ANALYSE VAN MEDIATEKSTEN & GEMEDIEERDE
COMMUNICATIE- INHOUDEN
INHOUDSOPGAVE
Inleiding.......................................................................................................................................................... 4
Kwantitatieve & kwalitatieve analyse ................................................................................................................. 4
Wat is een tekst? ................................................................................................................................................. 4
Teksten als reflectie van werkelijkheid vs. cultureel geproduceerde constructies............................................... 4
Representatie ...................................................................................................................................................... 5
Ideologie (= onderdeel van representatie) .......................................................................................................... 5
Ideologie in mediateksten ............................................................................................................................... 6
Sociaal-constructivistische benadering ............................................................................................................... 6
Betrouwbaarheid & transparantie van analyses ................................................................................................. 7
Verloop van analyse van mediateksten & communicatie-inhouden ................................................................... 7
1. Sociale semiotiek ........................................................................................................................................ 8
Definitie & centrale begrippen ............................................................................................................................ 8
1. Betekenisconstructie is sociaal .................................................................................................................... 8
2. Betekenisconstructie is multimodaal .......................................................................................................... 8
3. Tekensystemen zijn latent ........................................................................................................................... 9
Waarvoor kan deze analyse gebruikt worden? ................................................................................................... 9
Methodische uitwerking ...................................................................................................................................... 9
1. Strategische selectie van materiaal ........................................................................................................... 10
2. Modi & semiotische hulpbronnen identificeren ....................................................................................... 10
3. Analyse van modi ...................................................................................................................................... 10
4. Contextuele analyse .................................................................................................................................. 11
5. Geïntegreerde analyse van de multimodale communicatieve handelingen ............................................. 11
Discussie ............................................................................................................................................................ 11
2. Tekstuele analyse...................................................................................................................................... 12
Tekstuele analyse in context ............................................................................................................................. 12
Orientalism .................................................................................................................................................... 12
Tekstuele analyse in de praktijk ........................................................................................................................ 13
Seksuele en genderdiversiteit in Vlaamse fictie ............................................................................................ 13
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 13
1. Tekstuele analyse ontstaat uit & bouwen op contextuele kennis............................................................. 13
2. Tekstuele analyses zijn relevante & theoretisch geïnformeerde lezingen ................................................ 13
3. Tekstuele analyses hebben altijd oog voor de gelaagdheid van betekenis ............................................... 13
Discussie ............................................................................................................................................................ 14
3. Retorische en argumentatieanalyse .......................................................................................................... 15
De retorische analyse ........................................................................................................................................ 15
Enkele veelvoorkomende stijlfiguren nader uitgelegd.................................................................................. 15
De argumentatieanalyse ................................................................................................................................... 16
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 17
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Industrie ...................................................... 17
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Wetenschap ................................................. 18
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Milieu ........................................................... 18
1
, Politieke speech ................................................................................................................................................. 18
Discussie ............................................................................................................................................................ 18
4. Narratieve analyse .................................................................................................................................... 19
Oorsprong van de analyse ................................................................................................................................. 19
Definitie(s) ......................................................................................................................................................... 19
Claerbout vs. Attenborough: kan een animatiefilm beter de werkelijkheid weergeven dan een
natuurdocumentaire? ................................................................................................................................... 20
Toepassingsgebied ............................................................................................................................................ 20
Digital storytelling ......................................................................................................................................... 20
Narratieve structuren: types en elementen ....................................................................................................... 21
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 24
Twee schetsmatige voorbeelden en een uitgewerkt voorbeeld ................................................................... 25
