lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
LEERBOEK 1
INLEIDING (HC1)
1. Plaats van het verbintenissenrecht in het Burgerlijk
Wetboek en in het recht
A. In het recht
In het recht moet er een onderscheid worden gemaakt tussen het publiekrecht en
het privaatrecht.
- Het publiekrecht regelt de verhoudingen tussen staten onderling en ook de
overheid en haar burgers.
- Het privaatrecht regelt de verhoudingen tussen burgers onderling.
Het verbintenissenrecht valt onder privaatrecht. Het verbintenissenrecht is het
gemeenrecht van het privaat recht.
Het onderscheid tussen publiekrecht en privaatrecht is tegenwoordig achterhaald. Het
publiek- en privaatrecht steeds meer in elkaar verstrengeld raken. Rechtstakken, zoals
het verbintenissenrecht, hebben soms ook aansluiting bij zowel het publiek- als
privaatrecht.
Bij het verbintenissenrecht is dit bijvoorbeeld zo bij overheidsaansprakelijkheid. Dit
betekent dat ook de overheid onderworpen is aan de regels van aansprakelijkheid
(vanaf art. 1382 BW), dit is dus zowel publiekrecht als privaatrecht. Een ander
voorbeeld hiervan is wanneer de overheid contracten sluit.
Daarnaast zijn er ook recentere vakdomeinen die niet meer toe te wijzen zijn aan
publiekrecht of privaatrecht, zoals het consumentenrecht. Het consumentenrecht
zijn de regels ter bescherming van de consument. Een consument is iedere natuurlijke
persoon die voor privédoeleinden handelt (art. I.1, 2° WER). Consumenten worden in
het recht beschouwd als zwakkere personen wanneer zij tegenover ondernemingen
staan en worden in het recht beschermd.
B. In het burgerlijk wetboek
Het verbintenissenrecht bevindt zich in Boek III van het BW, meer bepaald Titel III
“Contracten of verbintenissen uit overeenkomst in het algemeen”, Titel IV
“Verbintenissen buiten overeenkomst” en Titel VIbis “Vergoeding van schade door
abnormale veroorzaakt”, oftewel van art. 1101 tot en met art. 1386bis BW.
Ook in Boek 8 “Bewijs” van het (nieuwe) Burgerlijk Wetboek, in het Gerechtelijk
Wetboek en het Wetboek Economisch Recht kan men het verbintenissenrecht
terugvinden.
2. De vermogensrechtelijke verbintenis
A. Definitie
De vermogensrechtelijke verbintenis is een rechtsband tussen twee of meer personen,
ontstaan krachtens de wet ingevolge een eenzijdige of meerzijdige rechtshandeling of
ingevolge een andere menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de
andere(n) in geld waardeerbare en juridisch afdwingbare aanspraken (kunnen)
doen gelden.
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
i. Rechtsband
Een vermogensrechtelijke verbintenis is altijd tussen een schuldeiser en een
schuldenaar.
Een schuldeiser staat aan de actiefzijde van een verbintenis, deze is
gerechtigd om iets te bekomen aan de hand van een schuldvordering.
De schuldenaar staat aan de passiefzijde en wordt gehouden om iets te doen
en op wie er een schuld rust.
ii. Wederkerige verbintenis
Vaak zal een vermogensrechtelijke verbintenis in beide richtingen gaan en zijn
beide partijen zowel schuldeiser als schuldenaar. Dit noemt een wederkerige
verbintenis, zoals een wederkerig huurcontract.
Bij een koopcontract rust er op de verkoper een leveringsverbintenis en op de
koper een betalingsverbintenis. Het is een wederzijdse verbintenis maar ook
samenhangend, de ene verbintenis wordt aangegaan om de andere.
B. Analyse van de kenmerken
i. Een rechtsband tussen personen
Om de rechtsband te beoordelen is het belangrijk om een onderscheid te maken
tussen vorderingsrechten of verbintenissen en zakelijke rechten. Beide
categorieën behoren tot de patrimoniale of vermogensrechten en geven
rechtstreeks zeggenschap over een goed of gedraging.
Als men deze op intern vlak vergelijkt dan zijn:
- Vorderingsrechten of persoonlijke rechten: een verhouding tussen personen.
