GESCHIEDENIS VAN DE
PSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 0 – INLEIDING
BASISSTRAMIEN
- Het verleden van de psychologie wordt bestudeerd vanuit verschillende invalshoeken
De psychologie is geëvolueerd binnen een bredere maatschappelijke en wetenschappelijke context
Samen te vatten met de termen ‘mens, maatschappij en methode’
1. HET INHOUDELIJKE WERK VAN VOORAL DE GROTE FIGUREN UIT HET VERLEDEN VAN DE
PSYCHOLOGIE
2. DE SOCIAALECONOMISCHE CONTEXT EN DE MANIER WAAROP WERD GEKEKEN NAAR HET
INDIVIDU IN DE SAMENLEVING
3. DE WETENSCHAPPELIJKE METHODOLOGIE EN HOE DIE ZICH IN HET BIJZONDER ONTVOUWDE
VOOR DE STUDIE VAN HET PSYCHOLOGISCHE
VERSCHILLENDE INVALSHOEKEN
1. SOCIAAL-ECONOMISCHE CONTEXT
Elke periode begint met een schets van de economische context
Deze sociaal-economische situering geeft een concreet beeld van de achtergrond waartegen
de andere besproken ontwikkelingen zich voordoen
Geen economisch determinisme
2. MAATSCHAPPELIJK MENSBEELD
Door de westerse geschiedenis heen zijn er verschillen in hoe de mens zichzelf ziet en
definieert – het gaat om veranderende representaties of idealen waartoe mensen zich
verhouden of zich mee identificeren
Kan samengevat worden als een toenemende individualisering
3. WETENSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN
Wetenschap is geen gegeven, maar een verworvenheid
Door de eeuwen heen gingen geleerden niet alleen op zoek naar waarheid, maar ook naar
wat wetenschap kenmerkt en wat een goede wetenschappelijke methode inhoudt
Specifieke aandacht voor filosofie, fysiologie en statistiek
Een gefundeerde en geschikte periode methode speelt nog steeds een essentiële rol in het
psychologisch onderzoek en bij reflecties binnenin de discipline
Ontwikkeling van wetenschappelijke methode(n)
4. STUDIE VAN HET PSYCHOLOGISCHE
In elke tijdsperiode wordt de studie van het psychologisch fenomeen besproken
Vanaf de 19de eeuw empirisch en daarvoor vooral het werk van filosofen – studie van het
bewustzijn vormt hierbij een belangrijk thema
Ook individuele verschillen, emotie en motivatie, psychische problemen
Stroom van het bewustzijn is een gemeenschappelijk thema bij Wundt en James (worden als
2 vader van de psychologie omschreven)
1
, Eigenlijk zou de geschiedenis van de psychologie 4 aparte onderwerpen moeten behandelen
a) De studie van het psychologisch – hoe wordt door de eeuwen heen naar psychologische
fenomenen gekeken
b) De psychologie als een aparte discipline – wanneer komt de psychologie los van filosofische en
fysiologische voorlopers
c) De institutionalisering van de psychologie – wanneer wordt de psychologie erkend in onderwijs en
onderzoek
d) De praktijkgerichte psychologie en professionele status van de psycholoog – wanneer ontstaat de
praktijkgerichte psycholoog en wanneer krijgt ze maatschappelijke erkenning
TIJDSPERIODE EN TIJDVAKKEN
TIJDSPERIODE
- Psychologie ontstaat als academische discipline in de 19de eeuw
Voor Europeanen : Wilhelm Wundt is de stichter
Stichtte in 1978 het psycholigsche instituut in Leipzig
Was de eerste wetenschapper die zichzelf een psycholoog noemde
Bij Amerikanen : William James is de ‘founding father’
TIJDVAKKEN
2
,VERTEKENINGEN
- Het gaat enkel over de Europese en Noord-Amerikaanse ontwikkeling met betrekking tot de
psychologie
Het is onderhevig aan eurocentrisme (= het meer beklemtonen van Europese en meer in het
algemeen Westerse ideeën)
Gaat voornamelijk over de WEIRDest people (Western, Educated, industrialized, rich an democratic)
Witte mensen
Guthrie in 1976 : Even the rat was white : a historical view of psychology
- Gestroomlijnde visie op het verleden
Er gaan ongetwijfeld nuances verloren
Doorgaans louter het werk van de meest toonaangevende auteurs
HOOFDSTUK 1 – GESCHIEDSCHRIJVING
MOTIVERING OM TERUG TE BLIKKEN OP HET VERLEDEN
TRADITIONELE BENADERING
Herman Ebbinghaus (1908) : psychologie heeft een lang verleden, maar slechts een korte geschiedenis
- Korte geschiedenis : Wilhelm Wundt stichtte in 1879 het eerste laboratorium voor psychologie in
Leipzig