Discussie ............................................................................................................................................................ 25
5. Frameanalyse ............................................................................................................................................ 27
Toepassingsgebied ............................................................................................................................................ 27
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 28
Inductieve frameanalyse ............................................................................................................................... 28
Deductieve frameanalyse .............................................................................................................................. 28
Discussie ............................................................................................................................................................ 29
6. Discoursanalyse ........................................................................................................................................ 30
Een overzicht van het veld ................................................................................................................................. 30
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 30
1. Onderzoeksdesign ..................................................................................................................................... 30
2. De analyse ................................................................................................................................................. 31
3. Presentatie van de resultaten en kritiek ................................................................................................... 31
4. Ideologie, macht en kritiek ........................................................................................................................ 32
Discussie ............................................................................................................................................................ 32
7. Conversatieanalyse ................................................................................................................................... 33
Centrale principes en kernbegrippen ................................................................................................................. 33
1. Structurele organisatie van interactie ....................................................................................................... 33
2. Contextuele organisatie van interactie ..................................................................................................... 33
3. Geen a priori generalisaties....................................................................................................................... 34
Methodische uitwerking .................................................................................................................................... 34
1. Naar een genuanceerde of ‘toegepaste’ CA.............................................................................................. 34
2. Dataverzameling en recording .................................................................................................................. 34
3. Transcriptieproces ..................................................................................................................................... 35
4. Coderen ..................................................................................................................................................... 35
Discussie ............................................................................................................................................................ 35
8. Discursieve psychologie ............................................................................................................................ 36
Wat is discursieve psychologie? ........................................................................................................................ 36
1. Constructie ................................................................................................................................................ 36
2. Variatie ...................................................................................................................................................... 36
3. Functie ....................................................................................................................................................... 36
De interdisciplinaire voedingsbodem van dp en wetenschappelijke verstrengeling ......................................... 36
3 verschillende benaderingen van DP................................................................................................................ 37
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 37
2
, 1. Van onderwerp naar onderzoeksvraag ..................................................................................................... 37
2. Op zoek naar geschikt bronnenmateriaal ................................................................................................. 37
3. Transcriptie als eerste stap in het analyseproces...................................................................................... 38
4. Lezen, herlezen, coderen en annoteren .................................................................................................... 38
5. Op zoek naar actie ..................................................................................................................................... 38
Discussie ............................................................................................................................................................ 38
Kwaliteit in DP ............................................................................................................................................... 38
Kritieken op DP .............................................................................................................................................. 39
9. Lexicale analyse op basis van corpora ....................................................................................................... 40
Inleiding ............................................................................................................................................................. 40
Corpusanalyse ............................................................................................................................................... 40
Collocaties in corpusanalyse ......................................................................................................................... 40
Toepassing op politieke posts ....................................................................................................................... 40
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 41
Corpussamenstelling ..................................................................................................................................... 41
Thesaurusscore ............................................................................................................................................. 41
Concordanties ............................................................................................................................................... 42
