Endocrinologie en
Nieren
Anatomie en fysiologie van de mens
Hoofdstuk 11. Hormonale stelsel
Twee stelsels die afstemming van vegetatieve functies (voor levensonderhoud lichaamscellen)
verzorgen en die nauw samenwerken:
- Hormonale stelsel trage werking, effect van lange duur.
- Zenuwstelsel snelle werking, effect van korte duur, werkt met impulsen.
11.1 Algemene werking van hormonen
Hormoon chemische boodschapperstof die door gespecialiseerde kliercellen wordt geproduceerd,
aan het bloed wordt afgegeven en elders in lichaam in werking treedt interne secretie (aan
inwendig milieu afgegeven).
Meeste hormonen gemaakt door endocriene cellen (houden zich alleen bezig met product bepaald
hormoon en zijn daarom gespecialiseerd) of soms door neurosecretoire cellen (gespecialiseerde
zenuwcellen die in nauw contact staan met het zenuwstelsel en bepaalde hormonen aan het bloed
afgeven). Gewone lichaamscellen kunnen ook hormoonachtige stoffen produceren en werken in
omringende omgeving. Hormoon heeft alleen invloed op cellen dat voor specifiek hormoon gevoelig
zijn doelwitcellen, en wanneer dat onderdeel van een orgaan is doelwitorgaan.
11.1.1 Steroïdhormonen en peptidehormonen
Op basis van chemische structuur en het effect op doelwitorganen twee groepen:
- Steroïdhormonen vetachtige, aan cholesterol verwante stoffen (geslachtshormoon,
bijnierschorshormoon). Gaat orgaan binnen en in het cytoplasma bindt het hormoon zich aan
receptoreiwit en vormt een hormoonreceptorcomplex dringt door in celkern en bindt op
bepaalde plaats aan DNA wat een signaal is voor DNA om aanmaak van bepaalde eiwitten
(meestal enzymen) te starten of juist af te remmen
- Peptidehormonen eiwitten (insuline, groeihormoon). Doelwitcellen hebben gevoelige
receptor in celmembraan, die past bij molecuulstructuur van hormoon binding met
receptor en dan gaat cel reageren het verkleint (of vergroot) doorlaatbaarheid
celmembraan voor bepaalde stoffen of verlaagt (of verhoogd) stofwisselingsniveau gevolg
meer of minder enzymafgifte.
11.1.2 Regelkringen
Pas effect van het hormoon als bepaalde concentratie in het bloed zit, wat afhankelijk is van het
evenwicht aanmaak en afbraak ervan lever doet continu hormoonafbraak tot hormonen uit het
bloed zijn, maar heeft geen functie van regulatie. Regelkring zorgen om concentratie op peil te
houden. Elke hormoonklier en het daar geproduceerde hormoon maakt deel uit van een eigen
regelkring, met een belangrijke stap negatieve terugkoppeling een van de schakels in
, regelkring wordt geremd in zijn activiteit waardoor schakels in de kring ook minder actief worden.
Hormoonspiegel concentratie schommelt rond een voor dat hormoon kenmerkend niveau.
11.2 Het hypothalamus-hypofysesysteem
Hypothalamus-hypofysesysteem gevormd door twee organen:
- Hypothalamus onderdeel hersenstam en bestaat uit zenuwvezels, waarvan sommigen in
hypofyse eindigen.
- Hypofyse (hersenaanhangsel) kleine hormoonklier die met dunne verbinding
(hypofysesteel) onderaan hypothalamus hangt. Het is gedeeltelijk endocrien en gedeeltelijk
zenuwweefsel. Ook wel centrale klier (mastergland) genoemd van het hormoonstelsel omdat
hij veel andere hormoonklieren in het lichaam aanstuurt. Op zijn beurt onder controle van
hypothalamus.
Hypothalamus en hypofyse nauw met elkaar verweven. Dit systeem is belangrijke functioneel
anatomische relatie tussen het hormoonstelsel en het zenuwstelsel.
