Recht en macht kennislijn
Leerdoelen:
Je kent de rechtsbronnen (verdrag – grondwet – wet – jurisprudentie).
Je kent de indeling van het recht in de rechtsgebieden (publiekrecht en
privaatrecht).
Je kent de beginselen van een rechtsstaat.
Je hebt kennis van de grondrechten/mensenrechten.
Je kunt het onderscheid tussen vrijwilligheid, dwang en drang in de
zorg herkennen en je weet welke regels en beginselen daarbij gelden.
Je weet hoe je betrouwbare juridische bronnen moet zoeken.
Rechtsbronnen
Indeling van het recht
Rechtsstaat
Grondrechten/mensenrechten
Vrijwilligheid en dwang
Proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid
Indeling van recht in rechtsgebieden
• Nationaal recht
• Burgerlijk recht
• Strafrecht
• Bestuursrecht
• Staatsrecht
• Internationaal recht
Rechtsstaat
Een staat waarbij de overheidsmacht wordt begrensd.
Begrenzing door:
1. Legaliteitsbeginsel: geen bevoegdheid zonder wet
2. Scheiding van machten
3. Waarborging van de grondrechten
4. Rechterlijke controle
5. Democratie
Kennisclip: Kennisclip Inleiding Constitutioneel Recht – 3. Beginselen van de
democratische rechtsstaat – YouTube
Kennisclip: Democratische rechtsstaat - YouTube
1. Legaliteitsbeginsel:
• Zowel de overheid (het hoogste bevoegde gezag in een land) als de burgers
(de inwoners van een land) van een staat zijn gebonden aan de wet.
, •Als de overheid dwang wil toepassen (= ingrijpen in de rechten en vrijheden
van de burgers) dan moet de bevoegdheid daartoe in de wet staan.
Rechtsbronnen:
• Verdrag
• Wet
• Jurisprudentie
• Gewoonterecht
2.scheiding van machten (trias/politica)
De macht in een staat is verdeeld in drie machten:
1. De wetgevende macht
2. De uitvoerende/bestuurlijke macht
3. De rechterlijke macht
Herkomst: Charles Montesquieu (1689-1755, Frankrijk)
Uit: https://historiek.net/trias-politica-in-nederland/1145/
Kennisclip: scheiding der machten, - YouTube
3.
4.
5.
Grondrechten:
Basisrechten van burgers (burgerrechten)
Herkomst: Thomas Hobbes, John Locke
Zij hebben nagedacht over de legitimiteit van de staat(macht) tot haar burgers:
Sociaal contract
Natuurtoestand is onhoudbaar, onveilig. Burgers dragen een stukje van hun vrijheid
over aan een soeverein in ruil voor veiligheid.
Waar vinden we de grondrechten
In de Grondwet
De eerste Grondwet in Nederland: Bataafse Republiek (1795-1806)
Grondwetherziening in 1848 (Thorbecke): Het parlementaire stelsel werd ingevoerd,
de koning verloor veel macht, burgers kregen meer vrijheden.
In de internationale verdragen zoals
IVBPR (Internationaal verdrag inzake burgerrechte en politieke rechten, Verenigde
Naties 1966)
EVRM (Europees verdrag voor de rechten van de mens, Raad van Europa 1950)
Hierin vinden we de grondrechten terug als mensenrechten.
Soorten grondrechten
Klassieke grondrechten (overheid passief)
• Beschermen de burger tegen de overheid
• Burgers kunnen zich hierop beroepen bij de rechter
Sociale grondrechten (overheid actief)
• De overheid moet zorgen voor de burger
• Burgers kunnen zich niet hierop beroepen bij de rechter
Kennisclip: Wat zijn grondrechten - YouTube
Rechterlijke controle:
,De rechters toetsen de rechtmatigheid van het overheidshandelen.
De rechters moeten onafhankelijk en onpartijdig zijn.
De rechters worden voor het leven benoemd (onafhankelijk)
De rechters doen uitspraken zonder invloed van de andere machten (onpartijdig)
Democratie:
De burgers kiezen wie het land regeert (volksheerschappij)
Kenmerken:
• Er is een volksvertegenwoordiging (parlement, provinciale staten en
gemeenteraad)
• Er is actief en passief kiesrecht
• Er zijn vrije, eerlijke en geheime verkiezingen
• Vreedzame wisseling van de macht
• Controle op de overheid mogelijk (openbaarheid v.h. bestuur, NGO’s, vrije
media)
• De rechten en de mening van de minderheid worden gerespecteerd
Hoe analyseer je een casus juridisch:
De analysevragen:
1. Wat zijn de vragen of problemen die de client aan jou als sociaal werker kan
voorleggen in deze casus?
2. Bij welke vragen heb je wet en regelgeving nodig om een antwoord te kunnen
te geven?
3. Benoem vervolgens die wet en/of regelgeving en benoem kort waar deze wet
over gaat door te laten zien wat het doel is, wie de doelgroep is en op welke
grondwet of mensenrecht deze gebaseerd is.