Deze geven aan de ene persoon een aanspraak of zeggenschap of
vorderingsrecht aan de andere persoon.
- Zakelijke rechten: een verhouding tussen een persoon en een zaak. Deze geven
aan een persoon het zeggenschap of vorderingsrecht over een zaak of goed.
Als men deze op extern vlak of t.o.v. derden vergelijkt dan:
- Vorderingsrechten of persoonlijke rechten: zijn relatief, het creëert enkel
rechten tussen de personen die een rechtsband onderling hebben of inter
partes. De tegenwerpelijkheid aan derden is beperkt. Dit is de relativiteitsregel.
De interne gevolgen werken enkel tussen de betrokken personen, maar derden
moeten wel rekening houden met het bestaan van de vorderingsrechten.
- Zakelijke rechten: gelden erga omnes en zijn tegenwerpelijk aan iedereen.
ii. Bronnen van verbintenissen
Het vertrekpunt om te achterhalen waaruit een vermogensrechtelijke
verbintenis kan ontstaan is terug te vinden in art. 1370 BW. In dit artikel geeft
de wet een verbintenisscheppende of obligatoire kracht aan bepaalde
gedragingen zoals:
1. Overeenkomsten (twee- of meerzijdige rechtshandeling): art. 1134
BW
2. Onrechtmatige daad: art. 1382 t.e.m. 1386 BW
3. Quasi- of oneigenlijke contracten: art. 1371 BW
Een verbintenis kan dus uit meerdere zaken voortvloeien.
2
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
Hierbij rijst de vraag of art. 1370 BW een limitatieve of exemplatieve lijst is
waaruit vermogensrechtelijke verbintenissen kunnen voortvloeien.
- Limitatief: de mogelijkheden zijn beperkt tot wat er in die lijst staat. Dit is een
gesloten systeem.
- Exemplatief: de lijst geeft voorbeelden, maar er kunnen nog voorbeelden aan
worden toegevoegd. Hierbij is er sprake van een open systeem.
Is er dus een open systeem of gesloten systeem van bronnen van
verbintenissen?
Volgens het Hof van Cassatie is er sprake van een open systeem. Zij hebben ook
bijkomende zaken erkend zoals:
4. Eenzijdige rechtshandeling
Sommigen vinden ook dat 5. Vertrouwensleer een bron van verbintenissen is,
maar hier is discussie over en het is nog niet algemeen aanvaard.
De bronnen van verbintenissen zijn dus:
1. Overeenkomsten Rechtsgevolgen worden beoogd
2. Eenzijdige rechtshandeling
door menselijk gedrag
3. De onrechtmatige daad Rechtsgevolgen worden NIET beoogd
4. De quasi- of oneigenlijke contracten door menselijk gedrag, maar de wet verbindt toch
bepaalde rechtsgevolgen aan dit gedrag
5. Vertrouwensleer? (Discussie)
In het nieuwe Burgerlijk Wetboek zal een duidelijker artikel komen van de
bronnen van verbintenissen die als volgt luidt:
“Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract,
uit de buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet.”
iii. Voorwerp van de verbintenis
Het voorwerp slaat op de inhoud van de verbintenis is, tot wat een schuldenaar
zich verbindt en waarop de schuldeiser een aanspraak kan maken. Een
vermogensrechtelijke verbintenis heeft in geld waardeerbare aanspraken tot
voorwerp.
Volgens de klassieke opvatting, deze is echter ouderwets, maakt men een
onderscheid betreffende het voorwerp tussen:
- Facere: iets doen (bv. architect)
- Non-facere: iets niet te doen (bv. niet-concurrentiebeding)
- Dare: overdracht van zakelijke rechten (bv. verkoop van een huis)
Volgens de moderne opvatting maakt men een onderscheid tussen:
- Een resultaatsverbintenis: men verbindt zich om een resultaat te leveren. In dit
geval ligt de bewijslast bij SA en wordt de schuld van de schuldenaar vermoed
en deze zal slechts aan zijn aansprakelijkheid ontsnappen indien hij een
oorzaak kan aantonen die het bereiken van het resultaat onmogelijk maakte.
