspectief....................................................................................50
1. De prehistorie: de Indo-Europese pletwals............................................................50
2. Taalcontact........................................................................................................... 51
3. Oordelen en complicaties bij het oordelen over taaldiversiteit......52
, 4. De bandbreedte van de diversiteit..............................................53
1. Hoeveel verschil werkelijk?...................................................................................53
2. Ruimtelijk referentiekader....................................................................................53
3. Taaldiversiteit op globaal niveau...........................................................................54
4. Morfologische complexiteit...................................................................................54
5. Heeft immigratie een impact op de taal?..............................................................55
5. Moeten we ons zorgen maken?...................................................55
8. Beelden van het Belgische koloniale verleden (Idesbald
Goddeeris).............................................................................. 56
1. Inleiding....................................................................................56
1. Historische kritiek op de lezing v Alfredo Jaar.......................................................56
2. Wat is dekolonisering?..........................................................................................56
2. Chronologisch............................................................................56
1. Het Belgische koloniale verleden..........................................................................57
2. Van antikolonialisme naar postcolonial & decolonial studies................................58
3. Vlaamse postkoloniale herinneringen...................................................................59
3. Thematisch................................................................................60
1. Zwarte Piet en lokale folklore................................................................................60
2. Literatuur, taal en kunst.......................................................................................60
4. Besluit......................................................................................61
9. Taal in ruimte en grenzen (Stefania Marzo)...........................62
1. Inleiding....................................................................................62
2. Begrensde talen........................................................................63
1. Traditionele dialectologie......................................................................................63
2. Plaats=taal........................................................................................................... 64
3. Taalgrenzen van een “na te streven taal”.............................................................64
4. De Belgische taalpolitiek......................................................................................64
3. Talen zonder grenzen.................................................................65
1. Spatial turn........................................................................................................... 65
2. Superdiversiteit.................................................................................................... 66
3. Taal als architectuur van een samenleving...........................................................66
4. Translanguaging................................................................................................... 66
5. Ongelijkheid.......................................................................................................... 67
6. Geen of-of verhaal?..............................................................................................68
7. Taal en belonging.................................................................................................. 68
4. Examenvragen...........................................................................69
10. Wat je zegt, ben je zelf: over indexicaliteit van taal (Stefania
Marzo).................................................................................... 70
1. Inleiding....................................................................................70
1. Herhaling vorig hoofdstuk.....................................................................................70
2. Taaldiversiteit....................................................................................................... 70
3. Taalleren en groepslidmaatschap..........................................................................71
4. Culturele modellen............................................................................................... 71
5. Culturele modellen over taal en taalvariatie.........................................................71
2. Taalideologie, indexicaliteit en stereotypes.................................72
1. Taalideologie......................................................................................................... 72
2. Indexicaliteit (M. Silverstein).................................................................................73
3. Productie...................................................................................74
4. Perceptie en attitudes................................................................74
, 5. Nut van onderzoek naar indexicaliteit.........................................74
1. Impact van indexicaliteit in verschillende contexten............................................75
2. Verklaringen voor de manier waarop we reageren................................................75
3. Beperkingen van onderzoek naar accent bias......................................................76
6. Besluit......................................................................................76
7. Voorbeelden van examenvragen.................................................76
11. Gastcollege Alfredo Jaar.....................................................77
,1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch-
conceptueel kader (Nadia Lie)
-opm: lijnen tss verschillende stromingen ≠ harde grenzen!
~paradigma’s, geen steeds naar bovengaande, vooruitgaande inzichten dat altijd beter w
-soort voortdurende zoektocht, waarbij je soms op een manier van zien w
uitgekeken, soms eens op een andere manier bekijkt, maar altijd blijven dingen wel
in de duisternis
1. Het historische debat
1. De ontdekking van Amerika: beschaving vs barbarij
-La conquête de l’Amérique <Todorov, hij beschrijft dat hier de vraag van ‘de
ander’ opkomt: hoe met anderen dan onszelf omgaan?
