Samenvatting Observeren van
gedrag en interactie
Inhoud
Week 1: Introductiecollege ...................................................................................... 2
Voorbereiding: Artikel Gardner (2000) ................................................................ 2
College 1 .............................................................................................................. 3
Week 2: Observeren in de klas ................................................................................. 7
Voorbereiding: Artikel Godwin et al. (2016) ......................................................... 7
Voorbereiding: Artikel Lewis et al. (2014) ............................................................ 8
College 2 ............................................................................................................. 9
Week 3: Hoogbegaafdheid en onderpresteren ........................................................ 12
Voorbereiding artikel Baudson & Preckel (2013) ................................................ 12
Voorbereiding artikel Lavrijsen et al. (2024) ...................................................... 13
Voorbereiding artikel Ramos et al. (2021): ...................................................... 14
College 3............................................................................................................ 15
Week 4: Sensitiviteit ............................................................................................. 21
Voorbereiding artikel Mesman & Emmen (2013) ............................................ 21
Voorbereiding artikel Branger et al. (2019) ..................................................... 22
Voorbereiding Ainsworth schaal ..................................................................... 23
College 4 ........................................................................................................... 24
Week 5: Mealtime interactions .............................................................................. 26
Voorbereiding artikel Van Vliet et al. (2022) ................................................... 26
Voorbereiding artikel Hodges et al. (2013) ...................................................... 27
College 5 ........................................................................................................ 28
Week 6: Klinische praktijk..................................................................................... 32
College 6 ........................................................................................................ 32
Week 7: Agressie, gehoorzaamheid en disciplineren ............................................... 35
Voorbereiding artikel Livesay & Roberts (2020).............................................. 35
Voorbereiding artikel Kopystynska et al. (2016) .............................................. 37
,Week 1: Introductiecollege
Voorbereiding: Artikel Gardner (2000)
Methodological Issues in the Direct Observation of Parent-Child Interaction: Do
Observational Findings Reflect the Natural Behavior of Participants?
Deze review onderzoekt de validiteit en bruikbaarheid van directe observaties in
wetenschappelijk en klinisch onderzoek. Drie factoren staan centraal:
1. De invloed van een observator op gedrag.
2. Het effect van gestructureerde versus spontane taken.
3. De impact van de observatielocatie (kliniek/laboratorium versus thuis).
Methode
De studie analyseert bestaand onderzoek over observatiemethoden, met een focus op
ecologische validiteit, betrouwbaarheid en de invloed van verschillende observatiecontexten
op ouder-kind interacties.
Belangrijkste bevindingen
• De aanwezigheid van een observator verstoort gedrag niet altijd, maar bewijs
hierover is beperkt.
• Observaties in klinieken of gestructureerde taken zijn minder representatief voor
alledaags gedrag.
• De validiteit van een observatie hangt af van het doel: sommige taken identificeren
specifieke gedragskenmerken beter dan spontane interacties.
• Test-hertest betrouwbaarheid is laag door variatie tussen sessies, maar observaties
bieden waardevolle inzichten naast zelfrapportages.
Implicaties
• Voor onderzoek en interventies moeten observatiemethoden worden afgestemd
op het doel: natuurlijke observaties bieden het meest realistische beeld, terwijl
gestructureerde taken nuttig kunnen zijn om specifieke gedragingen snel uit te
lokken.
• Ecologische validiteit blijft een uitdaging: gedrag thuis verschilt vaak van gedrag
in een klinische setting.
• Het combineren van observaties uit verschillende contexten kan helpen om een
completer beeld van ouder-kind interacties te verkrijgen.
Beperkingen en toekomstig onderzoek
• Er is meer onderzoek nodig naar welke taken en settingen het meest representatief en
voorspellend zijn voor ouder-kind interacties.
• Methoden om observer-reactiviteit te verminderen moeten verder ontwikkeld
worden om vertekening van gedrag te voorkomen.
Conclusie
Directe observatie blijft een cruciaal instrument voor het bestuderen van ouder-kind
interacties, maar de setting en methode moeten zorgvuldig worden gekozen om valide en
bruikbare resultaten te verkrijgen.
, College 1
Het schriftelijk tentamen toetst inzicht in de theoretische achtergrond, begrip van
observatiemethoden en bijbehorende constructen, begrip van de literatuur (daarbij focus op
observatiemethoden; resultaten en concluse) en kritische reflectie op observatiemethoden.
Bevat multiple choice EN open vragen
De observatietoets toetst kennis en begrip van observatie instrumenten en scoring,
besproken in werkgroepen en colleges, observatievaardigheden:
➢ weten welke gedragingen wel/niet onder bepaalde schaal vallen
➢ benoemen van relevante gedragingen
➢ geven van (globale) score op observatieschaal
➢ onderbouwen scores: je moet kunnen uitleggen waarom je een bepaalde score toekent.
Dus er wordt niet verwacht dat je exact de goede score uit het instrument benoemt, maar
wel dat je het goed kan onderbouwen.
(Filmfragmenten zijn tweemaal te bekijken, in eigen tempo)
Wat is validiteit in observatieonderzoek (Gardner, 2000)?
