Bas Dammers
17 maart 2025
International Law
Leereenheid 1 - Nature and Sources of International Law
Internationaal recht bevat de regels die de relaties regelen tussen de leden van de internationale
samenleving, waaronder soevereine staten, internationale organisaties en individuen. Deze regels werden
voornamelijk gecreëerd door en voor staten, maar tegenwoordig omvatten ze meer gebruikers en
behandelen ze meer kwesties. De structuur van de internationale rechtsorde verschilt fundamenteel van
die van nationale rechtsstelsels. Het internationale recht wordt gekenmerkt door de afwezigheid van een
centraal wetgevend orgaan (equivalent nationaal parlement). Bovendien is er geen internationale politie/
leger of internationale rechter zoals die in de nationale context bestaat. Als zodanig wordt internationaal
recht beschouwd als een systeem dat is gebouwd op en afhankelijk is van de instemming van staten. Zowel
de handhaving als de rechtspraak van internationale regels zijn afhankelijk van de instemming van de
betrokken staten. Staten pro teren van de beginselen van onderlinge soevereine gelijkheid en het recht
van niet-inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden.
Hoofdstuk 1 - The history and nature of international law
In de vijftiende en zestiende eeuw was Europa verwikkeld in godsdienstoorlogen tussen katholieken en
protestanten, met name in West-Europa. Protestanten wilden een einde maken aan de controle van het
Heilige Roomse Rijk, en in het bijzonder de paus, terwijl zelf georganiseerde politieke gemeenschappen
en katholieken via het Heilige Roomse Rijk en de paus een soort internationale openbare orde wilde
opleggen, of een Europese openbare orde, gebaseerd op principes van het christendom. Het resulteerde in
de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) en werd beslecht bij de Vrede van Westfalen (1648), hetgeen
wordt gezien als de start van het moderne internationale recht. Er is aangevoerd dat Westfalen zich te veel
richt op de conceptuele basis van het internationaal recht en niet op de dagelijkse activiteiten die onder
het internationaal recht vallen zoals verdragen en claims over bevoegdheid, dit gaat verder terug dan
1648. Bij de Vrede van Westfalen werden diverse verdragen gesloten waardoor het idee dat een staat
onafhankelijk en soeverein was en dat er niet ongerechtvaardigd kon worden ingegrepen in die staat, werd
bevestigd. Het leidde tot de soevereine, onafhankelijke staat. Toch behield het internationaal recht
bepaalde concepten met een theologische oorsprong. Sinds de Vrede van Westfalen is iedere staat vrij om
een religie te kiezen. Hugo de Groot kwam met de vrijheid van de zee, dit stond open voor iedereen. Dit
was voordelig vanuit Nederlands oogpunt (VOC). Grotius zag internationaal recht als een combinatie van
twee verschillende lichamen: jus gentium en jus naturale. Hij zag jus naturale als recht dat bestaat
binnen de natuur: deze wetten zijn universeel, eeuwig en kunnen worden ontdekt door menselijk
redeneren. Daarentegen zag hij jus gentium als afzonderlijk, puur een menselijke creatie, onderhevig
aan verandering van tijd tot tijd en variabel van plaats tot plaats, waarbij de geldigheid afhankelijk is van
de instemming van staten. De Vattel schreef Le droit de gens (The Law of Nations), hetgeen wordt gezien
als het eerste boek van internationaal recht. Het verankerde de doctrine van de gelijkheid van staten,
ongeacht hun relatieve macht, binnen een collectief Europees staatsbestel dat gebonden is door
1
,gemeenschappelijk belang. Hij maakte een duidelijke afbakening tussen natural law en positive law, alleen
het laatste zou van belang zijn. De zeventiende en achttiende eeuw waren tekenend voor de vervanging
van het geloof door een vertrouwen op de menselijke rede en het concept van natuurlijke rechten van
individuen, met als hoogtepunt de Amerikaanse en Franse Revoluties (1776/1789).