-Voorheen: interculturele contacten waren altijd grenscontacten! Men had dan
weet van het andere volk, er was handel, ontmoetingen,… maar in 1492: men
ontdekt een totaal andere wereld, waarvan men het bestaan niet had vermoed
-Beschaving <-> barbarij
=tegenstelling die allang bestond, mensen probeerden nieuwheid te
vatten adhv schema’s die al bestonden
-idee heerst van 1 beschaving (=die vd mensen die naar Am gingen, W)
->is bovendien sterk verbonden met het christendom
->Todorov spreekt hier al van het universalisme (ik=fundamenteel gelijk aan de ander of de
ander moet en kan zoals het ‘ik’ worden)
->men beschouwt zijn eigen religie/ideeëngoed als universeel
->cf. kat-holiek->”volgens het geheel”, universele gedachte zit hier al in
=>op dat moment ook gradaties van dit universalisme:
-Christoffel Columbus
-vraagt ‘hoe heet je’ in het Spaans, ging er automatisch van uit dat ze zijn taal gingen
begrijpen, heel universalistisch
-Hernán Cortés
-beseft dat ze in Mexico een andere taal spreken, vindt het wel nuttig om te weten
wat ze van hem denken, maar wel met de bedoeling om het hun te gaan
onderwerpen, niet het te bestuderen, blijft binnen het westers superioriteitsgevoel
-het vermogen anderen als verschillend te zien ≠ respectvolle omgang
-Bartolomé de las Casas (Het dispuut van Valladolid (1550))
-was nog kritischer, ‘moeten we niet even over die bekeringsdrang nadenken? Kijken
of we wel goed bezig zijn?’
-Michel de Montaigne, “Chacun appelle barbarie ce qui n’est pas de son usage”
-schrijft een essay over kannibalen, en zegt: alles is relatief eigenlijk, iedereen noemt
barbarij wat afwijkt van zijn/haar eigen gebruiken
=>dus er zijn wel varianten van dit universalisme, maar zelfs de Montaigne ging er vanuit dat
iedereen toch wel christen ging/moest worden
2. Verlichting (18e E): universalisme
,-Gaat van een universalistisch geloof naar een universalisme gebaseerd op rede
-rede verbindt ons, niet het geloof
-beschaving blijft bestaan, maar is gekoppeld aan kennis, ontwikkeling, onderwijs
-verlichting is “cultuurneutraal”
-tss aanhalingstekens, want in praktijk: veel mensen spraken Frans, maar in theorie
mocht cultuur geen belemmering zijn voor het verwerken van kennis, anders krijg je
discriminatie, en iedereen is gelijk
->uiting hiervan: Verklaring vd rechter vd mens en de burger (1789)
->iedereen evenveel rechten+plichten (in theorie), maar we gaan deze rechten
delegeren aan iemand die we verkiezen en voor ons gaat beslissen, we zijn geen
onderdanen meer, maar burgers
3. Romantiek (19de E): particularisme
-gaat hier tegen reageren!
-Opkomst modern begrip van identiteit
=identiteit als vraagstuk, als probleem, als iets wat niet direct voor de hand ligt op
grond van je afkomst, je familie
-idee ontstaat dat identiteit iets unieks is, maar ook authentiek: je bent wie je bent,
wie zijn ‘diepere ik’ niet vindt, raakt vervreemd van zichzelf
-Uniciteit en authenticiteit
-reactie op verlichting (met hun gelijkheidsideaal)
-reactie op moderniseringsprocessen (met idee v ontworteling (platteland->stad))
-Van een uniek “ik” naar een uniek “wij”: het gevoel tot een bepaalde gemeenschap te
behoren laat ook toe zich te onderscheiden v anderen
=>Culturalisme
=menselijk handelen bepaald door particuliere cultuur
-niet zomaar een beetje, maar fundamenteel bepaald, je kan er niet van los,
het gaat je vooraf, je bent ervan doordrongen
-Invloed Johann Gottfried Herder (1744-1803): Volksgeist
=>Cultuur: komt hier op als iets heel belangrijk
=iets wat een gemeenschap verbindt (cf. vroeger: religie, gaat functie religie deels
‘vervangen’)
=iets wat ons wezenlijk onderscheidt van anderen (en v andere gemeenschappen: je
bent wezenlijk een fransman en je bent dus wezenlijk anders dan een Engelsman)
->dit heeft 2 gevolgen
=>gevolg 1: idee van ‘beschaving’ evolueert naar ‘cultuur’
->beschaving blijft wel op de achtergrond meespelen (~kolonies)
=van universalisme naar particularisme (culturen, meervoud)
=van wat ik kan verwerven (door scholing, door je te ontwikkelen) naar wat
mij bepaalt vanaf geboorte
=>gevolg 2: opkomst natie-staat
, -“staat” = gemeenschap van burgers (> verlichting)
-“natie” = verbondenheid door cultuur (> romantiek)
=>soort ‘hybride’ tussen de twee stellingen
Particularisme: filosofische stroming die het bestaan van algemeen geldende normen of
waarden ontkent, of ondergeschikt maakt aan specifieke (voornamelijk groepsgebonden)
normen of waarden