- Een inspanningsverbintenis of middelenverbintenis: men kan geen resultaat
beloven, maar gaat alle inspanningen leveren die van een goede huisvader
3
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
worden verwacht. Hierbij ligt de bewijslast bij de schuldeiser, deze moet
kunnen aantonen dat de schuldenaar niet alle nodige inspanningen heeft
geleverd zoals een goede huisvader dat zou gedaan hebben.
Er is ook nog een onderscheid te maken op vlak van genuszaken en
specieszaken.
- Genuszaken: generieke zaken waarbij het eigendomsrecht overgaat bij de
aflevering van de zaak
- Specieszaken: specifieke, unieke zaken waarbij het eigendomsrecht overgaat op
het ogenblik van consensus (art. 1138 BW)
iv. Afdwingbaarheid van de verbintenis
Wanneer een verbintenis niet vrijwillig nageleefd wordt door de schuldenaar,
dan kan de schuldeiser hem daartoe in rechte dwingen en naar de rechtbank
stappen.
Dit gebeurt steeds in 3 stappen:
1. Ingebrekestelling van SA door SE
2. Vonnis bekomen voor de rechtbank
3. Vonnis doen uitvoeren met dwangmiddelen
Er bestaan ook niet-juridische verbintenissen die niet-afdwingbaar in
rechte zijn. Voorbeelden hiervan zijn:
- Morele verbintenissen: een gentlemen’s agreement
- Natuurlijke verbintenissen (art. 1235, lid 2 BW): vrijwillige onderhoudsgelden
van grootouders
- Sociale verbintenissen: afspraken tussen vrienden
De natuurlijke verbintenis kan niet in rechte worden afgedwongen, maar
eens dat deze vrijwillig is uitgevoerd of beloofd is uitgevoerd te worden, wordt
de natuurlijke verbintenis omgevormd tot een juridische verbintenis die wél in
rechte afdwingbaar is (art. 1235, lid 2 BW).
TITEL I: DE BRONNEN VAN VERBINTENISSEN
HOOFDSTUK 1: BEGRIP EN SOORTEN OVEREENKOMSTEN (OG1)
4
Gedownload door Tina Vignjevic ()
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
LEERBOEK 1
INLEIDING (HC1)
1. Plaats van het verbintenissenrecht in het Burgerlijk
Wetboek en in het recht
A. In het recht
In het recht moet er een onderscheid worden gemaakt tussen het publiekrecht en
het privaatrecht.
- Het publiekrecht regelt de verhoudingen tussen staten onderling en ook de
overheid en haar burgers.
- Het privaatrecht regelt de verhoudingen tussen burgers onderling.
Het verbintenissenrecht valt onder privaatrecht. Het verbintenissenrecht is het
gemeenrecht van het privaat recht.
Het onderscheid tussen publiekrecht en privaatrecht is tegenwoordig achterhaald. Het
publiek- en privaatrecht steeds meer in elkaar verstrengeld raken. Rechtstakken, zoals
het verbintenissenrecht, hebben soms ook aansluiting bij zowel het publiek- als
privaatrecht.
Bij het verbintenissenrecht is dit bijvoorbeeld zo bij overheidsaansprakelijkheid. Dit
betekent dat ook de overheid onderworpen is aan de regels van aansprakelijkheid
(vanaf art. 1382 BW), dit is dus zowel publiekrecht als privaatrecht. Een ander
voorbeeld hiervan is wanneer de overheid contracten sluit.
Daarnaast zijn er ook recentere vakdomeinen die niet meer toe te wijzen zijn aan
publiekrecht of privaatrecht, zoals het consumentenrecht. Het consumentenrecht
zijn de regels ter bescherming van de consument. Een consument is iedere natuurlijke
persoon die voor privédoeleinden handelt (art. I.1, 2° WER). Consumenten worden in
het recht beschouwd als zwakkere personen wanneer zij tegenover ondernemingen
staan en worden in het recht beschermd.
B. In het burgerlijk wetboek
Het verbintenissenrecht bevindt zich in Boek III van het BW, meer bepaald Titel III
“Contracten of verbintenissen uit overeenkomst in het algemeen”, Titel IV
“Verbintenissen buiten overeenkomst” en Titel VIbis “Vergoeding van schade door
abnormale veroorzaakt”, oftewel van art. 1101 tot en met art. 1386bis BW.