4. Benoem de voorwaarden/criteria die in die wet staan en pas dit toe op de
situatie van de client.
5. Benoem de juridische stappen die de client moet ondernemen om zijn
probleem op te lossen en welke organisaties/organen etc client daarvoor moet
inschakelen.
Zelfbeschikkingsrecht(autonomie) in de zorg
Het recht om te beslissen over:
• je lichaam
• je privacy
• je vrijheid van bewegen
Deze rechten vinden we in:
• de internationale verdragen, zoals IVBPR en EVRM, als mensenrechten
(universeel)
• de Grondwet als grondrechten (alleen van toepassing voor de burgers van
Nederland)
dwang in de zorg:
• Betekenis: iemand wordt tegen zijn wil in genoodzaakt om iets te doen of te
laten.
• In de zorg: er wordt tegen de wil van iemand een inbreuk gedaan op zijn
zelfbeschikkingsrecht.
• De rechtvaardiging voor dwang is vastgelegd in de wet.
, Rechtmatig en rechtvaardig
• Rechtmatig: in overeenstemming met het recht (wet en regels) > objectief
• Rechtvaardig: eerlijk, billijk > subjectief???
Subsidiariteit – proportionaliteit – doelmatigheid
Drie belangrijke beginselen die je in acht moet nemen bij het toepassen van dwang.
Maatstaven om te toetsten of je rechtvaardig handelt bij het toepassen van dwang.
1. Subsidiariteit: als er een andere oplossing mogelijk is, dan geen dwang
toepassen
2. Proportionaliteit: als dwang noodzakelijk is, dan de minst ingrijpende toepassen
3. Doelmatigheid: het gekozen dwangmiddel is naar verwachting effectief
Week 1:
Rechtsbronnen
Indeling van het recht
Rechtsstaat
Grondrechten/mensenrechten
Vrijwilligheid en dwang
Proportionaliteit, subsidiariteit en
doelmatigheid
Actuele casus tav sociaal werk
Beschikkensvrij werken, algemene wet
bestuursrecht
Regels waar we aan houden en sommige zijn
niet opgeschreven regels.
Indeling van recht in rechtsgebieden
• Nationaal recht: Nederland alleen
• Burgerlijk recht: regels tussen burgers onderling (b-b naast
elkaar gelijkwaardig) scheiding(familierecht), burenruzie en
werkgever en werknemer. Burger kan een bedrijf zijn. Dus
burgerlijk recht
Leerdoelen:
Je kent de rechtsbronnen (verdrag – grondwet – wet – jurisprudentie).
Je kent de indeling van het recht in de rechtsgebieden (publiekrecht en
privaatrecht).
Je kent de beginselen van een rechtsstaat.
Je hebt kennis van de grondrechten/mensenrechten.
Je kunt het onderscheid tussen vrijwilligheid, dwang en drang in de
zorg herkennen en je weet welke regels en beginselen daarbij gelden.
Je weet hoe je betrouwbare juridische bronnen moet zoeken.
Rechtsbronnen
Indeling van het recht
Rechtsstaat
Grondrechten/mensenrechten
Vrijwilligheid en dwang
Proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid
Indeling van recht in rechtsgebieden
• Nationaal recht
• Burgerlijk recht
• Strafrecht
• Bestuursrecht
• Staatsrecht
• Internationaal recht
Rechtsstaat
Een staat waarbij de overheidsmacht wordt begrensd.
Begrenzing door:
1. Legaliteitsbeginsel: geen bevoegdheid zonder wet
2. Scheiding van machten
3. Waarborging van de grondrechten
4. Rechterlijke controle
5. Democratie
Kennisclip: Kennisclip Inleiding Constitutioneel Recht – 3. Beginselen van de
democratische rechtsstaat – YouTube
Kennisclip: Democratische rechtsstaat - YouTube
1. Legaliteitsbeginsel:
• Zowel de overheid (het hoogste bevoegde gezag in een land) als de burgers
(de inwoners van een land) van een staat zijn gebonden aan de wet.
, •Als de overheid dwang wil toepassen (= ingrijpen in de rechten en vrijheden
van de burgers) dan moet de bevoegdheid daartoe in de wet staan.
Rechtsbronnen:
• Verdrag
• Wet
• Jurisprudentie
• Gewoonterecht
2.scheiding van machten (trias/politica)
De macht in een staat is verdeeld in drie machten:
1. De wetgevende macht
2. De uitvoerende/bestuurlijke macht
3. De rechterlijke macht
Herkomst: Charles Montesquieu (1689-1755, Frankrijk)
Uit: https://historiek.net/trias-politica-in-nederland/1145/
Kennisclip: scheiding der machten, - YouTube
3.
4.
5.