Particuliere identiteit: bestaat uit specifieke kenmerken die je doen verschillen van ‘de
mens’ in zijn algemeenheid of als biologische soort
4. Synthese: Taylor
=belangrijke stem in het debat
-Verlichting+romantiek=moderniteit
=>beïnvloeden ons tot op de dag van vandaag gelijktijdig, volgen niet op elkaar, we
zijn modern omdat we fundamenteel gespleten mensen zijn
-we geloven in de verlichting, en dat iedereen gelijk is, maar we zijn toch op
zoek naar onze identiteit+zijn ervan overtuigd dat ieder een eigen identiteit
heeft=>geloven tegelijk dat mensen gelijk en verschillend zijn
=>2 overtuigingen die haaks op elkaar staan, eigenlijk zou de ene het
andere moeten uitsluiten, maar is dus ≠ zo
-vb: slogan KUL: ontdek jezelf, begin bij de wereld->deel 1: romantiek, 2: verlichting,
de bedoeling dat je de wereld van kennis binnentreedt
-Moderniteit impliceert
-gespletenheid
-ik=de ander
-ik≠de ander
-behoefte aan erkenning
=>vroeger eerder eer, nu erkenning->erkenning: potentieel kan iedereen om
erkenning vragen <-> eer: belangrijk om die exclusiviteit te bewaren
-hoe? ->”betekenisvolle anderen”: je bent afhankelijk van anderen, die
moeten je de erkenning geven, mensen die voor jou een specifieke
betekenis hebben en die je betekenis geven
->politiek: politiek als een betekenisvol handelen komt pas op in de
moderne tijd
Opm: implicaties
verlichting romantiek
cultuur is neutraal cultuur is expressie van mijn identiteit
taal is neutraal taal is expressie van mijn identiteit
ik word lid van een groep ik ben lid van een groep
=>vb: koningin Elisabethwedstrijd gewonnen door Aziatische artiest voor 1ex
->degene die hier commentaar op hebben->romantiek, particularisme
->degene die zeggen: ‘het is een kwestie v studeren’: verlichting
2. Het multiculturalisme
1. Wat is multiculturalisme?
,a. Historische context
-Europa->vanaf 20ste E: druk op de grenzen v natiestaten:
1) vluchtelingenproblematiek WWI
-dus niet iets recent! Al heel lang!
2) postkoloniale migratie
3) gastarbeiders
-heel bewust mensen aantrekken om lege arbeidsplaatsen te vullen
-VS
-vanaf 1950s: burgerrechtenbeweging (versus “melting pot”-gedachte):
bewustwording “minorities”
-melting pot: iedereen kan in Amerika zijn droom verwezenlijken, ‘wij staan
open voor iedereen’, maar merken: sommigen zijn toch wel meer gelijk dan
anderen! Bewustwording van de minorities die helemaal niet zo makkelijk in
die melting pot ‘passen’
-vanaf 1960s: “Tegencultuur” (counter-culture): <-> de waarden vh ‘establishment’
-hebben andere culturele waarden en normen dan de ouders, school,
establishment,… en uiten dit op allerlei manieren
=>kritische houding gaat zich ook richten tegenover de natiestaat
b. Stuart Hall
-Multicultureel ≠ multiculturalisme
->onderscheid maken!
->Multicultureel
-Feitelijke situatie: samenleven van verschillende culturen binnen eenzelfde
gemeenschap
-is van alle tijden en plaatsen! Al bij de grieken bvb
->Multiculturalisme
-gaat over het handelen (politiek), een bepaalde manier om ermee om te gaan
-“the strategies and policies adopted to manage and govern the problems of diversity
and multiplicity which multi-cultural societies throw up” (Stuart Hall)
-Sinds 1970s, ook oiv die kritische generatie die toegang zal vinden tot politiek,
onderwijssystemen,….
=>dit handelen omvat 3 kernelementen
->Erkenning van aanwezigheid van verschillende culturen in een moderne
samenleving als onvermijdelijk gegeven.
-erkennen dat het iets is dat er is, en dat het niet zomaar iets tijdelijks is
->Engagement om deze culturen positief te valoriseren (=meer dan tolereren)
-je vindt het goed dat die verschillende culturen er zijn
->Politisering (“politicization”) van positieve valorisatie door publieke erkenning.
-bvb: je gaat voor invoering van het Arabisch op het middelbaar, of naast
Kerst ook suikerfeest vieren, hoofddoeken toelaten bij het loket+op school,…
c. Charles Taylor
-“politics of recognition” (essay uit 1994), politiek w een handelen om erkenning te krijgen,
en die erkenningspolitiek gaat zich splitsen in 2 vormen:
-politics of equality (dignity): het laten erkennen van je gelijkwaardigheid
, -vb: vrouwen willen gelijke lonen
-politics of difference (identity): het laten erkennen van je identiteit
-vb: als Catalaan onderwijs willen krijgen in je eigen taal
Multiculturalisme als politics of difference
-Een gemeenschap heeft het RECHT op te komen voor haar culturele particulariteit en die te
laten erkennen (politics of difference).
