1
Samenva'ng verdieping in de orthopedagogiek
Week 1
Hoofdstuk 2 classifica0e, diagnos0ek en epidemiologie
Inleiding
Classifica(esystemen = het vaststellen van een stoornis en systema(sche beschrijvingen van gedrag
op basis van door wetenschappers onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met als doel
gedrag in te delen (bijv. bepalen of er sprake is van een stoornis of om onderscheid te maken tussen
stoornissen)
Diagnos(ek = het verklaren van het ontstaan van een stoornis, behalve gedragskenmerken wordt ook
vastgesteld of een kind lijdt onder de problemen, behoeBe heeB aan hulp of zorg en wel of niet
op(maal func(oneert.
Epidemiologisch onderzoek = beantwoorden van de vraag “Hoeveel kinderen hebben deze
problemen?”
- Ook vaststellen van factoren die problema(ek van kinderen beïnvloeden à raakvlak met
diagnos(ek
Classifica0e
Classifica(e = iets herkennen, er de juiste naam aan geven en het vervolgens indelen in een categorie
à “Wat is dit?”
- Automa(sch indelen van waarnemingsresultaten in de voor hem bekende categorieën à
menselijke behoeBe
- Vanaf jongs af aan indelen op basis van zintuigelijke waarnemingen en interpreta(es
- Classifica(e gebeurt op basis van de kennis van de waarnemer, en deze kennis is gebonden
aan de persoon en de (jd en cultuur waarin hij leeB
- De categorieën waarin mensen hun waarnemingen indelen, hebben ze geleerd te
onderscheiden à gaat levenslang door
- Indelen van onze waarneming om het de vereenvoudigen à classifica(e biedt mogelijkheid
tot ordening
o Differen(aaldiagnose = bekijken of symptomen ook bij andere psychische stoornissen
hoort, op welke stoornis lijken de symptomen
Classifica(esystemen zorgen ervoor dat psychische stoornissen worden herkend, ingedeeld en van
elkaar onderscheiden
- Onderscheidingen:
o Grote groepen stoornissen
o Subgroepen binnenin een grote groep
- Kennis gebaseerd op classifica(e is kennis over een groep
- Hulpverlener weet op grond van deze kennis welke methoden van hulpverlening zinvol
kunnen zijn
- Psychische stoornissen vaststellen bij een persoon blijB al(jd een interpreta(e à subjec(ef
proces, door observa(es en luisteren
Categoriale benadering van classifica2e: DSM
DSM (Diagnos(c and Sta(s(cal Manual of Mental Disorders) à systeem bij het classificeren van
psychische stoornissen
, 2
Geschiedenis van de DSM
- Emil Kraepelin grondlegger van moderne classifica(esystema(ek
o 1e classifica(esystemen hadden vooral medische en soma(sche (lichamelijke)
oriënta(e en vooral gericht op erns(ge stoornissen
- DSM 1 à 1952 als reac(e op soma(sche oriënta(e
o Vooral gebaseerd op psychoanalyse en ‘minder erns(ge’ stoornissen (neurose)
- DSM 2 à 1968
- DSM 3 à 1980 en duidelijke breuk met uitgangspunten van DSM 1 en 2 (veel verschillende
defini(es)
o Men ging uit van waarneembare kenmerken en niet meer van bepaalde theorie over
de oorzaak van een stoornis
o Atheore(sch systeem met observa(e en interview als informa(everwerving
o Hulpverleners gebruiken dan bij hun observa(es duidelijke en ondubbelzinnige
categorieën à vergroot betrouwbaarheid
o Wereldwijd dezelfde criteria voor psychische stoornissen
- DSM 4 à 1994 bouwde voort op uitgangspunten van DSM 3
- DSM 5 à 2013
- DSM is gebaseerd op afspraken die specialisten maken voor elke groep stoornissen
o Niet al(jd wetenschappelijk onderbouwd
- Voordeel DSM à duidelijk gespecificeerde criteria (dezelfde taal wereldwijd)
Uitgangspunten van DSM
- In DSM afspraken over hoe psychische stoornis gedefinieerd wordt door de kenmerken te
omschrijven
o Meest kenmerkende gedragingen (observeerbare gedragskenmerken of innerlijke
kenmerken)
- Symptomen zijn een beschrijving van de stoornis en niet een verklaring
o Vaak cirkelredena(e
Aantal, duur en impact van de symptomen (beschreven in DSM 5)
