Ethiek
Filosofie
Begrippen 2
Waarden & normen 2
Afbakening van ethiek 2
Moraal en ethiek 2
Het funderingsprobleem 3
Uit feiten, geen normen 3
Geen ultieme fundering 4
Objectivisme en relativisme 4
Vrijheid, authenticiteit, geluk 5
Het goede leven 5
Vrijheid 5
Authenticiteit 6
Geluk 6
Utilitarisme vs plichtethiek van Kant 6
Utilitarisme 6
Kritiek utilitarisme 7
Kant 8
Plichtethiek 8
Categorische imperatief 8
Kritiek op plicht-ethiek 9
Utilitarisme vs plicht-ethiek 9
Casus 10
Antropoceen 10
Uitdaging voor het utilitarisme 10
Dierenrechten 11
Ecocide 11
Eva Meijer 11
Natuur & cultuur 11
De juiste vragen 12
Gehoorzaamheid 12
Kleren van de taal 12
Bruno Latour 13
Planetarium 13
1
,Begrippen
Waarden & normen
- Waarden
- Algemene morele uitgangspunten. Aspecten van het leven die we belangrijk
(waardevol) vinden. Ze drukken een beoordeling of evaluatie uit. Hetgeen
waaruit je vertrekt.
→ Algemene zaken waar je meer aandacht aan wil besteden
- Vb “Gezondheid is een kostbaar goed”, tijd met vrienden, veiligheid, …
→ Deugden
- Waardevolle karaktereigenschappen
- Vb vriendelijkheid, eerlijkheid
- Normen
- Concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we
moeten of mogen doen. Ze drukken een plicht of een permissie of een verbod
uit. Regel die zegt hoe je je moet gedragen, hoe je je leven anders inricht
- Vb “Je moet een waarheid spreken”, “werk af waar je aan begint”, …
Afbakening van ethiek
- Moreel
- Hetgeen wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
- Vb zieke verzorgen
- Immoreel
- Hetgeen wat de heersende waarden en normen schendt
- Vb uitsluiting door racisme
- A-moreel
- Hetgeen waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
- Vb “De zon komt op in het oosten”
→ Afbakening: moreel vs a-moreel
Moraal en ethiek
- Moraal
- Stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van
mensen. De normen en waarden die er zijn, die heersen of gelden in een
bepaalde cultuur.
- Vb “In de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog
aangeschreven”
- Ethiek
- Studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke normen en
waarden we kunnen rechtvaardigen (waarom zijn ze goed en belangrijk?) →
streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
- Vb “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een belangrijke
waarde?”
2
, - Rechtvaardiging
- Wat is de kerntaak van de ethiek? → Rechtvaardiging
- Niet beschrijvend (descriptief) vb antropologie,
rechtsgeleerdheid
- Niet verklarend (oorzaken) vb sociologie, geschiedenis
→ Ethiek is niet gewoon het beschrijven van de bestaande toestand
en het aangeven van de oorzaken daarvan
- Wel normatief: Geldigheid onderzoeken van waarden en
normen, hoe iets zou moeten zijn. Ze vormt een oordeel over
de geldende normen en waarden en geeft dus aan welke
normen en waarden we zouden moeten naleven (moreel vs
immoreel)
- Hoe rechtvaardig je een norm?
- Niet door oorzaken te formuleren, wel door redenen te
formuleren voor die norm
- Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen
verdedigen? Maar wanneer kunnen we spreken van goede
redenen?
- Wetenschappelijke discipline
- Overeenkomst met exacte wetenschap:
- Systematisch nadenken over moraal
- Ethiek streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
- Ethiek heeft geen kwestie van persoonlijke mening
- Verschil met wetenschap
- Geen verklaring of volledige beschrijving van fenomenen
- Onderzoek of er goede redenen zijn voor een norm
→ Vraag naar rechtvaardiging
Het funderingsprobleem
= De vraag waarom we bepaalde morele normen en waarden zouden moeten accepteren of
volgen
Uit feiten, geen normen
- Logische kloof tussen zijn en behoren (moeten)
- Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat we iets moeten doen (of
nalaten) → uit een feit kan niet zonder meer een norm worden afgeleid
- Het is dus niet geldig
- Vb “vlees eten veroorzaakt leed bij dieren, daarom mogen we geen vlees
eten”
- Twee verregaande implicaties
1. Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen,
experimenteel bewijs, etc is niet bruikbaar in de ethiek
2. De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over hoe we
ons leven moeten leiden
3
, - Vb: het is wetenschappelijk bewezen dat de aarde opwarmt, dus we
moeten maatregelen nemen → neen, niet perse
Geen ultieme fundering
- Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast feitelijke ook
normatieve argumenten
- Dus geldig:
- Vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
- We mogen geen leed veroorzaken bij dieren → we mogen geen vlees eten
→ Maar wat rechtvaardigt de bewering dat we geen leed mogen veroorzaken bij
dieren?