Grondrechten:
Basisrechten van burgers (burgerrechten)
Herkomst: Thomas Hobbes, John Locke
Zij hebben nagedacht over de legitimiteit van de staat(macht) tot haar burgers:
Sociaal contract
Natuurtoestand is onhoudbaar, onveilig. Burgers dragen een stukje van hun vrijheid
over aan een soeverein in ruil voor veiligheid.
Waar vinden we de grondrechten
In de Grondwet
De eerste Grondwet in Nederland: Bataafse Republiek (1795-1806)
Grondwetherziening in 1848 (Thorbecke): Het parlementaire stelsel werd ingevoerd,
de koning verloor veel macht, burgers kregen meer vrijheden.
In de internationale verdragen zoals
IVBPR (Internationaal verdrag inzake burgerrechte en politieke rechten, Verenigde
Naties 1966)
EVRM (Europees verdrag voor de rechten van de mens, Raad van Europa 1950)
Hierin vinden we de grondrechten terug als mensenrechten.
Soorten grondrechten
Klassieke grondrechten (overheid passief)
• Beschermen de burger tegen de overheid
• Burgers kunnen zich hierop beroepen bij de rechter
Sociale grondrechten (overheid actief)
• De overheid moet zorgen voor de burger
• Burgers kunnen zich niet hierop beroepen bij de rechter
Kennisclip: Wat zijn grondrechten - YouTube
Rechterlijke controle:
,De rechters toetsen de rechtmatigheid van het overheidshandelen.
De rechters moeten onafhankelijk en onpartijdig zijn.
De rechters worden voor het leven benoemd (onafhankelijk)
De rechters doen uitspraken zonder invloed van de andere machten (onpartijdig)
Democratie:
De burgers kiezen wie het land regeert (volksheerschappij)
Kenmerken:
• Er is een volksvertegenwoordiging (parlement, provinciale staten en
gemeenteraad)
• Er is actief en passief kiesrecht
• Er zijn vrije, eerlijke en geheime verkiezingen
• Vreedzame wisseling van de macht
• Controle op de overheid mogelijk (openbaarheid v.h. bestuur, NGO’s, vrije
media)
• De rechten en de mening van de minderheid worden gerespecteerd
Hoe analyseer je een casus juridisch:
De analysevragen:
1. Wat zijn de vragen of problemen die de client aan jou als sociaal werker kan
voorleggen in deze casus?
2. Bij welke vragen heb je wet en regelgeving nodig om een antwoord te kunnen
te geven?
3. Benoem vervolgens die wet en/of regelgeving en benoem kort waar deze wet
over gaat door te laten zien wat het doel is, wie de doelgroep is en op welke
grondwet of mensenrecht deze gebaseerd is.
4. Benoem de voorwaarden/criteria die in die wet staan en pas dit toe op de
situatie van de client.
5. Benoem de juridische stappen die de client moet ondernemen om zijn
probleem op te lossen en welke organisaties/organen etc client daarvoor moet
inschakelen.
Zelfbeschikkingsrecht(autonomie) in de zorg
Het recht om te beslissen over:
• je lichaam
• je privacy
• je vrijheid van bewegen
Deze rechten vinden we in:
• de internationale verdragen, zoals IVBPR en EVRM, als mensenrechten
(universeel)
• de Grondwet als grondrechten (alleen van toepassing voor de burgers van
Nederland)
dwang in de zorg:
• Betekenis: iemand wordt tegen zijn wil in genoodzaakt om iets te doen of te
laten.
• In de zorg: er wordt tegen de wil van iemand een inbreuk gedaan op zijn
zelfbeschikkingsrecht.
• De rechtvaardiging voor dwang is vastgelegd in de wet.
, Rechtmatig en rechtvaardig
• Rechtmatig: in overeenstemming met het recht (wet en regels) > objectief
• Rechtvaardig: eerlijk, billijk > subjectief???
Subsidiariteit – proportionaliteit – doelmatigheid
Drie belangrijke beginselen die je in acht moet nemen bij het toepassen van dwang.
Maatstaven om te toetsten of je rechtvaardig handelt bij het toepassen van dwang.
1. Subsidiariteit: als er een andere oplossing mogelijk is, dan geen dwang
toepassen
2. Proportionaliteit: als dwang noodzakelijk is, dan de minst ingrijpende toepassen
3. Doelmatigheid: het gekozen dwangmiddel is naar verwachting effectief
Week 1:
Rechtsbronnen
Indeling van het recht
Rechtsstaat
Grondrechten/mensenrechten
Vrijwilligheid en dwang
Proportionaliteit, subsidiariteit en
doelmatigheid
Actuele casus tav sociaal werk
Beschikkensvrij werken, algemene wet
bestuursrecht
Regels waar we aan houden en sommige zijn
niet opgeschreven regels.
Indeling van recht in rechtsgebieden
• Nationaal recht: Nederland alleen
• Burgerlijk recht: regels tussen burgers onderling (b-b naast
elkaar gelijkwaardig) scheiding(familierecht), burenruzie en
werkgever en werknemer. Burger kan een bedrijf zijn. Dus
burgerlijk recht