Uitwerking van een voorbeeldanalyse .......................................................................................................... 42
Discussie ............................................................................................................................................................ 42
10. Teksten als netwerken: de netwerkanalyse ............................................................................................. 43
Inleiding ............................................................................................................................................................. 43
Wat is een X-netwerkanalyse? .......................................................................................................................... 43
Tools die geen programmeerkennis vereisen ............................................................................................... 45
Aan de slag: het Fachkräftemangel-debat op x in Duitsland ............................................................................ 45
Politieke context............................................................................................................................................ 45
Methode & gegevens .................................................................................................................................... 46
Repostnetwerkanalyse .................................................................................................................................. 46
Conclusie ........................................................................................................................................................... 46
3
, INLEIDING
Les 1
- Fairclough (1995): 4 redenen waarom mediateksten en communicatie-inhouden onderzoeken zinvol
is:
o 1. Theoretisch perspectief: vormen van sociale actie à geven vorm maatschappij aan
o 2. Vormen van empirische bronnen: inzicht in samenleving à alternatief voor interviews &
enquêtes
o 3. Historisch perspectief: ‘barometers’ van sociale processen à verandering in samenleving
kan worden waargenomen
o 4. Politiek perspectief: ideologisch speelveld, macht & sociale controle à ideeën over
wenselijkheid/ acceptabel/ nastrevenswaardig
KWANTITATIEVE & KWALITATIEVE ANALYSE
- Kwantitatieve aanpak:
o Onderzoekstradities: objectivisme & positivisme
o Argumenten:
§ Meer betrouwbare bevindingen
§ Grotere hoeveelheden materiaal analyseren
• Generaliserende uitspraken
o Gericht op:
§ Manifeste & oppervlakkige kenmerken van boodschap
o Geschikt als:
§ Onderzoek richt op duidelijk waarneembare kenmerken
• Vb. wie komt aan het woord, wat wordt getoond, op welke periode heeft
de tekst betrekking, …
- Kwalitatieve analyse:
o Onderzoekstradities: ontologisch & epistemologisch
§ Gericht op: constructivisme & interpretativisme
o Argumenten:
§ Subtiele processen van betekenisgeving in context & in detail te bestuderen
o Gericht op:
§ Diepgaand, identificeren van latente en onderliggende elementen
o Geschikt als:
§ Antwoord op hoe & waarom bepaalde boodschappen worden overgebracht
o Idee:
§ Mediateksten zijn een middel om de maatschappelijke werkelijkheid te begrijpen en
verklaren
Mediateksten kunnen niet los worden gezien omdat ze worden geproduceerd binnen machtige instituties (vb.
mediabedrijven)
Analyses kunnen ook gecombineerd worden = mixed methods-benaderingen
WAT IS EEN TEKST?
- Geschreven tekst (vb. krantenartikel, sociale mediaberichten)
- Verwijzing naar andere objecten (vb. film, afbeelding, kledingstijl)
Gehanteerde analyse hangt af van type onderzoeksobject & doel analyse
TEKSTEN ALS REFLECTIE VAN WERKELIJKHEID VS. CULTUREEL GEPRODUCEERDE CONSTRUCTIES
- Analyse begint bij vraag: hoe verhouden teksten zich tot de werkelijkheid
o Benadering 1: mediateksten beschouwen als ‘weerspiegeling van de werkelijkheid’
4
COMMUNICATIE- INHOUDEN
INHOUDSOPGAVE
Inleiding.......................................................................................................................................................... 4
Kwantitatieve & kwalitatieve analyse ................................................................................................................. 4
Wat is een tekst? ................................................................................................................................................. 4
Teksten als reflectie van werkelijkheid vs. cultureel geproduceerde constructies............................................... 4
Representatie ...................................................................................................................................................... 5
Ideologie (= onderdeel van representatie) .......................................................................................................... 5
Ideologie in mediateksten ............................................................................................................................... 6
Sociaal-constructivistische benadering ............................................................................................................... 6
Betrouwbaarheid & transparantie van analyses ................................................................................................. 7
Verloop van analyse van mediateksten & communicatie-inhouden ................................................................... 7
1. Sociale semiotiek ........................................................................................................................................ 8
Definitie & centrale begrippen ............................................................................................................................ 8
1. Betekenisconstructie is sociaal .................................................................................................................... 8
2. Betekenisconstructie is multimodaal .......................................................................................................... 8
3. Tekensystemen zijn latent ........................................................................................................................... 9
Waarvoor kan deze analyse gebruikt worden? ................................................................................................... 9
Methodische uitwerking ...................................................................................................................................... 9
1. Strategische selectie van materiaal ........................................................................................................... 10
2. Modi & semiotische hulpbronnen identificeren ....................................................................................... 10
3. Analyse van modi ...................................................................................................................................... 10
4. Contextuele analyse .................................................................................................................................. 11
5. Geïntegreerde analyse van de multimodale communicatieve handelingen ............................................. 11
Discussie ............................................................................................................................................................ 11
2. Tekstuele analyse...................................................................................................................................... 12
Tekstuele analyse in context ............................................................................................................................. 12