Het Congres van Wenen (1815) betekende een omslag in Europese internationale betrekkingen. Voor
het eerst gingen grote landen samen optreden om de vrede te bewaren. Het Weense Congres bracht het
Concert van Europa voort, een internationale politieke doctrine die de nadruk legde op het handhaven
van politieke grenzen, het machtsevenwicht en het respecteren van invloedssferen. Het ontbrak het
Concert aan formele instituties en het beruste op de goodwill van de landen zelf, het was succesvol in het
ingrijpen in buitenlandse aangelegenheden waardoor de vrede in Europa werd bewaard. De negentiende
eeuw kenmerkte zich door belangrijke intellectuele ontwikkelingen met betrekking tot het volkenrecht. Als
gevolg van de Verlichting kwam er een nadruk op academische disciplines, rationele wetenschap en
logische en empirische kennisvergaring. Binnen internationaal recht werd het positivisme de dominante
manier van denken in tegenstelling tot natuurrechtelijk denken. Ook leidde het ertoe dat internationaal
recht universeel is en niet een uitvloeisel is van Europese expansie. Comte beschreef als eerste het
positivisme, waarmee werd voorbijgegaan aan theologische en metafysische manieren van denken en
werd gefocust op dat wat was geproduceerd door de mens. Natuurrecht werd afgewezen als bron van
internationaal recht. Positivisten vonden dat alleen wetten die afkomstig waren van staten geldig waren,
omdat staten de enige entiteiten zijn die internationaal recht kunnen creëren. Dergelijke wetten kunnen
uit verdragen of het gewoonterecht voortvloeien. Binnen het positivisme zou de centrale rol van de staat
een aantal canonieke principes verankeren die vandaag de dag nog steeds van vitaal belang zijn:
soevereine gelijkheid en het vereiste van toestemming van een staat om geboden te worden aan
verplichtingen, vrijheid van de staat tegen ingrijpen van een andere staat bij zijn interne aangelegenheden
en het recht van een staat om te zorgen voor zijn voortbestaan of zelfbehoud, ook door handelingen die in
strijd kunnen zijn met het internationaal recht. In de negentiende eeuw ontstonden ook
samenwerkingsverbanden tussen staten. De rol van internationaal recht bij kolonialisme is tweevoudig.
Aan de ene kant zou internationaal recht een middel kunnen zijn om weerstand te bieden aan Europese
aanspraken op uitbreiding. Echter, internationaal recht is op veel manieren medeplichtig geweest aan de
verovering van niet-Europese landen door Europese landen. Het belangrijkste is het uti possedetis-
principe, waardoor de territoriale aanspraken van nieuwe onafhankelijke staten de bestaande koloniale
grenzen zouden volgen die vaak niet waren getrokken uit respect voor de lokale bevolking, maar om de
imperiale belangen te behartigen. Lange tijd was ook de slavenhandel conform internationaal recht
(vrijheid van de zee). Bij het Congres van Berlijn (1884) werd het legale fundament van Afrika gelegd
en het continent onderverdeeld. Het Congres beweerde slavernij te verbieden en de vrijheid van handel
en scheepvaart te beschermen. In plaats daarvan verschafte het de Europese staten een wettelijke basis om
grondgebied te verwerven waarvan de inwoners geacht werden geen beschaving te hebben bereikt en dus
geen soevereiniteit konden bezitten. De oude doctrine van terra nullius werd nieuw leven ingeblazen om
de verovering van uitgestrekte en dichtbevolkte gebieden in Afrika, met een aanzienlijke inheemse
bevolking, te vergemakkelijken op basis van het feit dat ze geen eigenaar waren. Afrikaanse landen konden
geen gebied bezitten omdat ze niet als staat konden worden aangemerkt vanwege hun slechte organisatie.
2
,Ook was een bijzondere uitkomst van het Congres zijn soevereiniteit t.a.v. Congo kon doen gelden,
ondanks de onafhankelijkheid van Congo.