Ten tijde van Ebbinghaus was er nog niet zo heel lang wetenschappelijk werk verricht om op terug
te blikken
Lang verleden : heeft betrekking op de periode voor de officiële oprichting van de psychologie
- 4de eeuw voor Christus : volgens Ebbinghaus legt de Griekse filosoof Aristoteles al de
fundamenten voor de psychologie
Hier werd weinig op verder gebouwd
- 17de eeuw : de filosofen begonnen na te denken over het bewustzijn
- Daarna : wachten op de vooruitgang in de natuurwetenschappen – in het bijzonder de fysiologie –
eer de psychologie zich zelfstandig kon ontwikkelen
Uitspraak van Ebbinghaus :
- = voorbeeld van de traditionele benadering van de psychologie
- Context : psychologie die zichzelf moest bewijzen als wetenschap
Geschiedenis van de psychologie dient om de relevantie van de psychologie en haar
onderzoeksdomein te bekrachtigen + om aan te tonen hoeveel vooruitgang als is geboekt
- Psychologen als intellectuele erfgenamen van een lange traditie (van auteurs uit het verleden)
Teruggaand tot Aristoteles en Plato
Elke auteur die schreef over psychologische onderwerpen wordt gedoopt tot psycholoog ‘avant la
lettre’
Motto : “de vragen zijn hetzelfde, de methode is verschillend”
HEDENDAAGSE VISIE
Waarom is het nog steeds nodig om het verleden van de geschiedenis te bestuderen?
het antwoord op die vraag bevat een inhoudelijke en reflectieve component
1. INHOUD
3
, Inhoudelijk gaat geschiedenis van de psychologie over de studie van het verleden van deze
wetenschap
Kennis van dat verleden is al een voldoende verantwoording
Kan ook helpen om de huidige situatie beter te begrijpen
APA -> APS in 1988
Open vraag of het ook helpt bij denken over de toekomst
2. REFLECTIE
Kritische reflectie over de psychologie – het moet helpen om de huidige wetenschap kritisch te
bevragen
Krijgt naast een kennisdoel ook een vormend doel het biedt een aanleiding voor en is een
oproep tot reflectie over het statuut van de psychologie zelf
Stap terugzetten en kijken naar de mens
De geschiedenis van de psychologie leert zo om met nieuwe ogen naar de huidige
werkelijkheid te kijken
a) Situering van de psychologie in tijd en ruimte
- Zeitgeist (tijdsgeest) – verschillende voorbeelden dat psychologie gesitueerd is in een welbepaalde
historische context
1. De empirische studie van individuele verschillen ontstaat pas nadat in de westerse wereld in
sterke mate erkenning werd gegeven aan de mens als individu
2. Cartesiaans mensbeeld : in de 17de eeuw met Descartes zijn uitspraak “je pense, donc je suis”
Kan gelinkt worden aan de visie van de homo economicus
- Ortgeist (plaatsbeeld) – invloed van de culturele context op de psychologie
1. In een oosterse traditie van het boeddhisme wordt het ik, het zelf of de persoon gezien als
conventionele termen die niet verwijzen naar een achterliggende entiteit
Volgens het boeddhisme kan veel van het menselijk lijden worden opgeheven door het
bestaan van dit ego te ontkennen (anatta)
Het enige wat in deze traditie telt is het constant veranderen van de ervaringen van moment
tot moment en zich daar als mens op een goede manier weten te verhouden
Aandacht groeit voor culturele bepaaldheid en crossculturele verschillen
Crazy like US : the globalisation of the American psyche wordt onderzocht in welke mate
psychopathologie, vanuit de VS is opgedrong aan andere culturen – bv. psychofarmaca
Emoties worden niet langer enkel door een westerse bril gezien
MINE : Mental, Inside the person, Eseentialist
OURS : Outside the person, Relational, situated – emoties kunnen verschillende vormen
aannemen naargelang de situatie ze optreden
b) De psychologie als discipline
- Evolutie van wetenschap doorheen de tijd
De gevonden wetmatigheden worden gepreciseerd en genuanceerd
Ander antwoord op de vraag wat psychologie als wetenschap inhoudt en hoe het best wordt
bestudeerd
Aard van de vragen
Selectie in wat wel/niet onderzocht wordt
- Methodologie als vereiste kwaliteitscriteria
Experiment, natuur- vs. Geesteswetenschappen
- Vatten van de werkelijkheid is niet eenvoudig
Hoe men tot wetenschap gekomen is?