-Een politiek die alleen uitgaat van “gelijkheid” is blind voor onderdrukking van groepen of
individuen.
->want: alle studenten hebben evenveel recht om op eerste als laatste rij te gaan
zitten, maar 3 studenten: slechtziend->er is een verschil, en je moet dat erkennen
2. Kritiek op multiculturalisme
-2010: Angela Merkel, “Multikulti ist gescheitert.”
->grote voorstander v een multiculturele sml, maar: ‘is mislukt’, want het is geen
mooie, harmonieuze samenleving geworden zoals ze had gehoopt; er zijn juist
spanningen, opleven v extreemrechts, radicalisatie, verdeeldheid,…
-Andere punten van kritiek
1. Political Correctness: codificering taal en gedrag
2. Cultuurrelativisme: culturen gelijkwaardig? vb: discussie over ‘canon’
literatuurcollege die niet cultuurneutraal zijn
3. Identity Politics: reductionistische visie op identiteit
a. Political correctness
=codificering vh taalgebruik (+gedrag), bedoeld om te vermijden dat minderheden zich
gekwetst voelen
->vb: zwarte pietendiscussie, gebruik voornaamwoorden->delicate situatie
b. cultuurrelativisme
->strekt zich ook uit tot waardendebat: als alle culturen gelijkwaardig zijn, wat doen we dan
met praktijken die ingaan tegen onze waarden? Zoals boerka’s? Cliterotectomie? Moeten we
hier dan eerbied voor hebben, of mogen we hier kritiek op hebben? En hoe dan?
c. identity politics
->zorgt ook voor ‘hoekjes-denken’
->miskent dat mensen tot meerdere groepen tegelijk behoren
-intersectionaliteit (meervoudige discriminatie)
->ieder mens meer is dan een groepsidentiteit
=>uiteindelijk: crisis multiculturalisme, want allerlei dingen wezen op een verdeelde
samenleving, en ook bepaalde punten v kritiek
=>volgende 2 stromingen tonen zich als ‘correcties’
-enerzijds de noodzaak om met elkaar in dialoog te treden, te kijken wat
mensen delen, en anderzijds de noodzaak om het begrip identiteit te herzien
Table of Contents
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een
historisch-conceptueel kader (Nadia Lie)....................................5
1. Het historische debat...................................................................5
1. De ontdekking van Amerika: beschaving vs barbarij..............................................5
2. Verlichting (18e E): universalisme...........................................................................5
3. Romantiek (19de E): particularisme.........................................................................6
4. Synthese: Taylor..................................................................................................... 7
2. Het multiculturalisme..................................................................7
1. Wat is multiculturalisme?........................................................................................ 7
2. Kritiek op multiculturalisme....................................................................................9
3. Het interculturalisme.................................................................10
1. Context................................................................................................................. 10
2. Kenmerken........................................................................................................... 10
3. Hoe dialogeren?.................................................................................................... 11
4. Kansen en kritiek.................................................................................................. 13
4. Het transculturalisme.................................................................14
1. Context: evolutie identiteitsbegrip........................................................................14
2. Kenmerken........................................................................................................... 14
3. Kansen en kritiek.................................................................................................. 15
5. Voorbeeld examenvraag.............................................................15
2. Migratie: een historisch perspectief op de categorisering van
nieuwkomers in België (Idesbald Goddeeris).............................17
1. Introductie................................................................................17
2. Migratie van premodern Europa..................................................17
3. Migratie in de negentiende eeuw................................................18
4. De Belgische nationaliteit...........................................................18
5. Arbeidsmigratie in het interbellum.............................................19
6. Vluchtelingen in de korte twintigste eeuw..................................19
7. Arbeidsmigratie na WOII............................................................20
8. Migratie na de Koude Oorlog......................................................21
9. Migratiebeleid na de Koude Oorlog.............................................22
10. De uitholling van het Belgische kader.......................................23
11. Besluit.....................................................................................23
12. Voorbeeldvragen examen.........................................................24
3. Identiteit en integratie: debatten over nationalisme,
multiculturaliteit en integratie (Idesbald Goddeeris).................25
1. Politiek......................................................................................25
1. Een dralend opvangbeleid....................................................................................25
2. Wetenschap...............................................................................26
1. Culturalisten vs structuralisten.............................................................................26
, 2. Integratie.............................................................................................................. 27
3. De uniciteit van hedendaagste migratie?.............................................................27
3. Maatschappij.............................................................................28
1. De incompatibiliteit van de islam?........................................................................28
4. Over de grenzen heen: in gesprek met China over
mensenrechten en meer (Carine Defoort).................................30
1. Soorten argumenten: trouw.......................................................30
1. Trouwe partner..................................................................................................... 30
2. Trouw (zhong) in China......................................................................................... 31
2. Verschillende posities rond mensenrechten.................................31
1. Voor mensenrechten (vooral 1912-49).................................................................31
2. Tegen mensenrechten.......................................................................................... 32
3. Voor mensenrechten, met eigen invulling in China (vooral 1991-2001)................32
4. Voor mensenrechten, met een invulling in de hele wereld (vooral 2001-2012)....32
5. Voorbij de mensenrechten: voor Chinese waarden in China (vooral 2012-2021). .33
6. Voorbij de mensenrechten, voor Chinese waarden in de wereld (vooral 2021-…).34
3. Besluit: soorten grenzen?...........................................................34
4. Voorbeeld examenvragen..........................................................34
5. Beelden over de Islam (Amr Ryad)........................................36
1. Examenvragen...........................................................................36
1. Inzichtsvraag........................................................................................................ 36
2. Stellingen............................................................................................................. 36
3. Termen en namen................................................................................................. 37
6. Literaire verbeelding: interculturaliteit in het werk van Borges
en Radna Fabias (Nadia Lie).....................................................41