In de twintigste eeuw was sprake van een vorming van het internationale wettelijke systeem zoals we dat
nu nog kennen: de dominante benadering blijft het positivisme, wel met een toegenomen bewustzijn voor
sociale grondslagen van het recht en met meer re ectie over de normatieve grondslagen ervan. Vanaf de
Eerste Wereldoorlog (1914-1918) is er sprake van een verschuiving waarin Europa domineerde in de
internationale orde, naar de situatie waarin ook landen van daarbuiten een grotere rol kregen (VS).
Belangrijk is de oprichting van de Volkenbond (League of Nations, 1919), die als doel had het
organiseren van het internationale leven van de familie der staten. Alle landen hadden zitting in de bond,
maar enkele landen hadden permanent zitting (UK, Frankrijk, Italië & Japan), voortkomend uit het idee
dat krachtige staten een speciale rol hadden in de internationale gemeenschap. Afgesproken werd dat
landen geen oorlog mochten starten binnen drie maanden na een rechterlijke beslissing, deed men dit
toch dan zouden alle handels- en nanciële betrekkingen met dit land moeten worden verbroken. De
Kellogg-Briand Pact (1928) bepaalde dat de deelnemende landen afspraken dat oorlog een nationale
aangelegenheid is. Hoewel de Volkenbond meerdere vernieuwingen doorvoerde
(mensenrechtenverdragen) was het verlamd door het gegeven dat sterke landen niet deelnamen en het niet
lukte de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) te voorkomen.
Als reactie op de Tweede Wereldoorlog werden in 1945 de Verenigde Naties (United Nations)
opgericht. Het doel van de Verenigde Naties gaat verder dan die van de Volkenbond: het bevorderen van
respect voor gelijke rechten en zelfbeschikking en een universele vrede tussen staten. Ook roept het op tot
samenwerking op economisch, sociaal, cultureel en humanitair gebied, met aandacht voor mensenrechten
en het tegengaan van discriminatie. Er zijn drie pijlers. De eerste pijler is het belangrijkste: het verbod op
het voeren van oorlog en het gebruik van geweld in de betrekkingen tussen staten. Vijf landen hebben een
vetorecht binnen de Veiligheidsraad: China, Frankrijk, Rusland, UK & VS (ook hier dominantie krachtige
staten). De tweede pijler is het promoten van internationale samenwerking op talloze gebieden. De derde
pijler weerspiegelt het onafhankelijk worden van voormalige koloniën in Azië en Afrika. Deze voormalige
koloniën gebruikten internationaal recht om hun nadeel op economische, sociale en politieke ontwikkeling
te benadrukken en verandering na te streven. De oprichting van de Verenigde Naties zorgde tegelijkertijd
voor een tweedeling tussen staten: de kapitalisten onder leiding van de VS (Eerste Wereld/First World) en
de communisten onder leiding van Rusland (Tweede Wereld/Second World). Door het gebruik van het
vetorecht zou de Koude Oorlog de VN voor tientallen jaren verlammen. De Koude Oorlog bleef
bestaan tot 1989, totdat de communistische staten in Oost-Europa liberale staten met vrije markt werden.
De Sovjet-Unie verdween in 1991. Wetenschap met betrekking tot nieuwe ontwikkelingen begon een sterk
normatief karakter te krijgen, geleid door liberale idealen van democratie en de vrije markt economie. In
de jaren 90 leek het erop dat de internationale orde succesvol was (WTO, militaire interventies,
Internationaal Strafhof). Vanaf de eeuwwisseling hebben er weinig nieuwe ontwikkelingen
plaatsgevonden.
