Hoofdstuk 11 Leven in een massasamenleving
1. Een moderne wereld
Er gebeurde van alles in de wereld in 1900 maar drie ontwikkelingen vielen erg op:
1) Er waren veel meer mensen. Vooral in de West-Europese steden en industriegebieden
steeg het aantal inwoners sterk. De bevolkingsgroei was onder andere te danken aan een
betere hygiëne. Er was stromend water, een riool voor afvalwater en artsen begonnen
functioneel te opereren. Geleerden ontdekten de bacillen die gevaarlijke ziekten
veroorzaakten zoals pest, tyfus, tetanus en difterie. Die kon men nu bestrijden.
2) Mensen konden steeds grotere afstanden afleggen door nieuwe vervoermiddelen als de
auto, metro, tram en later het vliegtuig. Ook de aanleg van spoorwegen speelde daarbij een
grote rol.
3) Door nieuwe communicatiemiddelen kon cultuur, kennis en informatie op een snellere
manier worden overgebracht. Men ging meer naar de radio luisteren en een bioscoop
bezoeken. Ook de introductie van telefonie vond plaats.
Door deze ontwikkelingen veranderde de samenleving in West-Europa en de VS ingrijpend,
zeker in de steden. Er was een moderne samenleving ontstaan, die ook uitgroeide tot een
massasamenleving.
Tweede Industriële Revolutie
De ontwikkelingen die in de 20e eeuw zichtbaar werden waren in de 19e eeuw al in gang
gezet. Rond 1875 kwam de technologische ontwikkeling in een stroomversnelling. We
spreken over een Tweede Industriële Revolutie. Deze onderscheidde zich van de eerste
door het gebruik van elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren op benzine of diesel. Er
ontstonden nieuwe industrieën zoals de chemische en elektrotechnische industrie.
Door deze nieuwe fase in de industrialisatie kon men sneller en goedkoper produceren. De
nieuwe technieken hadden grote invloed op het dagelijks leven van de mensen in West-
Europa en de VS. Er kwamen nieuwe handige producten voor in het huishouden, betere
communicatiemiddelen en snellere vervoermiddelen.
De vooruitgang in wetenschap en techniek leidde tot optimisme, maar ook tot
cultuurpessimisme. De cultuurpessimisten vreesden dat de verfijnde westerse cultuur ten
onder zou gaan aan de barbarij van de massa.
Maar Europa zag dat in de moderne massasamenleving slechts een kleine groep mensen
profiteerde van de nieuwe mogelijkheden. Een groot deel leefde in armoede. Overheden
meenden door middel van sociale wetgeving een actievere rol te spelen in de oplossing
daarvan. Daarnaast moesten er voor de toenemende bevolking nieuwe woonwijken worden
aangelegd. De Nederlandse Woningwet van 1901 stelde harde eisen aan
woonomstandigheden. Het wonen in kelders en krotten werd verboden.
Dat leidde in de jaren twintig tot allerlei stadsvernieuwingsprojecten. Op het gebied van
onderwijs en gezondheidszorg nam de overheid maatregelen. In Nederland werd de
leerplichtwet in 1900 ingevoerd voor kinderen van zes tot 12 jaar.
, De Industriële en technische vooruitgang zorgde echter ook voor een wapenwedloop.
Engeland was in het begin van de 20e eeuw veruit het belangrijkste land ter wereld, met een
groot koloniaal rijk. Andere landen, zoals Duisland gingen ook streven naar een verhoging
van de bewapening, zoals de vloot. Ook gingen landen propaganda gebruiken om de
massa te beïnvloeden.
2. De eerste wereldoorlog
In de zomer van 1914 was een oorlog uitgebroken tussen de centralen (Duitsland en
Oostenrijk-Hongarije) en de geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland). Nederland
was neutraal.
Bij het uitbreken van de oorlog dacht men met Kerstmis weer thuis te zijn. Dat liep even
anders. Ruim 4 jaar zou de oorlog duren. De Eerste wereldoorlog onderscheidde zich van
eerdere oorlogen door de inzet van enorme hoeveelheden moderne wapens zoals gifgas,
mitrailleurs, tanks, vliegtuigen, vlammenwerpers.
Zo modern als de wapens waren, zo traditioneel was de oorlogvoering. De legerleiding van
beide partijen hield tijdens de oorlog vast aan de tactiek van voortdurende aanvallen op de
loopgraven van de vijand.