Ook in Boek 8 “Bewijs” van het (nieuwe) Burgerlijk Wetboek, in het Gerechtelijk
Wetboek en het Wetboek Economisch Recht kan men het verbintenissenrecht
terugvinden.
2. De vermogensrechtelijke verbintenis
A. Definitie
De vermogensrechtelijke verbintenis is een rechtsband tussen twee of meer personen,
ontstaan krachtens de wet ingevolge een eenzijdige of meerzijdige rechtshandeling of
ingevolge een andere menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de
andere(n) in geld waardeerbare en juridisch afdwingbare aanspraken (kunnen)
doen gelden.
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
i. Rechtsband
Een vermogensrechtelijke verbintenis is altijd tussen een schuldeiser en een
schuldenaar.
Een schuldeiser staat aan de actiefzijde van een verbintenis, deze is
gerechtigd om iets te bekomen aan de hand van een schuldvordering.
De schuldenaar staat aan de passiefzijde en wordt gehouden om iets te doen
en op wie er een schuld rust.
ii. Wederkerige verbintenis
Vaak zal een vermogensrechtelijke verbintenis in beide richtingen gaan en zijn
beide partijen zowel schuldeiser als schuldenaar. Dit noemt een wederkerige
verbintenis, zoals een wederkerig huurcontract.
Bij een koopcontract rust er op de verkoper een leveringsverbintenis en op de
koper een betalingsverbintenis. Het is een wederzijdse verbintenis maar ook
samenhangend, de ene verbintenis wordt aangegaan om de andere.
B. Analyse van de kenmerken
i. Een rechtsband tussen personen
Om de rechtsband te beoordelen is het belangrijk om een onderscheid te maken
tussen vorderingsrechten of verbintenissen en zakelijke rechten. Beide
categorieën behoren tot de patrimoniale of vermogensrechten en geven
rechtstreeks zeggenschap over een goed of gedraging.
Als men deze op intern vlak vergelijkt dan zijn:
- Vorderingsrechten of persoonlijke rechten: een verhouding tussen personen.
Deze geven aan de ene persoon een aanspraak of zeggenschap of
vorderingsrecht aan de andere persoon.
- Zakelijke rechten: een verhouding tussen een persoon en een zaak. Deze geven
aan een persoon het zeggenschap of vorderingsrecht over een zaak of goed.
Als men deze op extern vlak of t.o.v. derden vergelijkt dan:
- Vorderingsrechten of persoonlijke rechten: zijn relatief, het creëert enkel
rechten tussen de personen die een rechtsband onderling hebben of inter
partes. De tegenwerpelijkheid aan derden is beperkt. Dit is de relativiteitsregel.
De interne gevolgen werken enkel tussen de betrokken personen, maar derden
moeten wel rekening houden met het bestaan van de vorderingsrechten.
- Zakelijke rechten: gelden erga omnes en zijn tegenwerpelijk aan iedereen.
ii. Bronnen van verbintenissen
Het vertrekpunt om te achterhalen waaruit een vermogensrechtelijke
verbintenis kan ontstaan is terug te vinden in art. 1370 BW. In dit artikel geeft
de wet een verbintenisscheppende of obligatoire kracht aan bepaalde
gedragingen zoals:
1. Overeenkomsten (twee- of meerzijdige rechtshandeling): art. 1134
BW
2. Onrechtmatige daad: art. 1382 t.e.m. 1386 BW
3. Quasi- of oneigenlijke contracten: art. 1371 BW
Een verbintenis kan dus uit meerdere zaken voortvloeien.
2
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
Hierbij rijst de vraag of art. 1370 BW een limitatieve of exemplatieve lijst is
waaruit vermogensrechtelijke verbintenissen kunnen voortvloeien.
- Limitatief: de mogelijkheden zijn beperkt tot wat er in die lijst staat. Dit is een
gesloten systeem.
- Exemplatief: de lijst geeft voorbeelden, maar er kunnen nog voorbeelden aan
worden toegevoegd. Hierbij is er sprake van een open systeem.
Is er dus een open systeem of gesloten systeem van bronnen van
verbintenissen?