Er zijn enkele basisbegrippen die ten grondslag liggen aan de huidige internationale rechtsorde. Allereerst
3
, de soevereine gelijkheid der staten. Staten zijn autonome entiteiten die een wil of een belang
kunnen uitdrukken, gekenmerkt door een aantal kenmerken waaronder een effectief regeringsapparaat,
controle over een afgebakend grondgebied en gezag over een bevolking. Internationaal recht reguleert ook
het gedrag van internationale en regionale organisaties die door de staten zijn gecreëerd. Gelijkheid is
formeel bedoeld en niet afhankelijk van populatie of economisch gewicht: iedere staat is een gelijk
internationaal subject. De soevereiniteit van een staat vereist dat geen andere staat probeert zijn
soevereiniteit te ondermijnen, bijvoorbeeld door de regering omver te werpen (extern). Soevereiniteit
betekent daarnaast dat een staat exclusief bevoegd is publieke functies uit te oefenen over haar bevolking
en grondgebied (intern). Ten tweede is er het gedecentraliseerd karakter van internationaal recht.
Internationaal recht erkent meerdere en gelijkwaardige soevereine entiteiten (staten) en beoogt de relaties
tussen hen te regelen. Omdat er geen wetgevende macht is die boven de staten staat, het blijft een
horizontale rechtsorde zonder hogere autoriteit: staten moeten bijeenkomen om bv. verdragen te sluiten.
Ten derde de verplichting bij internationaal recht. Aangenomen wordt dat binding aan verplichtingen
voor staten gebaseerd is op instemming. Het beginsel van wederkerigheid is hier van belang, hetgeen
betekent dat staten ermee instemmen hun vrijheid van handelen te beperken voor wederzijds voordeel.
Beide termen worden vergezeld door het feit dat door staten aangegane verplichtingen te goeder trouw
(good faith, pacta sunt servanda) worden uitgevoerd. Positivisten menen dat het hele internationale
systeem is gebaseerd op instemming, die zowel uitdrukkelijk (express) als stilzwijgend (tacit) kan
geschieden. Is internationaal recht een systeem? Positivisten Kelsen en Hart vinden van niet. Kelsen
beschouwde het internationaal recht als primitieve rechtsorde, gezien het gebrek aan wetgevende,
rechterlijke en handhavingsorganen. Hart beschouwde het internationale recht als ontbrekend in de
erkenningsregel en ook als gebrekkig m.b.t. secundaire regels van berechting, handhaving en wijziging.
Videolecture
Er zijn drie concepten over het doel van internationaal recht. Allereerst is het zo dat internationaal recht
gaat over het recht en de relaties tussen staten omdat internationaal recht alleen door staten kan worden
gecreëerd. Ten tweede, door staten centraal te plaatsen zijn gelijkheid, consent en decentralisatie
belangrijke kenmerken. Ten derde, hoewel internationaal recht gaat over de relaties tussen alle staten, is
het niet echt een universeel rechtssysteem.
Het startpunt als het gaat over bronnen van internationaal recht vormt art. 38 Statuut Internationaal
Gerechtshof. De formele bronnen van internationaal recht zijn verdragen, internationaal gewoonterecht
en algemene rechtsbeginselen. Er is geen hiërarchie tussen de formele bronnen, vooral niet tussen
gewoonte en verdrag; het wordt geaccepteerd dat ze naast elkaar kunnen bestaan. Er is een onderscheid
tussen formele en materiële rechtsbronnen: kijk naar de functie van de bron. Als de bron probeert
bindend recht te creëren/de niëren, is het een formele bron. Verdragen, gewoonterecht en algemene
rechtsbeginselen zijn formele rechtsbronnen. Als een bron het recht niet creëert, maar tot doel heeft de
inhoud en reikwijdte ervan te bepalen, is het alleen een materiële bron: het identi ceert het recht, maar
creëert het recht niet. Deze categorie omvat in het bijzonder rechterlijke beslissingen en wetenschappelijke
geschriften. Naast deze formele bronnen kent de praktijk ook soft law. Soft law-normen zijn als zodanig
niet bindend, maar kunnen soms worden beschouwd als normen met een overtuigende waarde.