11.3 Hypofyse
Twee delen:
- Achterste deel neurohypofyse (bestaat uit zenuwweefsel)
- Voorste deel adenohypofyse (endocrien weefsel)
11.3.1 Neurohypofyse
Vanuit hypothalamus zenuwvezels naar neurohypofyse twee peptidehormonen dia in
hypothalamus zijn gemaakt worden aan neurohypofyse afgegeven die ze opslaat en zo nodig afgeeft
aan het bloed neurosecretie. Dus neurohypofyse geen hormoonproducent, maar alleen
doorgeven. De twee peptidehormonen:
- Antidiuretisch hormoon (ADH)/vasopressine aanmaak wanneer osmosensoren in
hypothalamus stijging van osmotische waarde in bloed registreren (te hoog kan door te hoog
zoutgehalte en/of te laag watergehalte). Het is werkzaam in nieren (dus doelwitorgaan).
Hormoon veroorzaakt verminderde wateruitscheiding door nieren. Regelkring met negatieve
terugkoppeling:
Osmosensoren in hypothalamus registreren hoge osmotische waarde hypothalamus
wordt gestimuleerd om ADH te maken via neurohypofyse komt ADH in het bloed
nieren scheiden minder water uit osmotische waarde bloed daalt osmosensoren
registreren lagere osmotische waarde hypothalamus wordt geremd in de afgifte van ADH.
- Oxytocine bij vrouwen aanmaak eind zwangerschap toename. Oxytocine veroorzaakt
contractie van gladde spierweefsel, met name in baarmoederwand. Progesteron verhoogd
tijdens zwangerschap en dat maakt het gladde spierweefsel ongevoelig voor oxytocine.
Bevalling progesteron daalt en oxytocine stijgt weeën. Oxytocine bevordert ook gladde
spierweefsel in melkklieren toeschietreflex (moedermelk schiet naar tepels) waarbij het
zuigen van de baby de prikkel is voor de reflex. Prikkel zet hypothalamus aan tot productie
oxytocine. Horen of zien van de baby kan bij de moeder al een prikkel zijn van de
toeschietreflex. Verhoogde oxytocineproductie tijdens zogen kan leiden tot opnieuw
samentrekken van baarmoederwand naweeën nodig om opgerekte baarmoeder weer
naar oorspronkelijke afmetingen te krijgen (moeder voelt alleen een kriebel in haar buik,
soms pijnlijk).
Oxytocine ook wel knuffelhormoon genoemd verstevigd namelijk band van moeder en
kind, maar ook tussen geliefden.
Bij man ook in mindere mate gemaakt stimuleert samentrekking van zaadleiders.
Nieren
Anatomie en fysiologie van de mens
Hoofdstuk 11. Hormonale stelsel
Twee stelsels die afstemming van vegetatieve functies (voor levensonderhoud lichaamscellen)
verzorgen en die nauw samenwerken:
- Hormonale stelsel trage werking, effect van lange duur.
- Zenuwstelsel snelle werking, effect van korte duur, werkt met impulsen.
11.1 Algemene werking van hormonen
Hormoon chemische boodschapperstof die door gespecialiseerde kliercellen wordt geproduceerd,
aan het bloed wordt afgegeven en elders in lichaam in werking treedt interne secretie (aan
inwendig milieu afgegeven).
Meeste hormonen gemaakt door endocriene cellen (houden zich alleen bezig met product bepaald
hormoon en zijn daarom gespecialiseerd) of soms door neurosecretoire cellen (gespecialiseerde
zenuwcellen die in nauw contact staan met het zenuwstelsel en bepaalde hormonen aan het bloed
afgeven). Gewone lichaamscellen kunnen ook hormoonachtige stoffen produceren en werken in
omringende omgeving. Hormoon heeft alleen invloed op cellen dat voor specifiek hormoon gevoelig
zijn doelwitcellen, en wanneer dat onderdeel van een orgaan is doelwitorgaan.
11.1.1 Steroïdhormonen en peptidehormonen
Op basis van chemische structuur en het effect op doelwitorganen twee groepen:
- Steroïdhormonen vetachtige, aan cholesterol verwante stoffen (geslachtshormoon,
bijnierschorshormoon). Gaat orgaan binnen en in het cytoplasma bindt het hormoon zich aan
receptoreiwit en vormt een hormoonreceptorcomplex dringt door in celkern en bindt op
bepaalde plaats aan DNA wat een signaal is voor DNA om aanmaak van bepaalde eiwitten
(meestal enzymen) te starten of juist af te remmen
- Peptidehormonen eiwitten (insuline, groeihormoon). Doelwitcellen hebben gevoelige
receptor in celmembraan, die past bij molecuulstructuur van hormoon binding met
receptor en dan gaat cel reageren het verkleint (of vergroot) doorlaatbaarheid
celmembraan voor bepaalde stoffen of verlaagt (of verhoogd) stofwisselingsniveau gevolg
meer of minder enzymafgifte.