Hoe dit zich (deels) vertaald heeft in de psychologie
4
PSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 0 – INLEIDING
BASISSTRAMIEN
- Het verleden van de psychologie wordt bestudeerd vanuit verschillende invalshoeken
De psychologie is geëvolueerd binnen een bredere maatschappelijke en wetenschappelijke context
Samen te vatten met de termen ‘mens, maatschappij en methode’
1. HET INHOUDELIJKE WERK VAN VOORAL DE GROTE FIGUREN UIT HET VERLEDEN VAN DE
PSYCHOLOGIE
2. DE SOCIAALECONOMISCHE CONTEXT EN DE MANIER WAAROP WERD GEKEKEN NAAR HET
INDIVIDU IN DE SAMENLEVING
3. DE WETENSCHAPPELIJKE METHODOLOGIE EN HOE DIE ZICH IN HET BIJZONDER ONTVOUWDE
VOOR DE STUDIE VAN HET PSYCHOLOGISCHE
VERSCHILLENDE INVALSHOEKEN
1. SOCIAAL-ECONOMISCHE CONTEXT
Elke periode begint met een schets van de economische context
Deze sociaal-economische situering geeft een concreet beeld van de achtergrond waartegen
de andere besproken ontwikkelingen zich voordoen
Geen economisch determinisme
2. MAATSCHAPPELIJK MENSBEELD
Door de westerse geschiedenis heen zijn er verschillen in hoe de mens zichzelf ziet en
definieert – het gaat om veranderende representaties of idealen waartoe mensen zich
verhouden of zich mee identificeren
Kan samengevat worden als een toenemende individualisering
3. WETENSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN
Wetenschap is geen gegeven, maar een verworvenheid
Door de eeuwen heen gingen geleerden niet alleen op zoek naar waarheid, maar ook naar
wat wetenschap kenmerkt en wat een goede wetenschappelijke methode inhoudt
Specifieke aandacht voor filosofie, fysiologie en statistiek
Een gefundeerde en geschikte periode methode speelt nog steeds een essentiële rol in het
psychologisch onderzoek en bij reflecties binnenin de discipline
Ontwikkeling van wetenschappelijke methode(n)
4. STUDIE VAN HET PSYCHOLOGISCHE
In elke tijdsperiode wordt de studie van het psychologisch fenomeen besproken
Vanaf de 19de eeuw empirisch en daarvoor vooral het werk van filosofen – studie van het
bewustzijn vormt hierbij een belangrijk thema
Ook individuele verschillen, emotie en motivatie, psychische problemen
Stroom van het bewustzijn is een gemeenschappelijk thema bij Wundt en James (worden als
2 vader van de psychologie omschreven)
1
, Eigenlijk zou de geschiedenis van de psychologie 4 aparte onderwerpen moeten behandelen
a) De studie van het psychologisch – hoe wordt door de eeuwen heen naar psychologische
fenomenen gekeken
b) De psychologie als een aparte discipline – wanneer komt de psychologie los van filosofische en
fysiologische voorlopers
c) De institutionalisering van de psychologie – wanneer wordt de psychologie erkend in onderwijs en
onderzoek
d) De praktijkgerichte psychologie en professionele status van de psycholoog – wanneer ontstaat de
praktijkgerichte psycholoog en wanneer krijgt ze maatschappelijke erkenning
TIJDSPERIODE EN TIJDVAKKEN
TIJDSPERIODE
- Psychologie ontstaat als academische discipline in de 19de eeuw
Voor Europeanen : Wilhelm Wundt is de stichter
Stichtte in 1978 het psycholigsche instituut in Leipzig
Was de eerste wetenschapper die zichzelf een psycholoog noemde
Bij Amerikanen : William James is de ‘founding father’
TIJDVAKKEN
2
,VERTEKENINGEN
- Het gaat enkel over de Europese en Noord-Amerikaanse ontwikkeling met betrekking tot de
psychologie
Het is onderhevig aan eurocentrisme (= het meer beklemtonen van Europese en meer in het
algemeen Westerse ideeën)
Gaat voornamelijk over de WEIRDest people (Western, Educated, industrialized, rich an democratic)
Witte mensen
Guthrie in 1976 : Even the rat was white : a historical view of psychology
- Gestroomlijnde visie op het verleden
Er gaan ongetwijfeld nuances verloren
Doorgaans louter het werk van de meest toonaangevende auteurs
HOOFDSTUK 1 – GESCHIEDSCHRIJVING
MOTIVERING OM TERUG TE BLIKKEN OP HET VERLEDEN
TRADITIONELE BENADERING
Herman Ebbinghaus (1908) : psychologie heeft een lang verleden, maar slechts een korte geschiedenis
- Korte geschiedenis : Wilhelm Wundt stichtte in 1879 het eerste laboratorium voor psychologie in
Leipzig