4
17 maart 2025
International Law
Leereenheid 1 - Nature and Sources of International Law
Internationaal recht bevat de regels die de relaties regelen tussen de leden van de internationale
samenleving, waaronder soevereine staten, internationale organisaties en individuen. Deze regels werden
voornamelijk gecreëerd door en voor staten, maar tegenwoordig omvatten ze meer gebruikers en
behandelen ze meer kwesties. De structuur van de internationale rechtsorde verschilt fundamenteel van
die van nationale rechtsstelsels. Het internationale recht wordt gekenmerkt door de afwezigheid van een
centraal wetgevend orgaan (equivalent nationaal parlement). Bovendien is er geen internationale politie/
leger of internationale rechter zoals die in de nationale context bestaat. Als zodanig wordt internationaal
recht beschouwd als een systeem dat is gebouwd op en afhankelijk is van de instemming van staten. Zowel
de handhaving als de rechtspraak van internationale regels zijn afhankelijk van de instemming van de
betrokken staten. Staten pro teren van de beginselen van onderlinge soevereine gelijkheid en het recht
van niet-inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden.
Hoofdstuk 1 - The history and nature of international law
In de vijftiende en zestiende eeuw was Europa verwikkeld in godsdienstoorlogen tussen katholieken en
protestanten, met name in West-Europa. Protestanten wilden een einde maken aan de controle van het
Heilige Roomse Rijk, en in het bijzonder de paus, terwijl zelf georganiseerde politieke gemeenschappen
en katholieken via het Heilige Roomse Rijk en de paus een soort internationale openbare orde wilde
opleggen, of een Europese openbare orde, gebaseerd op principes van het christendom. Het resulteerde in
de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) en werd beslecht bij de Vrede van Westfalen (1648), hetgeen
wordt gezien als de start van het moderne internationale recht. Er is aangevoerd dat Westfalen zich te veel
richt op de conceptuele basis van het internationaal recht en niet op de dagelijkse activiteiten die onder
het internationaal recht vallen zoals verdragen en claims over bevoegdheid, dit gaat verder terug dan
1648. Bij de Vrede van Westfalen werden diverse verdragen gesloten waardoor het idee dat een staat
onafhankelijk en soeverein was en dat er niet ongerechtvaardigd kon worden ingegrepen in die staat, werd
bevestigd. Het leidde tot de soevereine, onafhankelijke staat. Toch behield het internationaal recht
bepaalde concepten met een theologische oorsprong. Sinds de Vrede van Westfalen is iedere staat vrij om
een religie te kiezen. Hugo de Groot kwam met de vrijheid van de zee, dit stond open voor iedereen. Dit
was voordelig vanuit Nederlands oogpunt (VOC). Grotius zag internationaal recht als een combinatie van
twee verschillende lichamen: jus gentium en jus naturale. Hij zag jus naturale als recht dat bestaat
binnen de natuur: deze wetten zijn universeel, eeuwig en kunnen worden ontdekt door menselijk
redeneren. Daarentegen zag hij jus gentium als afzonderlijk, puur een menselijke creatie, onderhevig
aan verandering van tijd tot tijd en variabel van plaats tot plaats, waarbij de geldigheid afhankelijk is van
de instemming van staten. De Vattel schreef Le droit de gens (The Law of Nations), hetgeen wordt gezien
als het eerste boek van internationaal recht. Het verankerde de doctrine van de gelijkheid van staten,
ongeacht hun relatieve macht, binnen een collectief Europees staatsbestel dat gebonden is door
1
,gemeenschappelijk belang. Hij maakte een duidelijke afbakening tussen natural law en positive law, alleen
het laatste zou van belang zijn. De zeventiende en achttiende eeuw waren tekenend voor de vervanging
van het geloof door een vertrouwen op de menselijke rede en het concept van natuurlijke rechten van
individuen, met als hoogtepunt de Amerikaanse en Franse Revoluties (1776/1789).