- Probleem: elke norm die we aannemen, moet opnieuw gefundeerd worden. Er is in
de westerse samenleving geen algemeen aanvaarde geldige basis of bron voor
morele normativiteit (vb god: niet voor iedereen iets goed of slecht)
→ Regressus ad infinitum
- Funderingsprobleem: het is onmogelijk om tot een ultieme fundering voor
ethische stellingnamen te komen (geen ultiem bewijs of eenduidige basis is
voor waarom iets goed of slecht is)
Objectivisme en relativisme
-Objectivisme
- De juistheid van algemene morele uitgangspunten kan bewezen worden
- Relativisme
- Uiteindelijk zijn normen en waarden altijd relatief → het is zinloos om te
proberen ze te rechtvaardigen
→ Tussenweg
- Het heeft zin om algemene morele uitgangspunten te onderzoeken en na te
gaan welke morele consequenties ze met zich meebrengen
- Probleem van relativisme: “Ten opzichte van wat zijn normen en waarden relatief?”
(van wat hangen normen en waarden af?)
- Cultuurrelativisme
- Fundamentele verschillen tussen culturen → vb doodstraf
- Vriendschap in culturen? Liegen in culturen?
- Cultuuroverstijgende normen en waarden
- Redenen kunnen overtuigend zijn
- Subjectivisme zoals het emotivisme
- Emotivisme: “Normen en waarden (morele uitspraken) zijn geen
feitelijke uitspraken, maar een uitdrukking van een gevoel”
- Ethische discussie: uiten en beïnvloeden van gevoelens
- Bezwaren tegen het emotivisme
1. Afkeer leidt niet altijd tot morele afkeuring, en waardering niet
altijd tot morele goedkeuring → vb bewondering voor de
schurk, zonder dat je zijn daden moreel goedkeurt
2. We hechten veel betekenis aan de rechtvaardiging van onze
morele keuzes → we zoeken argumenten om onze morele
4
Filosofie
Begrippen 2
Waarden & normen 2
Afbakening van ethiek 2
Moraal en ethiek 2
Het funderingsprobleem 3
Uit feiten, geen normen 3
Geen ultieme fundering 4
Objectivisme en relativisme 4
Vrijheid, authenticiteit, geluk 5
Het goede leven 5
Vrijheid 5
Authenticiteit 6
Geluk 6
Utilitarisme vs plichtethiek van Kant 6
Utilitarisme 6
Kritiek utilitarisme 7
Kant 8
Plichtethiek 8
Categorische imperatief 8
Kritiek op plicht-ethiek 9
Utilitarisme vs plicht-ethiek 9
Casus 10
Antropoceen 10
Uitdaging voor het utilitarisme 10
Dierenrechten 11
Ecocide 11
Eva Meijer 11
Natuur & cultuur 11
De juiste vragen 12
Gehoorzaamheid 12
Kleren van de taal 12
Bruno Latour 13
Planetarium 13
1
,Begrippen
Waarden & normen
- Waarden
- Algemene morele uitgangspunten. Aspecten van het leven die we belangrijk
(waardevol) vinden. Ze drukken een beoordeling of evaluatie uit. Hetgeen
waaruit je vertrekt.
→ Algemene zaken waar je meer aandacht aan wil besteden
- Vb “Gezondheid is een kostbaar goed”, tijd met vrienden, veiligheid, …
→ Deugden
- Waardevolle karaktereigenschappen
- Vb vriendelijkheid, eerlijkheid
- Normen
- Concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we
moeten of mogen doen. Ze drukken een plicht of een permissie of een verbod
uit. Regel die zegt hoe je je moet gedragen, hoe je je leven anders inricht
- Vb “Je moet een waarheid spreken”, “werk af waar je aan begint”, …
Afbakening van ethiek
- Moreel
- Hetgeen wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
- Vb zieke verzorgen
- Immoreel
- Hetgeen wat de heersende waarden en normen schendt
- Vb uitsluiting door racisme
- A-moreel
- Hetgeen waarbij geen waarden en normen betrokken zijn
- Vb “De zon komt op in het oosten”
→ Afbakening: moreel vs a-moreel
Moraal en ethiek
- Moraal
- Stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van
mensen. De normen en waarden die er zijn, die heersen of gelden in een
bepaalde cultuur.
- Vb “In de moraal van de antiek-Griekse cultuur stond dapperheid hoog
aangeschreven”
- Ethiek
- Studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke normen en
waarden we kunnen rechtvaardigen (waarom zijn ze goed en belangrijk?) →
streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
- Vb “Waarom moeten we gezondheid beschouwen als een belangrijke
waarde?”