11.1.2 Regelkringen
Pas effect van het hormoon als bepaalde concentratie in het bloed zit, wat afhankelijk is van het
evenwicht aanmaak en afbraak ervan lever doet continu hormoonafbraak tot hormonen uit het
bloed zijn, maar heeft geen functie van regulatie. Regelkring zorgen om concentratie op peil te
houden. Elke hormoonklier en het daar geproduceerde hormoon maakt deel uit van een eigen
regelkring, met een belangrijke stap negatieve terugkoppeling een van de schakels in
, regelkring wordt geremd in zijn activiteit waardoor schakels in de kring ook minder actief worden.
Hormoonspiegel concentratie schommelt rond een voor dat hormoon kenmerkend niveau.
11.2 Het hypothalamus-hypofysesysteem
Hypothalamus-hypofysesysteem gevormd door twee organen:
- Hypothalamus onderdeel hersenstam en bestaat uit zenuwvezels, waarvan sommigen in
hypofyse eindigen.
- Hypofyse (hersenaanhangsel) kleine hormoonklier die met dunne verbinding
(hypofysesteel) onderaan hypothalamus hangt. Het is gedeeltelijk endocrien en gedeeltelijk
zenuwweefsel. Ook wel centrale klier (mastergland) genoemd van het hormoonstelsel omdat
hij veel andere hormoonklieren in het lichaam aanstuurt. Op zijn beurt onder controle van
hypothalamus.
Hypothalamus en hypofyse nauw met elkaar verweven. Dit systeem is belangrijke functioneel
anatomische relatie tussen het hormoonstelsel en het zenuwstelsel.
11.3 Hypofyse
Twee delen:
- Achterste deel neurohypofyse (bestaat uit zenuwweefsel)
- Voorste deel adenohypofyse (endocrien weefsel)
11.3.1 Neurohypofyse
Vanuit hypothalamus zenuwvezels naar neurohypofyse twee peptidehormonen dia in
hypothalamus zijn gemaakt worden aan neurohypofyse afgegeven die ze opslaat en zo nodig afgeeft
aan het bloed neurosecretie. Dus neurohypofyse geen hormoonproducent, maar alleen
doorgeven. De twee peptidehormonen:
- Antidiuretisch hormoon (ADH)/vasopressine aanmaak wanneer osmosensoren in
hypothalamus stijging van osmotische waarde in bloed registreren (te hoog kan door te hoog
zoutgehalte en/of te laag watergehalte). Het is werkzaam in nieren (dus doelwitorgaan).
Hormoon veroorzaakt verminderde wateruitscheiding door nieren. Regelkring met negatieve
terugkoppeling:
Osmosensoren in hypothalamus registreren hoge osmotische waarde hypothalamus
wordt gestimuleerd om ADH te maken via neurohypofyse komt ADH in het bloed
nieren scheiden minder water uit osmotische waarde bloed daalt osmosensoren
registreren lagere osmotische waarde hypothalamus wordt geremd in de afgifte van ADH.
- Oxytocine bij vrouwen aanmaak eind zwangerschap toename. Oxytocine veroorzaakt
contractie van gladde spierweefsel, met name in baarmoederwand. Progesteron verhoogd
tijdens zwangerschap en dat maakt het gladde spierweefsel ongevoelig voor oxytocine.
Bevalling progesteron daalt en oxytocine stijgt weeën. Oxytocine bevordert ook gladde
spierweefsel in melkklieren toeschietreflex (moedermelk schiet naar tepels) waarbij het
zuigen van de baby de prikkel is voor de reflex. Prikkel zet hypothalamus aan tot productie
oxytocine. Horen of zien van de baby kan bij de moeder al een prikkel zijn van de
toeschietreflex. Verhoogde oxytocineproductie tijdens zogen kan leiden tot opnieuw
samentrekken van baarmoederwand naweeën nodig om opgerekte baarmoeder weer
naar oorspronkelijke afmetingen te krijgen (moeder voelt alleen een kriebel in haar buik,
soms pijnlijk).
Oxytocine ook wel knuffelhormoon genoemd verstevigd namelijk band van moeder en
kind, maar ook tussen geliefden.
Bij man ook in mindere mate gemaakt stimuleert samentrekking van zaadleiders.