1. Inleiding....................................................................................41
1. Het belang van fictie.............................................................................................41
2. Johann Gottfried Herder (1744-1803)...................................................................41
3. Kritische bemerking.............................................................................................. 42
2. “Universalisme”: Jorge Luis Borges (1899-1986)..........................42
1. De ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur............................................................42
2. De etnograaf......................................................................................................... 43
3. “Particularisme”: Radna Fabias (Curaçao, 1983-).........................44
1. Habitus................................................................................................................ 44
2. Enkele (fragmenten) van gedichten......................................................................45
4. Examenvragen...........................................................................47
7. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit (Freek Van de
Velde)....................................................................................49
1. Inleiding....................................................................................49
1. Taaldiversiteit op globaal niveau...........................................................................49
2. Bedreigde talen.................................................................................................... 49
3. Situatie in Europa................................................................................................. 50
2. Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen: een historisch
perspectief....................................................................................50
1. De prehistorie: de Indo-Europese pletwals............................................................50
2. Taalcontact........................................................................................................... 51
3. Oordelen en complicaties bij het oordelen over taaldiversiteit......52
, 4. De bandbreedte van de diversiteit..............................................53
1. Hoeveel verschil werkelijk?...................................................................................53
2. Ruimtelijk referentiekader....................................................................................53
3. Taaldiversiteit op globaal niveau...........................................................................54
4. Morfologische complexiteit...................................................................................54
5. Heeft immigratie een impact op de taal?..............................................................55
5. Moeten we ons zorgen maken?...................................................55
8. Beelden van het Belgische koloniale verleden (Idesbald
Goddeeris).............................................................................. 56
1. Inleiding....................................................................................56
1. Historische kritiek op de lezing v Alfredo Jaar.......................................................56
2. Wat is dekolonisering?..........................................................................................56
2. Chronologisch............................................................................56
1. Het Belgische koloniale verleden..........................................................................57
2. Van antikolonialisme naar postcolonial & decolonial studies................................58
3. Vlaamse postkoloniale herinneringen...................................................................59
3. Thematisch................................................................................60
1. Zwarte Piet en lokale folklore................................................................................60
2. Literatuur, taal en kunst.......................................................................................60
4. Besluit......................................................................................61
9. Taal in ruimte en grenzen (Stefania Marzo)...........................62
1. Inleiding....................................................................................62
2. Begrensde talen........................................................................63
1. Traditionele dialectologie......................................................................................63
2. Plaats=taal........................................................................................................... 64
3. Taalgrenzen van een “na te streven taal”.............................................................64
4. De Belgische taalpolitiek......................................................................................64
3. Talen zonder grenzen.................................................................65
1. Spatial turn........................................................................................................... 65
2. Superdiversiteit.................................................................................................... 66
3. Taal als architectuur van een samenleving...........................................................66
4. Translanguaging................................................................................................... 66
5. Ongelijkheid.......................................................................................................... 67
6. Geen of-of verhaal?..............................................................................................68
7. Taal en belonging.................................................................................................. 68
4. Examenvragen...........................................................................69
10. Wat je zegt, ben je zelf: over indexicaliteit van taal (Stefania
Marzo).................................................................................... 70
1. Inleiding....................................................................................70
1. Herhaling vorig hoofdstuk.....................................................................................70
2. Taaldiversiteit....................................................................................................... 70
3. Taalleren en groepslidmaatschap..........................................................................71
4. Culturele modellen............................................................................................... 71
5. Culturele modellen over taal en taalvariatie.........................................................71
2. Taalideologie, indexicaliteit en stereotypes.................................72
1. Taalideologie......................................................................................................... 72
2. Indexicaliteit (M. Silverstein).................................................................................73
3. Productie...................................................................................74
4. Perceptie en attitudes................................................................74
, 5. Nut van onderzoek naar indexicaliteit.........................................74
1. Impact van indexicaliteit in verschillende contexten............................................75
2. Verklaringen voor de manier waarop we reageren................................................75
3. Beperkingen van onderzoek naar accent bias......................................................76
6. Besluit......................................................................................76
7. Voorbeelden van examenvragen.................................................76
11. Gastcollege Alfredo Jaar.....................................................77
,1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch-
conceptueel kader (Nadia Lie)
-opm: lijnen tss verschillende stromingen ≠ harde grenzen!
