Samenvatting Verloskunde Module 10 - Psyche, Gedrag en Gezondheid BOKS

Module 10 – Toetsmatrijs + BOKS

1. Kwetsbare groepen in de maatschappij identificeren en hun specifieke problematiek tijdens de
zwangerschap benoemen. (6)
Kwetsbare vrouwen
Kwetsbaarheid in de context van zwangerschap kan vele achtergronden hebben. Vrouwen met een
lage sociaaleconomische status (SES) hebben verhoogde risico’s op ongunstige
zwangerschapsuitkomsten. Een deel van deze ongunstige uitkomsten heeft te maken met de
ongezondere leefstijl van vrouwen met een lage SES.

Andere risicofactoren in deze groep liggen in een cumulatie van sociale en individuele problemen
zoals het onvoldoende beheersen van de Nederlands taal, huisvestingsproblemen, armoede, het al
dan niet wonen in een achterstandswijk, psychosociale problematiek en het hebben van minder
gezondheidsvaardigheden.

De complexe problematiek vraagt een actieve samenwerking van geboortezorg en
sociaalmaatschappelijke zorg. Tevens is samenwerking tussen eerstelijns-gezondheidszorg en
publieke gezondheidszorg van belang om preventie en zorg beter af te stemmen op de behoeften
van de lokale bevolking. Uit oogpunt van continuïteit van zorg is samenwerking nodig met een partij
die na de bevalling moeder en kind blijft volgen. Gemeenten zijn op basis van de Wet Publieke
Gezondheid verantwoordelijk voor de organisatie van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ).
BRON: KNOV Handreiking kwetsbare zwangeren

Risicofactoren voor kwetsbare vrouwen:
 Lage SES
 Laag geletterd
 Tienermoeder
 Allochtoon -> migranten/asielzoekers/ongedocumenteerden
 Inwoners achterstandswijken
 Financiële problemen
 Gemelli
 Geen sociaal vangnet (zelfredzaam?)
 Inkomen
 Opleiding

Definitie Rotterdam:
4 categorieën
1. Zelfredzame zwangere vrouw
2. Potentieel kwetsbare zwangere vrouw
3. Kwetsbare zwangere vrouw
4. Zeer kwetsbare zwangere vrouw

Zelfredzame zwangere vrouw
Een zwangere vrouw bij wie risicofactoren momenteel geen rol spelen en bij wie de beschermende
factoren in relatie tot haar zelfredzaamheid toereikend zijn om evt. toekomstige risicofactoren op te
vangen. Er is op dit moment geen extra ondersteuning nodig.

Potentieel kwetsbare zwangere vrouw
Een zwangere vrouw bij wie de professional uit het sociale of medische domein één of meerdere
(psycho)sociale of medische risicofactoren gesignaleerd heeft, die de zwangerschap negatief kunnen

1

,beïnvloeden. Vastgesteld is dat de beschermende factoren in relatie tot haar zelfredzaamheid in
principe toereikend zijn. Om haar zelfredzaamheid te versterken en het ontstaan van problemen te
voorkomen bespreken en beslissen de vrouw en de professional of extra ondersteuning nodig of
gewenst is.

Kwetsbare zwangere vrouw
Een zwangere vrouw bij wie de professional uit het sociale of medische domein één of meerdere
(psycho)sociale of medische risicofactoren gesignaleerd heeft, die de zwangerschap negatief kunnen
beïnvloeden. Vastgesteld is dat de beschermde in relatie tot zelfredzaamheid van de vrouw
ontoereikend zijn. De professional en de vrouw bespreken en beslissen welke zorg en ondersteuning
op maat vanuit één of meerdere disciplines nodig en/of gewenst is.

Zeer kwetsbare zwangere vrouw
Een kwetsbare zwangere vrouw (zie hierboven) bij wie de professional uit het sociale of medische
domein één of meerdere urgente (psycho)sociale of medische risicofactoren gesignaleerd heeft, die
de zwangerschap direct negatief kunnen beïnvloeden. De professional zorgt in samenspraak met de
vrouw voor directe toeleiding naar juiste zorg- en hulpverlening.
BRON: WC kwestbare groepen

2. Copingmechanismen herkennen en benoemen bij het omgaan met stress en angst. (4)
Psychologie
• Pijn en coping mechanismen
o Copingstrategie
o Afweermechanismen
Copingsmechanismen

 Normaliseren
 Eigen coping van cliënt stimuleren
 Kleine interventies

Normaliseren

 Veel vrouwen durven hun stress & angst niet te benoemen
 Zwangerschap & kraamtijd ‘’horen’’ roze wolk te zijn
 Het niet voldoen aan de norm kan dan een extra stressor zijn

Normaliseren bestaat uit:

 Open staan voor/ruimte geven aan de ervaring van de cliënt
 Uitleg kunnen geven over de fysiologische processen die perinataal de gevoeligheid voor
stress & angst kunnen beïnvloeden.