Orientalism .................................................................................................................................................... 12
Tekstuele analyse in de praktijk ........................................................................................................................ 13
Seksuele en genderdiversiteit in Vlaamse fictie ............................................................................................ 13
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 13
1. Tekstuele analyse ontstaat uit & bouwen op contextuele kennis............................................................. 13
2. Tekstuele analyses zijn relevante & theoretisch geïnformeerde lezingen ................................................ 13
3. Tekstuele analyses hebben altijd oog voor de gelaagdheid van betekenis ............................................... 13
Discussie ............................................................................................................................................................ 14
3. Retorische en argumentatieanalyse .......................................................................................................... 15
De retorische analyse ........................................................................................................................................ 15
Enkele veelvoorkomende stijlfiguren nader uitgelegd.................................................................................. 15
De argumentatieanalyse ................................................................................................................................... 16
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 17
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Industrie ...................................................... 17
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Wetenschap ................................................. 18
Representatie van argumenten over gemanipuleerde soja -> Milieu ........................................................... 18
1
, Politieke speech ................................................................................................................................................. 18
Discussie ............................................................................................................................................................ 18
4. Narratieve analyse .................................................................................................................................... 19
Oorsprong van de analyse ................................................................................................................................. 19
Definitie(s) ......................................................................................................................................................... 19
Claerbout vs. Attenborough: kan een animatiefilm beter de werkelijkheid weergeven dan een
natuurdocumentaire? ................................................................................................................................... 20
Toepassingsgebied ............................................................................................................................................ 20
Digital storytelling ......................................................................................................................................... 20
Narratieve structuren: types en elementen ....................................................................................................... 21
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 24
Twee schetsmatige voorbeelden en een uitgewerkt voorbeeld ................................................................... 25
Discussie ............................................................................................................................................................ 25
5. Frameanalyse ............................................................................................................................................ 27
Toepassingsgebied ............................................................................................................................................ 27
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 28
Inductieve frameanalyse ............................................................................................................................... 28
Deductieve frameanalyse .............................................................................................................................. 28
Discussie ............................................................................................................................................................ 29
6. Discoursanalyse ........................................................................................................................................ 30
Een overzicht van het veld ................................................................................................................................. 30
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 30
1. Onderzoeksdesign ..................................................................................................................................... 30
2. De analyse ................................................................................................................................................. 31
3. Presentatie van de resultaten en kritiek ................................................................................................... 31
4. Ideologie, macht en kritiek ........................................................................................................................ 32
Discussie ............................................................................................................................................................ 32
7. Conversatieanalyse ................................................................................................................................... 33
Centrale principes en kernbegrippen ................................................................................................................. 33
1. Structurele organisatie van interactie ....................................................................................................... 33
2. Contextuele organisatie van interactie ..................................................................................................... 33
3. Geen a priori generalisaties....................................................................................................................... 34
Methodische uitwerking .................................................................................................................................... 34
1. Naar een genuanceerde of ‘toegepaste’ CA.............................................................................................. 34
2. Dataverzameling en recording .................................................................................................................. 34
3. Transcriptieproces ..................................................................................................................................... 35
4. Coderen ..................................................................................................................................................... 35
Discussie ............................................................................................................................................................ 35