2
, - Rechtvaardiging
- Wat is de kerntaak van de ethiek? → Rechtvaardiging
- Niet beschrijvend (descriptief) vb antropologie,
rechtsgeleerdheid
- Niet verklarend (oorzaken) vb sociologie, geschiedenis
→ Ethiek is niet gewoon het beschrijven van de bestaande toestand
en het aangeven van de oorzaken daarvan
- Wel normatief: Geldigheid onderzoeken van waarden en
normen, hoe iets zou moeten zijn. Ze vormt een oordeel over
de geldende normen en waarden en geeft dus aan welke
normen en waarden we zouden moeten naleven (moreel vs
immoreel)
- Hoe rechtvaardig je een norm?
- Niet door oorzaken te formuleren, wel door redenen te
formuleren voor die norm
- Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen
verdedigen? Maar wanneer kunnen we spreken van goede
redenen?
- Wetenschappelijke discipline
- Overeenkomst met exacte wetenschap:
- Systematisch nadenken over moraal
- Ethiek streeft naar een vorm van objectieve geldigheid
- Ethiek heeft geen kwestie van persoonlijke mening
- Verschil met wetenschap
- Geen verklaring of volledige beschrijving van fenomenen
- Onderzoek of er goede redenen zijn voor een norm
→ Vraag naar rechtvaardiging
Het funderingsprobleem
= De vraag waarom we bepaalde morele normen en waarden zouden moeten accepteren of
volgen
Uit feiten, geen normen
- Logische kloof tussen zijn en behoren (moeten)
- Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat we iets moeten doen (of
nalaten) → uit een feit kan niet zonder meer een norm worden afgeleid
- Het is dus niet geldig
- Vb “vlees eten veroorzaakt leed bij dieren, daarom mogen we geen vlees
eten”
- Twee verregaande implicaties
1. Het hele wetenschappelijke instrumentarium van feiten, verklaringen,
experimenteel bewijs, etc is niet bruikbaar in de ethiek
2. De hele (exacte) wetenschap kan geen sluitend argument geven over hoe we
ons leven moeten leiden
3
, - Vb: het is wetenschappelijk bewezen dat de aarde opwarmt, dus we
moeten maatregelen nemen → neen, niet perse
Geen ultieme fundering
- Een correcte redenering om normen te rechtvaardigen bevat naast feitelijke ook
normatieve argumenten
- Dus geldig:
- Vlees eten veroorzaakt leed bij dieren
- We mogen geen leed veroorzaken bij dieren → we mogen geen vlees eten
→ Maar wat rechtvaardigt de bewering dat we geen leed mogen veroorzaken bij
dieren?
- Probleem: elke norm die we aannemen, moet opnieuw gefundeerd worden. Er is in
de westerse samenleving geen algemeen aanvaarde geldige basis of bron voor
morele normativiteit (vb god: niet voor iedereen iets goed of slecht)
→ Regressus ad infinitum
- Funderingsprobleem: het is onmogelijk om tot een ultieme fundering voor
ethische stellingnamen te komen (geen ultiem bewijs of eenduidige basis is
voor waarom iets goed of slecht is)
Objectivisme en relativisme
-Objectivisme
- De juistheid van algemene morele uitgangspunten kan bewezen worden
- Relativisme
- Uiteindelijk zijn normen en waarden altijd relatief → het is zinloos om te
proberen ze te rechtvaardigen
→ Tussenweg
- Het heeft zin om algemene morele uitgangspunten te onderzoeken en na te
gaan welke morele consequenties ze met zich meebrengen
- Probleem van relativisme: “Ten opzichte van wat zijn normen en waarden relatief?”
(van wat hangen normen en waarden af?)
- Cultuurrelativisme
- Fundamentele verschillen tussen culturen → vb doodstraf
- Vriendschap in culturen? Liegen in culturen?
- Cultuuroverstijgende normen en waarden
- Redenen kunnen overtuigend zijn
- Subjectivisme zoals het emotivisme
- Emotivisme: “Normen en waarden (morele uitspraken) zijn geen
feitelijke uitspraken, maar een uitdrukking van een gevoel”
- Ethische discussie: uiten en beïnvloeden van gevoelens
- Bezwaren tegen het emotivisme
1. Afkeer leidt niet altijd tot morele afkeuring, en waardering niet
altijd tot morele goedkeuring → vb bewondering voor de
schurk, zonder dat je zijn daden moreel goedkeurt
2. We hechten veel betekenis aan de rechtvaardiging van onze
morele keuzes → we zoeken argumenten om onze morele
4