Eigen coping stimuleren

 Inventariseren van copingstechnieken die cliënt zelf heeft: wat werkt wel/niet?
 Vergroot eigen effectiviteit
 Aanvullen als eigen coping onvoldoende werkt: wat proberen anderen weleens? Wat lijkt
jouw cliënt haalbaar om te proberen?
 Doorbreken van aangeleerde hulpeloosheid



2

,Afweer & coping

 Beide manieren om met stress ‘’om te gaan’’
 Afweer richt zich op de symptomen van stress
 Middelengebruik
 Overeten
 Afleiding
 Overmatig
 Coping richt zich op de oorzaken van stress
 Vereist reflectie om enig inzicht in de oorzaak te krijgen

Copingstechnieken > moduledoel (BRON5: psychologie, een inleiding)

 Probleemgerichte coping
 Inzet van netwerk/praktische hulp vragen
 Bv: ik blijk een tweeling te hebben ipv eenling: probleem oplossen (extra kleding
kopen)
 Emotiegerichte coping: delen van emoties/ervaringen
 Cognitieve herstructurering
 Opwaartse sociale vergelijking (leren van iemand die er goed mee om kan gaan)
 Neerwaartse sociale vergelijking (het had slechter kunnen gaan, relativeren)
 Bewuste opzoeken van positieve emoties
 Wat gaat (nog/weer) wel goed?
 Zingeving en zoeken naar positieve betekenis
 Sociale steun zoeken (Tend & befriend)
 Relatief recent: zelfcompassie
 Mindfulness + aardig zijn voor jezelf + gedeelde menselijkheid

Kleine interventies

 Counselen over gezondheidsgedrag: slaap & beweging
 Verstoorde slaap in de zwangerschap hangt samen met hogere mate van ervaren
stress en kan vervolgen cortisol fysiologie verstoren.
 Rustige beweging (vooral in groene omgeving) stimuleert natuurlijke
ontspanningsroutes
 Ontspanningsoefeningen

Andere hulp:

 Individuele therapie
 Voorzorg
 Bij vermoeden stress/angst door onveilige thuissituatie: meldcode volgen
 Idem bij vermoeden maternale PTSS
 Bij vermoeden angst-stoornis/ontwikkelen stress-gerelateerde psychiatrische problematiek:
POP-poli

Individuele therapie – soorten

 Rationeel emotieve therapie (RET)
 Cognitieve gedragstherapie (CGT)
 Acceptance Commitment Therapie (ACT)

3

,  Allen gaan in op ingesleten patronen die niet (meer) helpend zijn
 Niet zelf bij een cliënt proberen!

Rationeel emotieve therapie

 Met therapeut leren zelf analyseren welke invloed gedachten op emoties hebben
 Is de gedachte waar?
 Is de gedachte helpend?
 Zo nee, welke irrationele gedachte zit daar dan onder? ‘moeten’, ‘verboden’
en ‘zoals het hoort’
 Welke andere gedachte is waar én helpend?
 Bijv. ‘’ik haal dat tentamen nooit’’
 Kan waar zijn. Is niet helpend
 Irrationeel bijv: ik moest alles in één keer goed doen
 Alternatief: ik mag een keer pech hebben op een tentamen

Cognitieve gedragstherapie

 Therapeut analyseert welke (vicieuze) cirkel van gedachten, gedrag en emoties ten grondslag
ligt aan probleem.
 Therapeut stelt samen met cliënt haalbaar doel.
 Therapeut geeft oefeningen om cirkel te doorbreken:
 Oefenen met nieuw gedrag
 Oefenen met nieuwe gedachten (vergelijkbaar met RET)
 Oefenen met herkennen wanneer je in de cirkel stapt
 Oefenen met dan zelf nieuwe gedrag/gedachten in te zetten

Acceptance Commitment Therapy

 Met therapeut van ongewenste gedachten en gevoelens onderzoeken waar je invloed op
hebt.
 Mildheid ontwikkelen over vervelende dingen waar je geen invloed op hebt
 Acceptance – nare gevoelens mogen er zijn
 Lijkt op Cognitief stukje van CBT
 Vrijgekomen energie inzetten om aan te pakken waar je wel invloed op hebt
 Commitment – nieuw gedrag oefenen
 Lijkt op Gedragsmatig stukje van CBT

--> Voorbeeld: serenity prayer van de AA
Voorzorg

 Bij stapeling van probleem
 Zo vroeg mogelijk in zws inzetten, tot 2 jaar na de geboorte
 2x p.m. op huisbezoek 1-1 ½ uur

Werken aan persoonlijke doelen
BRON: Psychologie, een inleiding H14


o Relatie pijn, angst, stress, coping
Tocofobie

4