Een essentiële vraag binnen observatieonderzoek is of je daadwerkelijk meet wat je wilt
meten. Met andere woorden: is het gedrag dat je observeert een goede afspiegeling van hoe
iemand zich normaal gesproken gedraagt? Dit bepaalt de validiteit van de observatie.
Wat is ecologische validiteit?
Ecologische validiteit verwijst naar de mate waarin de observaties representatief zijn voor
het dagelijkse leven van de geobserveerde persoon. Verschillende factoren kunnen deze
validiteit beïnvloeden:
• Hawthorne-effect (Observer Reactivity): De deelnemer verandert zijn gedrag omdat hij
zich bewust is van de observatie. De benodigde maatregelen: Geef duidelijke instructies,
observeer langere tijd, blijf uit zicht of verlaat de ruimte.
• Type observatie: Gestructureerde observaties kunnen minder ecologisch valide zijn dan
naturalistische observaties.
Wat zijn de mogelijke settings van observatie?
Observaties kunnen op verschillende locaties en in diverse situaties plaatsvinden.
s: Thuis, op school, in een laboratorium, in een instelling of een publieke ruimte zoals een supermarkt.
es: Vrij spel, voorleesmomenten, badroutines, diagnostisch onderzoek, maaltijden, gestructureerde (lastige)
f schoolobservaties.
, Methoden om Gedrag te Meten: interview vs observatie
• Vragenlijst/interview: Goedkoper en minder tijdsintensief, maar gevoelig voor bias
door zelfrapportage.
• Observatie: Geen bias door zelfrapportage, vanzelfsprekendheden kunnen worden
opgemerkt, toepasbaar in situaties die niet door vragenlijsten te meten zijn. Nadelen:
Tijdrovend, belastend voor deelnemers, invasief en soms lastig in het definiëren van
variabelen.
Uitdagingen en oplossingen bij observaties
Coderingstechnieken bij Observaties
1. Gedragsfrequenties: Het tellen van specifieke gedragingen, zoals hoe vaak een kind
glimlacht.
2. Event-based: Gedrag wordt alleen gecodeerd als het zich onder bepaalde
omstandigheden voordoet.
3. Micro-level codering: Codering van gedrag in real-time, bijvoorbeeld moment-tot-
moment registratie (bijv. per seconde tellen hoe vaak een persoon grote ogen van angst
toont).
4. Macro-level schalen: Globale beoordeling van gedrag, zoals de sensitiviteitsscore van
Ainsworth, waarbij schaalpunten worden gedefinieerd aan de hand van concrete
gedragingen.
gedrag en interactie
Inhoud
Week 1: Introductiecollege ...................................................................................... 2
Voorbereiding: Artikel Gardner (2000) ................................................................ 2
College 1 .............................................................................................................. 3
Week 2: Observeren in de klas ................................................................................. 7
Voorbereiding: Artikel Godwin et al. (2016) ......................................................... 7
Voorbereiding: Artikel Lewis et al. (2014) ............................................................ 8
College 2 ............................................................................................................. 9
Week 3: Hoogbegaafdheid en onderpresteren ........................................................ 12
Voorbereiding artikel Baudson & Preckel (2013) ................................................ 12
Voorbereiding artikel Lavrijsen et al. (2024) ...................................................... 13
Voorbereiding artikel Ramos et al. (2021): ...................................................... 14
College 3............................................................................................................ 15
Week 4: Sensitiviteit ............................................................................................. 21
Voorbereiding artikel Mesman & Emmen (2013) ............................................ 21
Voorbereiding artikel Branger et al. (2019) ..................................................... 22
Voorbereiding Ainsworth schaal ..................................................................... 23
College 4 ........................................................................................................... 24
Week 5: Mealtime interactions .............................................................................. 26
Voorbereiding artikel Van Vliet et al. (2022) ................................................... 26
Voorbereiding artikel Hodges et al. (2013) ...................................................... 27
College 5 ........................................................................................................ 28
Week 6: Klinische praktijk..................................................................................... 32
College 6 ........................................................................................................ 32
Week 7: Agressie, gehoorzaamheid en disciplineren ............................................... 35
Voorbereiding artikel Livesay & Roberts (2020).............................................. 35
Voorbereiding artikel Kopystynska et al. (2016) .............................................. 37
,Week 1: Introductiecollege
Voorbereiding: Artikel Gardner (2000)
Methodological Issues in the Direct Observation of Parent-Child Interaction: Do
Observational Findings Reflect the Natural Behavior of Participants?
Deze review onderzoekt de validiteit en bruikbaarheid van directe observaties in
wetenschappelijk en klinisch onderzoek. Drie factoren staan centraal:
1. De invloed van een observator op gedrag.
2. Het effect van gestructureerde versus spontane taken.
3. De impact van de observatielocatie (kliniek/laboratorium versus thuis).
Methode
De studie analyseert bestaand onderzoek over observatiemethoden, met een focus op
ecologische validiteit, betrouwbaarheid en de invloed van verschillende observatiecontexten
op ouder-kind interacties.