Volgens het Hof van Cassatie is er sprake van een open systeem. Zij hebben ook
bijkomende zaken erkend zoals:
4. Eenzijdige rechtshandeling
Sommigen vinden ook dat 5. Vertrouwensleer een bron van verbintenissen is,
maar hier is discussie over en het is nog niet algemeen aanvaard.
De bronnen van verbintenissen zijn dus:
1. Overeenkomsten Rechtsgevolgen worden beoogd
2. Eenzijdige rechtshandeling
door menselijk gedrag
3. De onrechtmatige daad Rechtsgevolgen worden NIET beoogd
4. De quasi- of oneigenlijke contracten door menselijk gedrag, maar de wet verbindt toch
bepaalde rechtsgevolgen aan dit gedrag
5. Vertrouwensleer? (Discussie)
In het nieuwe Burgerlijk Wetboek zal een duidelijker artikel komen van de
bronnen van verbintenissen die als volgt luidt:
“Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract,
uit de buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet.”
iii. Voorwerp van de verbintenis
Het voorwerp slaat op de inhoud van de verbintenis is, tot wat een schuldenaar
zich verbindt en waarop de schuldeiser een aanspraak kan maken. Een
vermogensrechtelijke verbintenis heeft in geld waardeerbare aanspraken tot
voorwerp.
Volgens de klassieke opvatting, deze is echter ouderwets, maakt men een
onderscheid betreffende het voorwerp tussen:
- Facere: iets doen (bv. architect)
- Non-facere: iets niet te doen (bv. niet-concurrentiebeding)
- Dare: overdracht van zakelijke rechten (bv. verkoop van een huis)
Volgens de moderne opvatting maakt men een onderscheid tussen:
- Een resultaatsverbintenis: men verbindt zich om een resultaat te leveren. In dit
geval ligt de bewijslast bij SA en wordt de schuld van de schuldenaar vermoed
en deze zal slechts aan zijn aansprakelijkheid ontsnappen indien hij een
oorzaak kan aantonen die het bereiken van het resultaat onmogelijk maakte.
- Een inspanningsverbintenis of middelenverbintenis: men kan geen resultaat
beloven, maar gaat alle inspanningen leveren die van een goede huisvader
3
Gedownload door Tina Vignjevic ()
, lOMoARcPSD|50161951
Naomi Zedda 1ste Bachelor Rechten 2020-2021
worden verwacht. Hierbij ligt de bewijslast bij de schuldeiser, deze moet
kunnen aantonen dat de schuldenaar niet alle nodige inspanningen heeft
geleverd zoals een goede huisvader dat zou gedaan hebben.
Er is ook nog een onderscheid te maken op vlak van genuszaken en
specieszaken.
- Genuszaken: generieke zaken waarbij het eigendomsrecht overgaat bij de
aflevering van de zaak
- Specieszaken: specifieke, unieke zaken waarbij het eigendomsrecht overgaat op
het ogenblik van consensus (art. 1138 BW)
iv. Afdwingbaarheid van de verbintenis
Wanneer een verbintenis niet vrijwillig nageleefd wordt door de schuldenaar,
dan kan de schuldeiser hem daartoe in rechte dwingen en naar de rechtbank
stappen.
Dit gebeurt steeds in 3 stappen:
1. Ingebrekestelling van SA door SE
2. Vonnis bekomen voor de rechtbank
3. Vonnis doen uitvoeren met dwangmiddelen
Er bestaan ook niet-juridische verbintenissen die niet-afdwingbaar in
rechte zijn. Voorbeelden hiervan zijn:
- Morele verbintenissen: een gentlemen’s agreement
- Natuurlijke verbintenissen (art. 1235, lid 2 BW): vrijwillige onderhoudsgelden
van grootouders
- Sociale verbintenissen: afspraken tussen vrienden
De natuurlijke verbintenis kan niet in rechte worden afgedwongen, maar
eens dat deze vrijwillig is uitgevoerd of beloofd is uitgevoerd te worden, wordt
de natuurlijke verbintenis omgevormd tot een juridische verbintenis die wél in
rechte afdwingbaar is (art. 1235, lid 2 BW).
TITEL I: DE BRONNEN VAN VERBINTENISSEN
HOOFDSTUK 1: BEGRIP EN SOORTEN OVEREENKOMSTEN (OG1)
4
Gedownload door Tina Vignjevic ()