- Vaststelling van minimumaantal symptomen die aanwezig moeten zijn zegt iets over de mate
van ernst
o Personen met dezelfde stoornis kunnen verschillende kenmerken hebben
- Meestal ook termijn gedefinieerd voor aanwezigheid van problemen (ook medebepalend
voor ernst)
- Criterium dat stoornis het func(oneren van pa(ënt nega(ef beïnvloedt
o Zonder dergelijke beperking geen stoornis
Belangrijk aspect van DSM is het denken in categorieën
- Klachten van hulpvrager zijn in te delen in duidelijk te onderscheiden categorieën van
stoornissen à uitspraken over de vraag of een bepaalde combina(e van klachten wel of niet
een stoornis is
o Impliceert dat stoornissen van elkaar te onderscheiden zijn
- Ja-nee-uitspraak moeilijk bij psychische stoornis à daarom bij meeste stoornissen
onderscheid tussen lichte, ma(ge en erns(ge stoornis
- Hoe meer symptomen, hoe erns(ger de stoornis
- Belangrijkste is of kind lijdt onder de stoornis en of de ontwikkeling van het kind belemmerd
wordt
In DSM 5 worden ongeveer 300 stoornissen beschreven
à Groep middelgerelateerde en verslavingsstoornissen is omvangrijk met bijna 40 onderscheiden
stoornissen
, 3
In DSM 5 geen aparte categorie meer voor kinderen en adolescenten à omdat stoornissen vaak
levenslang zijn en geen wetenschappelijk bewijs dat stoornis zomaar stopt bij volwassenheid en
anders wordt
- Stoornissen kunnen bij andere leeBijden wel anders tot ui(ng komen
Comorbiditeit = het tegelijker(jd vóórkomen van stoornissen
- Mensen kunnen meerdere stoornissen tegelijk hebben
- Bij kinderen moeilijk om probleemgedrag eenduidig te classificeren
o Kinderen zijn nog in ontwikkeling, waardoor ze tegelijker(jd kenmerken van
verschillende stoornissen hebben
- Bij kinderen is comorbiditeit dus eerder regel dan uitzondering
- Psychische stoornissen hebben invloed op het func(oneren van het immuunsysteem wat
lichamelijke klachten kan verklaren
o Vooral bij meisjes
In DSM wordt de stoornis categoriaal benaderd à het is alles of niet
- DSM 5 ontwikkelt rich(ng dimensionaal werken à lichte, ma(ge of erns(ge stoornis
- Bij DSM 5 wordt toegewerkt naar een uitslag van wel of geen stoornis, wordt bij vragenlijsten
de uitslag uitgedrukt in mate van psychische problemen
o De behaalde scores worden dan wel in categorieën ingedeeld
o Met normscores
Meeste dimensionale classifica(esystemen door Achenbach: vragenlijsten
- Child Behavior Checklist (CBCL)
- Adult Behavior Checklist
- Aparte normen voor elke leeBijdscategorie en onderscheid tussen jongens en meisjes bij
vaststelling problema(ek
Vergelijk tussen categoriaal (DSM) en dimensionaal (CBCL) classificeren
- Voordelen vragenlijsten:
o Sluit beter aan bij prak(jk van snel wisselende en verder ontwikkelende (talige,
cogni(eve en sociale) vaardigheden bij kinderen
o Er zijn geen harde criteria te geven voor psychische stoornissen (DSM gaat daar wel
van uit) en bij vragenlijsten kun je scores vergelijken met anderen
o Vragenlijsten kunnen door verschillende informanten worden ingevuld, zoals ouders,
kinderen en leerkrachten (bij DSM meestal hulpverlener)
- Voordelen DSM 5
o Wordt wereldwijd gebruikt, dus communica(e tussen
hulpverleners is makkelijker (CBCL werkt met normeringen die
verschillen per land)
o Zeldzame stoornissen zijn beter op te sporen (CBCL sporen
vooral veelvoorkomende psychische problemen op)
Diagnos0ek
= Hulpverlener zou al(jd willen achterhalen hoe de stoornis is ontstaan en waarom die niet
voorbijgaat
à Diagnose is het verklaren en begrijpen van wat de hulpverlener waarneemt bij een uniek kind
- Bij diagnose wordt gebruik gemaakt van (wetenschappelijke) inzichten
- Hulpverlener zal kennis inzejen en door onderzoek tot nieuwe en aanvullende kennis komen
- De 3 waarom-vragen:
o Waarom heeB het kind deze klachten op dit moment gekregen en waarom niet bij
wijze van spreken een halkaar geleden?