8. Discursieve psychologie ............................................................................................................................ 36
Wat is discursieve psychologie? ........................................................................................................................ 36
1. Constructie ................................................................................................................................................ 36
2. Variatie ...................................................................................................................................................... 36
3. Functie ....................................................................................................................................................... 36
De interdisciplinaire voedingsbodem van dp en wetenschappelijke verstrengeling ......................................... 36
3 verschillende benaderingen van DP................................................................................................................ 37
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 37
2
, 1. Van onderwerp naar onderzoeksvraag ..................................................................................................... 37
2. Op zoek naar geschikt bronnenmateriaal ................................................................................................. 37
3. Transcriptie als eerste stap in het analyseproces...................................................................................... 38
4. Lezen, herlezen, coderen en annoteren .................................................................................................... 38
5. Op zoek naar actie ..................................................................................................................................... 38
Discussie ............................................................................................................................................................ 38
Kwaliteit in DP ............................................................................................................................................... 38
Kritieken op DP .............................................................................................................................................. 39
9. Lexicale analyse op basis van corpora ....................................................................................................... 40
Inleiding ............................................................................................................................................................. 40
Corpusanalyse ............................................................................................................................................... 40
Collocaties in corpusanalyse ......................................................................................................................... 40
Toepassing op politieke posts ....................................................................................................................... 40
Aan de slag ........................................................................................................................................................ 41
Corpussamenstelling ..................................................................................................................................... 41
Thesaurusscore ............................................................................................................................................. 41
Concordanties ............................................................................................................................................... 42
Uitwerking van een voorbeeldanalyse .......................................................................................................... 42
Discussie ............................................................................................................................................................ 42
10. Teksten als netwerken: de netwerkanalyse ............................................................................................. 43
Inleiding ............................................................................................................................................................. 43
Wat is een X-netwerkanalyse? .......................................................................................................................... 43
Tools die geen programmeerkennis vereisen ............................................................................................... 45
Aan de slag: het Fachkräftemangel-debat op x in Duitsland ............................................................................ 45
Politieke context............................................................................................................................................ 45
Methode & gegevens .................................................................................................................................... 46
Repostnetwerkanalyse .................................................................................................................................. 46
Conclusie ........................................................................................................................................................... 46
3
, INLEIDING
Les 1
- Fairclough (1995): 4 redenen waarom mediateksten en communicatie-inhouden onderzoeken zinvol
is:
o 1. Theoretisch perspectief: vormen van sociale actie à geven vorm maatschappij aan
o 2. Vormen van empirische bronnen: inzicht in samenleving à alternatief voor interviews &
enquêtes
o 3. Historisch perspectief: ‘barometers’ van sociale processen à verandering in samenleving
kan worden waargenomen
o 4. Politiek perspectief: ideologisch speelveld, macht & sociale controle à ideeën over
wenselijkheid/ acceptabel/ nastrevenswaardig
KWANTITATIEVE & KWALITATIEVE ANALYSE
- Kwantitatieve aanpak:
o Onderzoekstradities: objectivisme & positivisme
o Argumenten:
§ Meer betrouwbare bevindingen
§ Grotere hoeveelheden materiaal analyseren
• Generaliserende uitspraken
o Gericht op:
§ Manifeste & oppervlakkige kenmerken van boodschap
o Geschikt als:
§ Onderzoek richt op duidelijk waarneembare kenmerken
• Vb. wie komt aan het woord, wat wordt getoond, op welke periode heeft
de tekst betrekking, …
- Kwalitatieve analyse:
o Onderzoekstradities: ontologisch & epistemologisch
§ Gericht op: constructivisme & interpretativisme
o Argumenten:
§ Subtiele processen van betekenisgeving in context & in detail te bestuderen
o Gericht op:
§ Diepgaand, identificeren van latente en onderliggende elementen
o Geschikt als:
§ Antwoord op hoe & waarom bepaalde boodschappen worden overgebracht
o Idee:
§ Mediateksten zijn een middel om de maatschappelijke werkelijkheid te begrijpen en
verklaren
Mediateksten kunnen niet los worden gezien omdat ze worden geproduceerd binnen machtige instituties (vb.
mediabedrijven)
Analyses kunnen ook gecombineerd worden = mixed methods-benaderingen
WAT IS EEN TEKST?
- Geschreven tekst (vb. krantenartikel, sociale mediaberichten)
- Verwijzing naar andere objecten (vb. film, afbeelding, kledingstijl)
Gehanteerde analyse hangt af van type onderzoeksobject & doel analyse
TEKSTEN ALS REFLECTIE VAN WERKELIJKHEID VS. CULTUREEL GEPRODUCEERDE CONSTRUCTIES
- Analyse begint bij vraag: hoe verhouden teksten zich tot de werkelijkheid
o Benadering 1: mediateksten beschouwen als ‘weerspiegeling van de werkelijkheid’
4