Het Congres van Wenen (1815) betekende een omslag in Europese internationale betrekkingen. Voor
het eerst gingen grote landen samen optreden om de vrede te bewaren. Het Weense Congres bracht het
Concert van Europa voort, een internationale politieke doctrine die de nadruk legde op het handhaven
van politieke grenzen, het machtsevenwicht en het respecteren van invloedssferen. Het ontbrak het
Concert aan formele instituties en het beruste op de goodwill van de landen zelf, het was succesvol in het
ingrijpen in buitenlandse aangelegenheden waardoor de vrede in Europa werd bewaard. De negentiende
eeuw kenmerkte zich door belangrijke intellectuele ontwikkelingen met betrekking tot het volkenrecht. Als
gevolg van de Verlichting kwam er een nadruk op academische disciplines, rationele wetenschap en
logische en empirische kennisvergaring. Binnen internationaal recht werd het positivisme de dominante
manier van denken in tegenstelling tot natuurrechtelijk denken. Ook leidde het ertoe dat internationaal
recht universeel is en niet een uitvloeisel is van Europese expansie. Comte beschreef als eerste het
positivisme, waarmee werd voorbijgegaan aan theologische en metafysische manieren van denken en
werd gefocust op dat wat was geproduceerd door de mens. Natuurrecht werd afgewezen als bron van
internationaal recht. Positivisten vonden dat alleen wetten die afkomstig waren van staten geldig waren,
omdat staten de enige entiteiten zijn die internationaal recht kunnen creëren. Dergelijke wetten kunnen
uit verdragen of het gewoonterecht voortvloeien. Binnen het positivisme zou de centrale rol van de staat
een aantal canonieke principes verankeren die vandaag de dag nog steeds van vitaal belang zijn:
soevereine gelijkheid en het vereiste van toestemming van een staat om geboden te worden aan
verplichtingen, vrijheid van de staat tegen ingrijpen van een andere staat bij zijn interne aangelegenheden
en het recht van een staat om te zorgen voor zijn voortbestaan of zelfbehoud, ook door handelingen die in
strijd kunnen zijn met het internationaal recht. In de negentiende eeuw ontstonden ook
samenwerkingsverbanden tussen staten. De rol van internationaal recht bij kolonialisme is tweevoudig.
Aan de ene kant zou internationaal recht een middel kunnen zijn om weerstand te bieden aan Europese
aanspraken op uitbreiding. Echter, internationaal recht is op veel manieren medeplichtig geweest aan de
verovering van niet-Europese landen door Europese landen. Het belangrijkste is het uti possedetis-
principe, waardoor de territoriale aanspraken van nieuwe onafhankelijke staten de bestaande koloniale
grenzen zouden volgen die vaak niet waren getrokken uit respect voor de lokale bevolking, maar om de
imperiale belangen te behartigen. Lange tijd was ook de slavenhandel conform internationaal recht
(vrijheid van de zee). Bij het Congres van Berlijn (1884) werd het legale fundament van Afrika gelegd
en het continent onderverdeeld. Het Congres beweerde slavernij te verbieden en de vrijheid van handel
en scheepvaart te beschermen. In plaats daarvan verschafte het de Europese staten een wettelijke basis om
grondgebied te verwerven waarvan de inwoners geacht werden geen beschaving te hebben bereikt en dus
geen soevereiniteit konden bezitten. De oude doctrine van terra nullius werd nieuw leven ingeblazen om
de verovering van uitgestrekte en dichtbevolkte gebieden in Afrika, met een aanzienlijke inheemse
bevolking, te vergemakkelijken op basis van het feit dat ze geen eigenaar waren. Afrikaanse landen konden
geen gebied bezitten omdat ze niet als staat konden worden aangemerkt vanwege hun slechte organisatie.
2
,Ook was een bijzondere uitkomst van het Congres zijn soevereiniteit t.a.v. Congo kon doen gelden,
ondanks de onafhankelijkheid van Congo.