, 4
o Waarom heeB het kind juist deze problemen met deze klachten ontwikkeld en niet
bijvoorbeeld andere klachten, zoals een angststoornis of een eetstoornis?
o Waarom heeB dit kind psychische problemen en bijvoorbeeld niet zijn broertje of
zusje? Of Zijn er nog meer leden van het gezin die psychische problemen hebben?
Het gezin
- Bij het ontstaan van (probleem)gedrag spelen al(jd meerdere factoren een rol
o Risicofactoren en beschermende factoren
§ Niveau van het kind
§ Niveau van het gezin
§ Niveau van de sociale omgeving
- Ontwikkeling wordt in hoge mate beïnvloed door het gezinsfunc(oneren à belangrijk om
veel aandacht te besteden aan gezinsonderzoek
o Sterke kanten
o Zwakke kanten
o Ook belangrijk om hulpverlening te bepalen
- Wederkerige rela(e tussen ontwikkeling van kinderen en gezinsfunc(oneren
- Door gezinsinterviews en vragenlijsten om gezinsfunc(oneren te onderzoeken
Diagnos0sche methoden en instrumenten
Onderzoeksmethoden lopen soms in elkaar over
4 diagnos2sche modellen
1. Het diagnos(sch gesprek
- Gesprek is belangrijkste instrument bij classifica(e en diagnos(ek
- 3 ingrediënten:
o Het luisteren
o Het stellen van vragen
o Het observeren
- (Intake)gesprek zet hulpverlings- en diagnos(sch proces in gang
- 1e gesprek: anamnese (klacht- of probleemanamnese) = voorgeschiedenis van een stoornis,
klacht of ziekte wordt in beeld gebracht
o Gezinsanamnese = aandacht voor systeem waarin hulpvrager func(oneert
o Autoanamnese/zelfanamnese = klachtgeschiedenis die persoon met problemen zelf
toelicht
o Heteroanamnese = gebaseerd op informa(e van anderen
- Gesprek kan vervolg krijgen in (diagnos(sch) interview à hulpverlener stelt
gestandaardiseerde vragen, met beperkte antwoordop(es
o DISC: Diagnos(c Interview Schedule for Children (kan ook voor ouders)
- Hulpverlener die gesprek gebruikt als diagnos(sch instrument moet voldoen aan een aantal
voorwaarden:
o Zich kunnen verplaatsen in ander en empathische vaardigheden beschikken
(empathie)
o Aanzien en aanhoren wat ander toont en vertelt en openstaan voor diens verhaal
(accepta(e)
o Weten wat je eigen normen en waarden zijn (zelnennis)
2. Observeren
- Waarnemen doen we al(jd à gebeurt vaak per ongeluk
- Observeren is opzejelijk, doelgericht en systema(sch waarnemen
- Observeren (jdens het afnemen van een interview of test
Samenva'ng verdieping in de orthopedagogiek
Week 1
Hoofdstuk 2 classifica0e, diagnos0ek en epidemiologie
Inleiding
Classifica(esystemen = het vaststellen van een stoornis en systema(sche beschrijvingen van gedrag
op basis van door wetenschappers onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met als doel
gedrag in te delen (bijv. bepalen of er sprake is van een stoornis of om onderscheid te maken tussen
stoornissen)
Diagnos(ek = het verklaren van het ontstaan van een stoornis, behalve gedragskenmerken wordt ook
vastgesteld of een kind lijdt onder de problemen, behoeBe heeB aan hulp of zorg en wel of niet
op(maal func(oneert.