~paradigma’s, geen steeds naar bovengaande, vooruitgaande inzichten dat altijd beter w
-soort voortdurende zoektocht, waarbij je soms op een manier van zien w
uitgekeken, soms eens op een andere manier bekijkt, maar altijd blijven dingen wel
in de duisternis
1. Het historische debat
1. De ontdekking van Amerika: beschaving vs barbarij
-La conquête de l’Amérique <Todorov, hij beschrijft dat hier de vraag van ‘de
ander’ opkomt: hoe met anderen dan onszelf omgaan?
-Voorheen: interculturele contacten waren altijd grenscontacten! Men had dan
weet van het andere volk, er was handel, ontmoetingen,… maar in 1492: men
ontdekt een totaal andere wereld, waarvan men het bestaan niet had vermoed
-Beschaving <-> barbarij
=tegenstelling die allang bestond, mensen probeerden nieuwheid te
vatten adhv schema’s die al bestonden
-idee heerst van 1 beschaving (=die vd mensen die naar Am gingen, W)
->is bovendien sterk verbonden met het christendom
->Todorov spreekt hier al van het universalisme (ik=fundamenteel gelijk aan de ander of de
ander moet en kan zoals het ‘ik’ worden)
->men beschouwt zijn eigen religie/ideeëngoed als universeel
->cf. kat-holiek->”volgens het geheel”, universele gedachte zit hier al in
=>op dat moment ook gradaties van dit universalisme:
-Christoffel Columbus
-vraagt ‘hoe heet je’ in het Spaans, ging er automatisch van uit dat ze zijn taal gingen
begrijpen, heel universalistisch
-Hernán Cortés
-beseft dat ze in Mexico een andere taal spreken, vindt het wel nuttig om te weten
wat ze van hem denken, maar wel met de bedoeling om het hun te gaan
onderwerpen, niet het te bestuderen, blijft binnen het westers superioriteitsgevoel
-het vermogen anderen als verschillend te zien ≠ respectvolle omgang
-Bartolomé de las Casas (Het dispuut van Valladolid (1550))
-was nog kritischer, ‘moeten we niet even over die bekeringsdrang nadenken? Kijken
of we wel goed bezig zijn?’
-Michel de Montaigne, “Chacun appelle barbarie ce qui n’est pas de son usage”
-schrijft een essay over kannibalen, en zegt: alles is relatief eigenlijk, iedereen noemt
barbarij wat afwijkt van zijn/haar eigen gebruiken
=>dus er zijn wel varianten van dit universalisme, maar zelfs de Montaigne ging er vanuit dat
iedereen toch wel christen ging/moest worden
2. Verlichting (18e E): universalisme
,-Gaat van een universalistisch geloof naar een universalisme gebaseerd op rede
-rede verbindt ons, niet het geloof
-beschaving blijft bestaan, maar is gekoppeld aan kennis, ontwikkeling, onderwijs
-verlichting is “cultuurneutraal”
-tss aanhalingstekens, want in praktijk: veel mensen spraken Frans, maar in theorie
mocht cultuur geen belemmering zijn voor het verwerken van kennis, anders krijg je
discriminatie, en iedereen is gelijk
->uiting hiervan: Verklaring vd rechter vd mens en de burger (1789)
->iedereen evenveel rechten+plichten (in theorie), maar we gaan deze rechten
delegeren aan iemand die we verkiezen en voor ons gaat beslissen, we zijn geen
onderdanen meer, maar burgers
3. Romantiek (19de E): particularisme
-gaat hier tegen reageren!