In de twintigste eeuw was sprake van een vorming van het internationale wettelijke systeem zoals we dat
nu nog kennen: de dominante benadering blijft het positivisme, wel met een toegenomen bewustzijn voor
sociale grondslagen van het recht en met meer re ectie over de normatieve grondslagen ervan. Vanaf de
Eerste Wereldoorlog (1914-1918) is er sprake van een verschuiving waarin Europa domineerde in de
internationale orde, naar de situatie waarin ook landen van daarbuiten een grotere rol kregen (VS).
Belangrijk is de oprichting van de Volkenbond (League of Nations, 1919), die als doel had het
organiseren van het internationale leven van de familie der staten. Alle landen hadden zitting in de bond,
maar enkele landen hadden permanent zitting (UK, Frankrijk, Italië & Japan), voortkomend uit het idee
dat krachtige staten een speciale rol hadden in de internationale gemeenschap. Afgesproken werd dat
landen geen oorlog mochten starten binnen drie maanden na een rechterlijke beslissing, deed men dit
toch dan zouden alle handels- en nanciële betrekkingen met dit land moeten worden verbroken. De
Kellogg-Briand Pact (1928) bepaalde dat de deelnemende landen afspraken dat oorlog een nationale
aangelegenheid is. Hoewel de Volkenbond meerdere vernieuwingen doorvoerde
(mensenrechtenverdragen) was het verlamd door het gegeven dat sterke landen niet deelnamen en het niet
lukte de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) te voorkomen.
Als reactie op de Tweede Wereldoorlog werden in 1945 de Verenigde Naties (United Nations)
opgericht. Het doel van de Verenigde Naties gaat verder dan die van de Volkenbond: het bevorderen van
respect voor gelijke rechten en zelfbeschikking en een universele vrede tussen staten. Ook roept het op tot
samenwerking op economisch, sociaal, cultureel en humanitair gebied, met aandacht voor mensenrechten
en het tegengaan van discriminatie. Er zijn drie pijlers. De eerste pijler is het belangrijkste: het verbod op
het voeren van oorlog en het gebruik van geweld in de betrekkingen tussen staten. Vijf landen hebben een
vetorecht binnen de Veiligheidsraad: China, Frankrijk, Rusland, UK & VS (ook hier dominantie krachtige
staten). De tweede pijler is het promoten van internationale samenwerking op talloze gebieden. De derde
pijler weerspiegelt het onafhankelijk worden van voormalige koloniën in Azië en Afrika. Deze voormalige
koloniën gebruikten internationaal recht om hun nadeel op economische, sociale en politieke ontwikkeling
te benadrukken en verandering na te streven. De oprichting van de Verenigde Naties zorgde tegelijkertijd
voor een tweedeling tussen staten: de kapitalisten onder leiding van de VS (Eerste Wereld/First World) en
de communisten onder leiding van Rusland (Tweede Wereld/Second World). Door het gebruik van het
vetorecht zou de Koude Oorlog de VN voor tientallen jaren verlammen. De Koude Oorlog bleef
bestaan tot 1989, totdat de communistische staten in Oost-Europa liberale staten met vrije markt werden.
De Sovjet-Unie verdween in 1991. Wetenschap met betrekking tot nieuwe ontwikkelingen begon een sterk
normatief karakter te krijgen, geleid door liberale idealen van democratie en de vrije markt economie. In
de jaren 90 leek het erop dat de internationale orde succesvol was (WTO, militaire interventies,
Internationaal Strafhof). Vanaf de eeuwwisseling hebben er weinig nieuwe ontwikkelingen
plaatsgevonden.