Epidemiologisch onderzoek = beantwoorden van de vraag “Hoeveel kinderen hebben deze
problemen?”
- Ook vaststellen van factoren die problema(ek van kinderen beïnvloeden à raakvlak met
diagnos(ek
Classifica0e
Classifica(e = iets herkennen, er de juiste naam aan geven en het vervolgens indelen in een categorie
à “Wat is dit?”
- Automa(sch indelen van waarnemingsresultaten in de voor hem bekende categorieën à
menselijke behoeBe
- Vanaf jongs af aan indelen op basis van zintuigelijke waarnemingen en interpreta(es
- Classifica(e gebeurt op basis van de kennis van de waarnemer, en deze kennis is gebonden
aan de persoon en de (jd en cultuur waarin hij leeB
- De categorieën waarin mensen hun waarnemingen indelen, hebben ze geleerd te
onderscheiden à gaat levenslang door
- Indelen van onze waarneming om het de vereenvoudigen à classifica(e biedt mogelijkheid
tot ordening
o Differen(aaldiagnose = bekijken of symptomen ook bij andere psychische stoornissen
hoort, op welke stoornis lijken de symptomen
Classifica(esystemen zorgen ervoor dat psychische stoornissen worden herkend, ingedeeld en van
elkaar onderscheiden
- Onderscheidingen:
o Grote groepen stoornissen
o Subgroepen binnenin een grote groep
- Kennis gebaseerd op classifica(e is kennis over een groep
- Hulpverlener weet op grond van deze kennis welke methoden van hulpverlening zinvol
kunnen zijn
- Psychische stoornissen vaststellen bij een persoon blijB al(jd een interpreta(e à subjec(ef
proces, door observa(es en luisteren
Categoriale benadering van classifica2e: DSM
DSM (Diagnos(c and Sta(s(cal Manual of Mental Disorders) à systeem bij het classificeren van
psychische stoornissen
, 2
Geschiedenis van de DSM
- Emil Kraepelin grondlegger van moderne classifica(esystema(ek
o 1e classifica(esystemen hadden vooral medische en soma(sche (lichamelijke)
oriënta(e en vooral gericht op erns(ge stoornissen
- DSM 1 à 1952 als reac(e op soma(sche oriënta(e
o Vooral gebaseerd op psychoanalyse en ‘minder erns(ge’ stoornissen (neurose)
- DSM 2 à 1968
- DSM 3 à 1980 en duidelijke breuk met uitgangspunten van DSM 1 en 2 (veel verschillende
defini(es)
o Men ging uit van waarneembare kenmerken en niet meer van bepaalde theorie over
de oorzaak van een stoornis
o Atheore(sch systeem met observa(e en interview als informa(everwerving
o Hulpverleners gebruiken dan bij hun observa(es duidelijke en ondubbelzinnige
categorieën à vergroot betrouwbaarheid
o Wereldwijd dezelfde criteria voor psychische stoornissen
- DSM 4 à 1994 bouwde voort op uitgangspunten van DSM 3
- DSM 5 à 2013
- DSM is gebaseerd op afspraken die specialisten maken voor elke groep stoornissen
o Niet al(jd wetenschappelijk onderbouwd
- Voordeel DSM à duidelijk gespecificeerde criteria (dezelfde taal wereldwijd)
Uitgangspunten van DSM
- In DSM afspraken over hoe psychische stoornis gedefinieerd wordt door de kenmerken te
omschrijven
o Meest kenmerkende gedragingen (observeerbare gedragskenmerken of innerlijke
kenmerken)
- Symptomen zijn een beschrijving van de stoornis en niet een verklaring
o Vaak cirkelredena(e
Aantal, duur en impact van de symptomen (beschreven in DSM 5)
- Vaststelling van minimumaantal symptomen die aanwezig moeten zijn zegt iets over de mate
van ernst
o Personen met dezelfde stoornis kunnen verschillende kenmerken hebben
- Meestal ook termijn gedefinieerd voor aanwezigheid van problemen (ook medebepalend
voor ernst)
- Criterium dat stoornis het func(oneren van pa(ënt nega(ef beïnvloedt