Belangrijkste bevindingen
• De aanwezigheid van een observator verstoort gedrag niet altijd, maar bewijs
hierover is beperkt.
• Observaties in klinieken of gestructureerde taken zijn minder representatief voor
alledaags gedrag.
• De validiteit van een observatie hangt af van het doel: sommige taken identificeren
specifieke gedragskenmerken beter dan spontane interacties.
• Test-hertest betrouwbaarheid is laag door variatie tussen sessies, maar observaties
bieden waardevolle inzichten naast zelfrapportages.
Implicaties
• Voor onderzoek en interventies moeten observatiemethoden worden afgestemd
op het doel: natuurlijke observaties bieden het meest realistische beeld, terwijl
gestructureerde taken nuttig kunnen zijn om specifieke gedragingen snel uit te
lokken.
• Ecologische validiteit blijft een uitdaging: gedrag thuis verschilt vaak van gedrag
in een klinische setting.
• Het combineren van observaties uit verschillende contexten kan helpen om een
completer beeld van ouder-kind interacties te verkrijgen.
Beperkingen en toekomstig onderzoek
• Er is meer onderzoek nodig naar welke taken en settingen het meest representatief en
voorspellend zijn voor ouder-kind interacties.
• Methoden om observer-reactiviteit te verminderen moeten verder ontwikkeld
worden om vertekening van gedrag te voorkomen.
Conclusie
Directe observatie blijft een cruciaal instrument voor het bestuderen van ouder-kind
interacties, maar de setting en methode moeten zorgvuldig worden gekozen om valide en
bruikbare resultaten te verkrijgen.
, College 1
Het schriftelijk tentamen toetst inzicht in de theoretische achtergrond, begrip van
observatiemethoden en bijbehorende constructen, begrip van de literatuur (daarbij focus op
observatiemethoden; resultaten en concluse) en kritische reflectie op observatiemethoden.
Bevat multiple choice EN open vragen
De observatietoets toetst kennis en begrip van observatie instrumenten en scoring,
besproken in werkgroepen en colleges, observatievaardigheden:
➢ weten welke gedragingen wel/niet onder bepaalde schaal vallen
➢ benoemen van relevante gedragingen
➢ geven van (globale) score op observatieschaal
➢ onderbouwen scores: je moet kunnen uitleggen waarom je een bepaalde score toekent.
Dus er wordt niet verwacht dat je exact de goede score uit het instrument benoemt, maar
wel dat je het goed kan onderbouwen.
(Filmfragmenten zijn tweemaal te bekijken, in eigen tempo)
Wat is validiteit in observatieonderzoek (Gardner, 2000)?
Een essentiële vraag binnen observatieonderzoek is of je daadwerkelijk meet wat je wilt
meten. Met andere woorden: is het gedrag dat je observeert een goede afspiegeling van hoe
iemand zich normaal gesproken gedraagt? Dit bepaalt de validiteit van de observatie.
Wat is ecologische validiteit?
Ecologische validiteit verwijst naar de mate waarin de observaties representatief zijn voor
het dagelijkse leven van de geobserveerde persoon. Verschillende factoren kunnen deze
validiteit beïnvloeden:
• Hawthorne-effect (Observer Reactivity): De deelnemer verandert zijn gedrag omdat hij
zich bewust is van de observatie. De benodigde maatregelen: Geef duidelijke instructies,
observeer langere tijd, blijf uit zicht of verlaat de ruimte.
• Type observatie: Gestructureerde observaties kunnen minder ecologisch valide zijn dan
naturalistische observaties.
Wat zijn de mogelijke settings van observatie?
Observaties kunnen op verschillende locaties en in diverse situaties plaatsvinden.
s: Thuis, op school, in een laboratorium, in een instelling of een publieke ruimte zoals een supermarkt.
es: Vrij spel, voorleesmomenten, badroutines, diagnostisch onderzoek, maaltijden, gestructureerde (lastige)
f schoolobservaties.
, Methoden om Gedrag te Meten: interview vs observatie
• Vragenlijst/interview: Goedkoper en minder tijdsintensief, maar gevoelig voor bias
door zelfrapportage.
• Observatie: Geen bias door zelfrapportage, vanzelfsprekendheden kunnen worden
opgemerkt, toepasbaar in situaties die niet door vragenlijsten te meten zijn. Nadelen:
Tijdrovend, belastend voor deelnemers, invasief en soms lastig in het definiëren van
variabelen.
Uitdagingen en oplossingen bij observaties
Coderingstechnieken bij Observaties
1. Gedragsfrequenties: Het tellen van specifieke gedragingen, zoals hoe vaak een kind
glimlacht.
2. Event-based: Gedrag wordt alleen gecodeerd als het zich onder bepaalde
omstandigheden voordoet.
3. Micro-level codering: Codering van gedrag in real-time, bijvoorbeeld moment-tot-
moment registratie (bijv. per seconde tellen hoe vaak een persoon grote ogen van angst
toont).
4. Macro-level schalen: Globale beoordeling van gedrag, zoals de sensitiviteitsscore van
Ainsworth, waarbij schaalpunten worden gedefinieerd aan de hand van concrete
gedragingen.