Er zijn enkele basisbegrippen die ten grondslag liggen aan de huidige internationale rechtsorde. Allereerst
3
, de soevereine gelijkheid der staten. Staten zijn autonome entiteiten die een wil of een belang
kunnen uitdrukken, gekenmerkt door een aantal kenmerken waaronder een effectief regeringsapparaat,
controle over een afgebakend grondgebied en gezag over een bevolking. Internationaal recht reguleert ook
het gedrag van internationale en regionale organisaties die door de staten zijn gecreëerd. Gelijkheid is
formeel bedoeld en niet afhankelijk van populatie of economisch gewicht: iedere staat is een gelijk
internationaal subject. De soevereiniteit van een staat vereist dat geen andere staat probeert zijn
soevereiniteit te ondermijnen, bijvoorbeeld door de regering omver te werpen (extern). Soevereiniteit
betekent daarnaast dat een staat exclusief bevoegd is publieke functies uit te oefenen over haar bevolking
en grondgebied (intern). Ten tweede is er het gedecentraliseerd karakter van internationaal recht.
Internationaal recht erkent meerdere en gelijkwaardige soevereine entiteiten (staten) en beoogt de relaties
tussen hen te regelen. Omdat er geen wetgevende macht is die boven de staten staat, het blijft een
horizontale rechtsorde zonder hogere autoriteit: staten moeten bijeenkomen om bv. verdragen te sluiten.
Ten derde de verplichting bij internationaal recht. Aangenomen wordt dat binding aan verplichtingen
voor staten gebaseerd is op instemming. Het beginsel van wederkerigheid is hier van belang, hetgeen
betekent dat staten ermee instemmen hun vrijheid van handelen te beperken voor wederzijds voordeel.
Beide termen worden vergezeld door het feit dat door staten aangegane verplichtingen te goeder trouw
(good faith, pacta sunt servanda) worden uitgevoerd. Positivisten menen dat het hele internationale
systeem is gebaseerd op instemming, die zowel uitdrukkelijk (express) als stilzwijgend (tacit) kan
geschieden. Is internationaal recht een systeem? Positivisten Kelsen en Hart vinden van niet. Kelsen
beschouwde het internationaal recht als primitieve rechtsorde, gezien het gebrek aan wetgevende,
rechterlijke en handhavingsorganen. Hart beschouwde het internationale recht als ontbrekend in de
erkenningsregel en ook als gebrekkig m.b.t. secundaire regels van berechting, handhaving en wijziging.
Videolecture
Er zijn drie concepten over het doel van internationaal recht. Allereerst is het zo dat internationaal recht
gaat over het recht en de relaties tussen staten omdat internationaal recht alleen door staten kan worden
gecreëerd. Ten tweede, door staten centraal te plaatsen zijn gelijkheid, consent en decentralisatie
belangrijke kenmerken. Ten derde, hoewel internationaal recht gaat over de relaties tussen alle staten, is
het niet echt een universeel rechtssysteem.
Het startpunt als het gaat over bronnen van internationaal recht vormt art. 38 Statuut Internationaal
Gerechtshof. De formele bronnen van internationaal recht zijn verdragen, internationaal gewoonterecht
en algemene rechtsbeginselen. Er is geen hiërarchie tussen de formele bronnen, vooral niet tussen
gewoonte en verdrag; het wordt geaccepteerd dat ze naast elkaar kunnen bestaan. Er is een onderscheid
tussen formele en materiële rechtsbronnen: kijk naar de functie van de bron. Als de bron probeert
bindend recht te creëren/de niëren, is het een formele bron. Verdragen, gewoonterecht en algemene
rechtsbeginselen zijn formele rechtsbronnen. Als een bron het recht niet creëert, maar tot doel heeft de
inhoud en reikwijdte ervan te bepalen, is het alleen een materiële bron: het identi ceert het recht, maar
creëert het recht niet. Deze categorie omvat in het bijzonder rechterlijke beslissingen en wetenschappelijke
geschriften. Naast deze formele bronnen kent de praktijk ook soft law. Soft law-normen zijn als zodanig
niet bindend, maar kunnen soms worden beschouwd als normen met een overtuigende waarde.
4