o Zonder dergelijke beperking geen stoornis
Belangrijk aspect van DSM is het denken in categorieën
- Klachten van hulpvrager zijn in te delen in duidelijk te onderscheiden categorieën van
stoornissen à uitspraken over de vraag of een bepaalde combina(e van klachten wel of niet
een stoornis is
o Impliceert dat stoornissen van elkaar te onderscheiden zijn
- Ja-nee-uitspraak moeilijk bij psychische stoornis à daarom bij meeste stoornissen
onderscheid tussen lichte, ma(ge en erns(ge stoornis
- Hoe meer symptomen, hoe erns(ger de stoornis
- Belangrijkste is of kind lijdt onder de stoornis en of de ontwikkeling van het kind belemmerd
wordt
In DSM 5 worden ongeveer 300 stoornissen beschreven
à Groep middelgerelateerde en verslavingsstoornissen is omvangrijk met bijna 40 onderscheiden
stoornissen
, 3
In DSM 5 geen aparte categorie meer voor kinderen en adolescenten à omdat stoornissen vaak
levenslang zijn en geen wetenschappelijk bewijs dat stoornis zomaar stopt bij volwassenheid en
anders wordt
- Stoornissen kunnen bij andere leeBijden wel anders tot ui(ng komen
Comorbiditeit = het tegelijker(jd vóórkomen van stoornissen
- Mensen kunnen meerdere stoornissen tegelijk hebben
- Bij kinderen moeilijk om probleemgedrag eenduidig te classificeren
o Kinderen zijn nog in ontwikkeling, waardoor ze tegelijker(jd kenmerken van
verschillende stoornissen hebben
- Bij kinderen is comorbiditeit dus eerder regel dan uitzondering
- Psychische stoornissen hebben invloed op het func(oneren van het immuunsysteem wat
lichamelijke klachten kan verklaren
o Vooral bij meisjes
In DSM wordt de stoornis categoriaal benaderd à het is alles of niet
- DSM 5 ontwikkelt rich(ng dimensionaal werken à lichte, ma(ge of erns(ge stoornis
- Bij DSM 5 wordt toegewerkt naar een uitslag van wel of geen stoornis, wordt bij vragenlijsten
de uitslag uitgedrukt in mate van psychische problemen
o De behaalde scores worden dan wel in categorieën ingedeeld
o Met normscores
Meeste dimensionale classifica(esystemen door Achenbach: vragenlijsten
- Child Behavior Checklist (CBCL)
- Adult Behavior Checklist
- Aparte normen voor elke leeBijdscategorie en onderscheid tussen jongens en meisjes bij
vaststelling problema(ek
Vergelijk tussen categoriaal (DSM) en dimensionaal (CBCL) classificeren
- Voordelen vragenlijsten:
o Sluit beter aan bij prak(jk van snel wisselende en verder ontwikkelende (talige,
cogni(eve en sociale) vaardigheden bij kinderen
o Er zijn geen harde criteria te geven voor psychische stoornissen (DSM gaat daar wel
van uit) en bij vragenlijsten kun je scores vergelijken met anderen
o Vragenlijsten kunnen door verschillende informanten worden ingevuld, zoals ouders,
kinderen en leerkrachten (bij DSM meestal hulpverlener)
- Voordelen DSM 5
o Wordt wereldwijd gebruikt, dus communica(e tussen
hulpverleners is makkelijker (CBCL werkt met normeringen die
verschillen per land)
o Zeldzame stoornissen zijn beter op te sporen (CBCL sporen
vooral veelvoorkomende psychische problemen op)
Diagnos0ek
= Hulpverlener zou al(jd willen achterhalen hoe de stoornis is ontstaan en waarom die niet
voorbijgaat
à Diagnose is het verklaren en begrijpen van wat de hulpverlener waarneemt bij een uniek kind
- Bij diagnose wordt gebruik gemaakt van (wetenschappelijke) inzichten
- Hulpverlener zal kennis inzejen en door onderzoek tot nieuwe en aanvullende kennis komen
- De 3 waarom-vragen:
o Waarom heeB het kind deze klachten op dit moment gekregen en waarom niet bij
wijze van spreken een halkaar geleden?