Ten tijde van Ebbinghaus was er nog niet zo heel lang wetenschappelijk werk verricht om op terug
te blikken
Lang verleden : heeft betrekking op de periode voor de officiële oprichting van de psychologie
- 4de eeuw voor Christus : volgens Ebbinghaus legt de Griekse filosoof Aristoteles al de
fundamenten voor de psychologie
Hier werd weinig op verder gebouwd
- 17de eeuw : de filosofen begonnen na te denken over het bewustzijn
- Daarna : wachten op de vooruitgang in de natuurwetenschappen – in het bijzonder de fysiologie –
eer de psychologie zich zelfstandig kon ontwikkelen
Uitspraak van Ebbinghaus :
- = voorbeeld van de traditionele benadering van de psychologie
- Context : psychologie die zichzelf moest bewijzen als wetenschap
Geschiedenis van de psychologie dient om de relevantie van de psychologie en haar
onderzoeksdomein te bekrachtigen + om aan te tonen hoeveel vooruitgang als is geboekt
- Psychologen als intellectuele erfgenamen van een lange traditie (van auteurs uit het verleden)
Teruggaand tot Aristoteles en Plato
Elke auteur die schreef over psychologische onderwerpen wordt gedoopt tot psycholoog ‘avant la
lettre’
Motto : “de vragen zijn hetzelfde, de methode is verschillend”
HEDENDAAGSE VISIE
Waarom is het nog steeds nodig om het verleden van de geschiedenis te bestuderen?
het antwoord op die vraag bevat een inhoudelijke en reflectieve component
1. INHOUD
3
, Inhoudelijk gaat geschiedenis van de psychologie over de studie van het verleden van deze
wetenschap
Kennis van dat verleden is al een voldoende verantwoording
Kan ook helpen om de huidige situatie beter te begrijpen
APA -> APS in 1988
Open vraag of het ook helpt bij denken over de toekomst
2. REFLECTIE
Kritische reflectie over de psychologie – het moet helpen om de huidige wetenschap kritisch te
bevragen
Krijgt naast een kennisdoel ook een vormend doel het biedt een aanleiding voor en is een
oproep tot reflectie over het statuut van de psychologie zelf
Stap terugzetten en kijken naar de mens
De geschiedenis van de psychologie leert zo om met nieuwe ogen naar de huidige
werkelijkheid te kijken
a) Situering van de psychologie in tijd en ruimte
- Zeitgeist (tijdsgeest) – verschillende voorbeelden dat psychologie gesitueerd is in een welbepaalde
historische context
1. De empirische studie van individuele verschillen ontstaat pas nadat in de westerse wereld in
sterke mate erkenning werd gegeven aan de mens als individu
2. Cartesiaans mensbeeld : in de 17de eeuw met Descartes zijn uitspraak “je pense, donc je suis”
Kan gelinkt worden aan de visie van de homo economicus
- Ortgeist (plaatsbeeld) – invloed van de culturele context op de psychologie
1. In een oosterse traditie van het boeddhisme wordt het ik, het zelf of de persoon gezien als
conventionele termen die niet verwijzen naar een achterliggende entiteit
Volgens het boeddhisme kan veel van het menselijk lijden worden opgeheven door het
bestaan van dit ego te ontkennen (anatta)
Het enige wat in deze traditie telt is het constant veranderen van de ervaringen van moment
tot moment en zich daar als mens op een goede manier weten te verhouden
Aandacht groeit voor culturele bepaaldheid en crossculturele verschillen
Crazy like US : the globalisation of the American psyche wordt onderzocht in welke mate
psychopathologie, vanuit de VS is opgedrong aan andere culturen – bv. psychofarmaca
Emoties worden niet langer enkel door een westerse bril gezien
MINE : Mental, Inside the person, Eseentialist
OURS : Outside the person, Relational, situated – emoties kunnen verschillende vormen
aannemen naargelang de situatie ze optreden
b) De psychologie als discipline
- Evolutie van wetenschap doorheen de tijd
De gevonden wetmatigheden worden gepreciseerd en genuanceerd
Ander antwoord op de vraag wat psychologie als wetenschap inhoudt en hoe het best wordt
bestudeerd
Aard van de vragen
Selectie in wat wel/niet onderzocht wordt
- Methodologie als vereiste kwaliteitscriteria
Experiment, natuur- vs. Geesteswetenschappen
- Vatten van de werkelijkheid is niet eenvoudig
Hoe men tot wetenschap gekomen is?
Hoe dit zich (deels) vertaald heeft in de psychologie
4