Voor het eerst werd ook de burgerbevolking zwaar door de oorlog getroffen. Miljoenen
mannen moesten als soldaten de loopraven in. Je kon dood gaan, maar ook als je
overleefde had je te maken met trauma’s. Britse soldaten die onder die trauma’s leden werd
'shellshock' genoemd. Ook steden en dorpen kwamen in de frontlinie te liggen. Daarnaast
werden vrouwen ingezet in de wapenindustrie.
Regeringen probeerden door middel van propaganda (in kranten) via de massamedia de
bevolking positief te beïnvloeden.
We spreken over een wereldoorlog omdat aan de kant van de moederlanden ook de
kolonies gingen deelnemen aan de oorlog. Vanaf 1917 vochten de Verenigde Staten mee
aan de kant van de geallieerden. De oorlog eindigde doordat Duitsland uiteindelijk niet meer
op kon tegen de geallieerde overmacht. Op 11 november 1918 werd een wapenstilstand
gesloten.
De impact van de oorlog
Het machtsevenwicht in Europa was geleidelijk aan onder druk komen staan door de
industrialisatie en het moderne imperialisme.
Duitsland, onder leiding van Wilhelm II, streefde naar machtsuitbreiding. Groot-Brittannië zag
dit als een bedreiging. Ook Frankrijk was niet enthousiast over de Duitse plannen.
Om sterker te staan sloten Europese landen bondgenootschappen met elkaar.
Triple Alliante: Duitse Keizerrijk, Oostenrijk-Hongarije en Italië, gesloten op 20 mei 1882.
Triple Entente: Groot-Brittannië en Ierland, Franse Republiek en Rusland, gesloten in 1907
Uiteindelijk brak de oorlog uit in de zomer van 1914. De directe aanleiding voor de Eerste
Wereldoorlog was de aanslag die werd gepleegd in Sarajewo op de kroonprins van
Oostenrijk-Hongarije en zijn echtgenote. Oostenrijk-Hongarije hield Servië daarvoor
verantwoordelijk. Rusland steunde Servië. Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije
de oorlog aan Servië en enkele dagen later waren ook Duitsland en Rusland in oorlog.
1. Een moderne wereld
Er gebeurde van alles in de wereld in 1900 maar drie ontwikkelingen vielen erg op:
1) Er waren veel meer mensen. Vooral in de West-Europese steden en industriegebieden
steeg het aantal inwoners sterk. De bevolkingsgroei was onder andere te danken aan een
betere hygiëne. Er was stromend water, een riool voor afvalwater en artsen begonnen
functioneel te opereren. Geleerden ontdekten de bacillen die gevaarlijke ziekten
veroorzaakten zoals pest, tyfus, tetanus en difterie. Die kon men nu bestrijden.
2) Mensen konden steeds grotere afstanden afleggen door nieuwe vervoermiddelen als de
auto, metro, tram en later het vliegtuig. Ook de aanleg van spoorwegen speelde daarbij een
grote rol.
3) Door nieuwe communicatiemiddelen kon cultuur, kennis en informatie op een snellere
manier worden overgebracht. Men ging meer naar de radio luisteren en een bioscoop
bezoeken. Ook de introductie van telefonie vond plaats.
Door deze ontwikkelingen veranderde de samenleving in West-Europa en de VS ingrijpend,
zeker in de steden. Er was een moderne samenleving ontstaan, die ook uitgroeide tot een
massasamenleving.
Tweede Industriële Revolutie
De ontwikkelingen die in de 20e eeuw zichtbaar werden waren in de 19e eeuw al in gang
gezet. Rond 1875 kwam de technologische ontwikkeling in een stroomversnelling. We
spreken over een Tweede Industriële Revolutie. Deze onderscheidde zich van de eerste
door het gebruik van elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren op benzine of diesel. Er
ontstonden nieuwe industrieën zoals de chemische en elektrotechnische industrie.
Door deze nieuwe fase in de industrialisatie kon men sneller en goedkoper produceren. De
nieuwe technieken hadden grote invloed op het dagelijks leven van de mensen in West-
Europa en de VS. Er kwamen nieuwe handige producten voor in het huishouden, betere
communicatiemiddelen en snellere vervoermiddelen.