, 4
o Waarom heeB het kind juist deze problemen met deze klachten ontwikkeld en niet
bijvoorbeeld andere klachten, zoals een angststoornis of een eetstoornis?
o Waarom heeB dit kind psychische problemen en bijvoorbeeld niet zijn broertje of
zusje? Of Zijn er nog meer leden van het gezin die psychische problemen hebben?
Het gezin
- Bij het ontstaan van (probleem)gedrag spelen al(jd meerdere factoren een rol
o Risicofactoren en beschermende factoren
§ Niveau van het kind
§ Niveau van het gezin
§ Niveau van de sociale omgeving
- Ontwikkeling wordt in hoge mate beïnvloed door het gezinsfunc(oneren à belangrijk om
veel aandacht te besteden aan gezinsonderzoek
o Sterke kanten
o Zwakke kanten
o Ook belangrijk om hulpverlening te bepalen
- Wederkerige rela(e tussen ontwikkeling van kinderen en gezinsfunc(oneren
- Door gezinsinterviews en vragenlijsten om gezinsfunc(oneren te onderzoeken
Diagnos0sche methoden en instrumenten
Onderzoeksmethoden lopen soms in elkaar over
4 diagnos2sche modellen
1. Het diagnos(sch gesprek
- Gesprek is belangrijkste instrument bij classifica(e en diagnos(ek
- 3 ingrediënten:
o Het luisteren
o Het stellen van vragen
o Het observeren
- (Intake)gesprek zet hulpverlings- en diagnos(sch proces in gang
- 1e gesprek: anamnese (klacht- of probleemanamnese) = voorgeschiedenis van een stoornis,
klacht of ziekte wordt in beeld gebracht
o Gezinsanamnese = aandacht voor systeem waarin hulpvrager func(oneert
o Autoanamnese/zelfanamnese = klachtgeschiedenis die persoon met problemen zelf
toelicht
o Heteroanamnese = gebaseerd op informa(e van anderen
- Gesprek kan vervolg krijgen in (diagnos(sch) interview à hulpverlener stelt
gestandaardiseerde vragen, met beperkte antwoordop(es
o DISC: Diagnos(c Interview Schedule for Children (kan ook voor ouders)
- Hulpverlener die gesprek gebruikt als diagnos(sch instrument moet voldoen aan een aantal
voorwaarden:
o Zich kunnen verplaatsen in ander en empathische vaardigheden beschikken
(empathie)
o Aanzien en aanhoren wat ander toont en vertelt en openstaan voor diens verhaal
(accepta(e)
o Weten wat je eigen normen en waarden zijn (zelnennis)
2. Observeren
- Waarnemen doen we al(jd à gebeurt vaak per ongeluk
- Observeren is opzejelijk, doelgericht en systema(sch waarnemen
- Observeren (jdens het afnemen van een interview of test