-Opkomst modern begrip van identiteit
=identiteit als vraagstuk, als probleem, als iets wat niet direct voor de hand ligt op
grond van je afkomst, je familie
-idee ontstaat dat identiteit iets unieks is, maar ook authentiek: je bent wie je bent,
wie zijn ‘diepere ik’ niet vindt, raakt vervreemd van zichzelf
-Uniciteit en authenticiteit
-reactie op verlichting (met hun gelijkheidsideaal)
-reactie op moderniseringsprocessen (met idee v ontworteling (platteland->stad))
-Van een uniek “ik” naar een uniek “wij”: het gevoel tot een bepaalde gemeenschap te
behoren laat ook toe zich te onderscheiden v anderen
=>Culturalisme
=menselijk handelen bepaald door particuliere cultuur
-niet zomaar een beetje, maar fundamenteel bepaald, je kan er niet van los,
het gaat je vooraf, je bent ervan doordrongen
-Invloed Johann Gottfried Herder (1744-1803): Volksgeist
=>Cultuur: komt hier op als iets heel belangrijk
=iets wat een gemeenschap verbindt (cf. vroeger: religie, gaat functie religie deels
‘vervangen’)
=iets wat ons wezenlijk onderscheidt van anderen (en v andere gemeenschappen: je
bent wezenlijk een fransman en je bent dus wezenlijk anders dan een Engelsman)
->dit heeft 2 gevolgen
=>gevolg 1: idee van ‘beschaving’ evolueert naar ‘cultuur’
->beschaving blijft wel op de achtergrond meespelen (~kolonies)
=van universalisme naar particularisme (culturen, meervoud)
=van wat ik kan verwerven (door scholing, door je te ontwikkelen) naar wat
mij bepaalt vanaf geboorte
=>gevolg 2: opkomst natie-staat
, -“staat” = gemeenschap van burgers (> verlichting)
-“natie” = verbondenheid door cultuur (> romantiek)
=>soort ‘hybride’ tussen de twee stellingen
Particularisme: filosofische stroming die het bestaan van algemeen geldende normen of
waarden ontkent, of ondergeschikt maakt aan specifieke (voornamelijk groepsgebonden)
normen of waarden
Particuliere identiteit: bestaat uit specifieke kenmerken die je doen verschillen van ‘de
mens’ in zijn algemeenheid of als biologische soort
4. Synthese: Taylor
=belangrijke stem in het debat
-Verlichting+romantiek=moderniteit
=>beïnvloeden ons tot op de dag van vandaag gelijktijdig, volgen niet op elkaar, we
zijn modern omdat we fundamenteel gespleten mensen zijn
-we geloven in de verlichting, en dat iedereen gelijk is, maar we zijn toch op
zoek naar onze identiteit+zijn ervan overtuigd dat ieder een eigen identiteit
heeft=>geloven tegelijk dat mensen gelijk en verschillend zijn
=>2 overtuigingen die haaks op elkaar staan, eigenlijk zou de ene het
andere moeten uitsluiten, maar is dus ≠ zo
-vb: slogan KUL: ontdek jezelf, begin bij de wereld->deel 1: romantiek, 2: verlichting,
de bedoeling dat je de wereld van kennis binnentreedt
-Moderniteit impliceert
-gespletenheid
-ik=de ander
-ik≠de ander
-behoefte aan erkenning
=>vroeger eerder eer, nu erkenning->erkenning: potentieel kan iedereen om
erkenning vragen <-> eer: belangrijk om die exclusiviteit te bewaren
-hoe? ->”betekenisvolle anderen”: je bent afhankelijk van anderen, die
moeten je de erkenning geven, mensen die voor jou een specifieke
betekenis hebben en die je betekenis geven
->politiek: politiek als een betekenisvol handelen komt pas op in de
moderne tijd
Opm: implicaties
verlichting romantiek
cultuur is neutraal cultuur is expressie van mijn identiteit
taal is neutraal taal is expressie van mijn identiteit
ik word lid van een groep ik ben lid van een groep
=>vb: koningin Elisabethwedstrijd gewonnen door Aziatische artiest voor 1ex
->degene die hier commentaar op hebben->romantiek, particularisme
->degene die zeggen: ‘het is een kwestie v studeren’: verlichting
2. Het multiculturalisme
1. Wat is multiculturalisme?
,a. Historische context
-Europa->vanaf 20ste E: druk op de grenzen v natiestaten:
1) vluchtelingenproblematiek WWI
-dus niet iets recent! Al heel lang!