De vooruitgang in wetenschap en techniek leidde tot optimisme, maar ook tot
cultuurpessimisme. De cultuurpessimisten vreesden dat de verfijnde westerse cultuur ten
onder zou gaan aan de barbarij van de massa.
Maar Europa zag dat in de moderne massasamenleving slechts een kleine groep mensen
profiteerde van de nieuwe mogelijkheden. Een groot deel leefde in armoede. Overheden
meenden door middel van sociale wetgeving een actievere rol te spelen in de oplossing
daarvan. Daarnaast moesten er voor de toenemende bevolking nieuwe woonwijken worden
aangelegd. De Nederlandse Woningwet van 1901 stelde harde eisen aan
woonomstandigheden. Het wonen in kelders en krotten werd verboden.
Dat leidde in de jaren twintig tot allerlei stadsvernieuwingsprojecten. Op het gebied van
onderwijs en gezondheidszorg nam de overheid maatregelen. In Nederland werd de
leerplichtwet in 1900 ingevoerd voor kinderen van zes tot 12 jaar.
, De Industriële en technische vooruitgang zorgde echter ook voor een wapenwedloop.
Engeland was in het begin van de 20e eeuw veruit het belangrijkste land ter wereld, met een
groot koloniaal rijk. Andere landen, zoals Duisland gingen ook streven naar een verhoging
van de bewapening, zoals de vloot. Ook gingen landen propaganda gebruiken om de
massa te beïnvloeden.
2. De eerste wereldoorlog
In de zomer van 1914 was een oorlog uitgebroken tussen de centralen (Duitsland en
Oostenrijk-Hongarije) en de geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland). Nederland
was neutraal.
Bij het uitbreken van de oorlog dacht men met Kerstmis weer thuis te zijn. Dat liep even
anders. Ruim 4 jaar zou de oorlog duren. De Eerste wereldoorlog onderscheidde zich van
eerdere oorlogen door de inzet van enorme hoeveelheden moderne wapens zoals gifgas,
mitrailleurs, tanks, vliegtuigen, vlammenwerpers.
Zo modern als de wapens waren, zo traditioneel was de oorlogvoering. De legerleiding van
beide partijen hield tijdens de oorlog vast aan de tactiek van voortdurende aanvallen op de
loopgraven van de vijand.
Voor het eerst werd ook de burgerbevolking zwaar door de oorlog getroffen. Miljoenen
mannen moesten als soldaten de loopraven in. Je kon dood gaan, maar ook als je
overleefde had je te maken met trauma’s. Britse soldaten die onder die trauma’s leden werd
'shellshock' genoemd. Ook steden en dorpen kwamen in de frontlinie te liggen. Daarnaast
werden vrouwen ingezet in de wapenindustrie.
Regeringen probeerden door middel van propaganda (in kranten) via de massamedia de
bevolking positief te beïnvloeden.
We spreken over een wereldoorlog omdat aan de kant van de moederlanden ook de
kolonies gingen deelnemen aan de oorlog. Vanaf 1917 vochten de Verenigde Staten mee
aan de kant van de geallieerden. De oorlog eindigde doordat Duitsland uiteindelijk niet meer
op kon tegen de geallieerde overmacht. Op 11 november 1918 werd een wapenstilstand
gesloten.
De impact van de oorlog
Het machtsevenwicht in Europa was geleidelijk aan onder druk komen staan door de
industrialisatie en het moderne imperialisme.
Duitsland, onder leiding van Wilhelm II, streefde naar machtsuitbreiding. Groot-Brittannië zag
dit als een bedreiging. Ook Frankrijk was niet enthousiast over de Duitse plannen.
Om sterker te staan sloten Europese landen bondgenootschappen met elkaar.
Triple Alliante: Duitse Keizerrijk, Oostenrijk-Hongarije en Italië, gesloten op 20 mei 1882.
Triple Entente: Groot-Brittannië en Ierland, Franse Republiek en Rusland, gesloten in 1907
Uiteindelijk brak de oorlog uit in de zomer van 1914. De directe aanleiding voor de Eerste
Wereldoorlog was de aanslag die werd gepleegd in Sarajewo op de kroonprins van
Oostenrijk-Hongarije en zijn echtgenote. Oostenrijk-Hongarije hield Servië daarvoor
verantwoordelijk. Rusland steunde Servië. Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije
de oorlog aan Servië en enkele dagen later waren ook Duitsland en Rusland in oorlog.