2) postkoloniale migratie
3) gastarbeiders
-heel bewust mensen aantrekken om lege arbeidsplaatsen te vullen
-VS
-vanaf 1950s: burgerrechtenbeweging (versus “melting pot”-gedachte):
bewustwording “minorities”
-melting pot: iedereen kan in Amerika zijn droom verwezenlijken, ‘wij staan
open voor iedereen’, maar merken: sommigen zijn toch wel meer gelijk dan
anderen! Bewustwording van de minorities die helemaal niet zo makkelijk in
die melting pot ‘passen’
-vanaf 1960s: “Tegencultuur” (counter-culture): <-> de waarden vh ‘establishment’
-hebben andere culturele waarden en normen dan de ouders, school,
establishment,… en uiten dit op allerlei manieren
=>kritische houding gaat zich ook richten tegenover de natiestaat
b. Stuart Hall
-Multicultureel ≠ multiculturalisme
->onderscheid maken!
->Multicultureel
-Feitelijke situatie: samenleven van verschillende culturen binnen eenzelfde
gemeenschap
-is van alle tijden en plaatsen! Al bij de grieken bvb
->Multiculturalisme
-gaat over het handelen (politiek), een bepaalde manier om ermee om te gaan
-“the strategies and policies adopted to manage and govern the problems of diversity
and multiplicity which multi-cultural societies throw up” (Stuart Hall)
-Sinds 1970s, ook oiv die kritische generatie die toegang zal vinden tot politiek,
onderwijssystemen,….
=>dit handelen omvat 3 kernelementen
->Erkenning van aanwezigheid van verschillende culturen in een moderne
samenleving als onvermijdelijk gegeven.
-erkennen dat het iets is dat er is, en dat het niet zomaar iets tijdelijks is
->Engagement om deze culturen positief te valoriseren (=meer dan tolereren)
-je vindt het goed dat die verschillende culturen er zijn
->Politisering (“politicization”) van positieve valorisatie door publieke erkenning.
-bvb: je gaat voor invoering van het Arabisch op het middelbaar, of naast
Kerst ook suikerfeest vieren, hoofddoeken toelaten bij het loket+op school,…
c. Charles Taylor
-“politics of recognition” (essay uit 1994), politiek w een handelen om erkenning te krijgen,
en die erkenningspolitiek gaat zich splitsen in 2 vormen:
-politics of equality (dignity): het laten erkennen van je gelijkwaardigheid
, -vb: vrouwen willen gelijke lonen
-politics of difference (identity): het laten erkennen van je identiteit
-vb: als Catalaan onderwijs willen krijgen in je eigen taal
Multiculturalisme als politics of difference
-Een gemeenschap heeft het RECHT op te komen voor haar culturele particulariteit en die te
laten erkennen (politics of difference).
-Een politiek die alleen uitgaat van “gelijkheid” is blind voor onderdrukking van groepen of
individuen.
->want: alle studenten hebben evenveel recht om op eerste als laatste rij te gaan
zitten, maar 3 studenten: slechtziend->er is een verschil, en je moet dat erkennen
2. Kritiek op multiculturalisme
-2010: Angela Merkel, “Multikulti ist gescheitert.”
->grote voorstander v een multiculturele sml, maar: ‘is mislukt’, want het is geen
mooie, harmonieuze samenleving geworden zoals ze had gehoopt; er zijn juist
spanningen, opleven v extreemrechts, radicalisatie, verdeeldheid,…
-Andere punten van kritiek
1. Political Correctness: codificering taal en gedrag
2. Cultuurrelativisme: culturen gelijkwaardig? vb: discussie over ‘canon’
literatuurcollege die niet cultuurneutraal zijn
3. Identity Politics: reductionistische visie op identiteit
a. Political correctness
=codificering vh taalgebruik (+gedrag), bedoeld om te vermijden dat minderheden zich
gekwetst voelen
->vb: zwarte pietendiscussie, gebruik voornaamwoorden->delicate situatie
b. cultuurrelativisme
->strekt zich ook uit tot waardendebat: als alle culturen gelijkwaardig zijn, wat doen we dan
met praktijken die ingaan tegen onze waarden? Zoals boerka’s? Cliterotectomie? Moeten we
hier dan eerbied voor hebben, of mogen we hier kritiek op hebben? En hoe dan?
c. identity politics
->zorgt ook voor ‘hoekjes-denken’
->miskent dat mensen tot meerdere groepen tegelijk behoren
-intersectionaliteit (meervoudige discriminatie)
->ieder mens meer is dan een groepsidentiteit
=>uiteindelijk: crisis multiculturalisme, want allerlei dingen wezen op een verdeelde
samenleving, en ook bepaalde punten v kritiek
=>volgende 2 stromingen tonen zich als ‘correcties’
-enerzijds de noodzaak om met elkaar in dialoog te treden, te kijken wat
mensen delen, en anderzijds de noodzaak om het begrip identiteit te herzien
