KWALITATIEVE EN GEMENGDE METHODEN
1 INLEIDING: BELANG EN FUNCTIES VAN KWALITATIEF ONDERZOEK
1.1 WAAROM METHODEN?
Iedere psycholoog moet kennisclaims kunnen beoordelen
Kennisclaims gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek
• Steunen op wetenschappelijk empirisch onderzoek
• Onderscheiden zich van:
o Persoonlijke ervaringen of meningen
o Sociale normen bv.: gezond verstand, iedereen doet dat…
o Informatie van ‘experts’
▪ Niet: door god gegeven (= theologie)
▪ Niet: abstract beredeneerd (= metafysica)
→ vertrouwd zijn met de wetenschappelijke methoden om kennis kritisch te beoordelen en gebruiken
1.2 WAT IS KWALITATIEF ONDERZOEK
3 niveaus:
A. Kennistheoretische benadering: bril waarmee je naar de wereld en onderzoek kijkt
B. Datacollectie en -analyse: data verzameling
C. Onderzoeksproces: link tussen theorie en data
Kwalitatieve methoden van dataverzameling en analyse willen…
• Rijke data verzamelen: weinig vaste structuur of selectie vooraf
bv.: Onderzoek naar pesten vanuit verschillende perspectieven
• Perspectief van het individu: betekenis van de ervaring
bv.: Wat betekent pesten voor jou?
• Natuurlijke setting: kenmerken van het dagelijkse leven
bv.: Waar komt pesten voor? Wanneer komt pesten voor?
1.2.1 KENNISTHEORETISCHE BENADERING IN KWALITATIEF ONDERZOEK
= epistemologie/wetenschapsfilosofie
• Hoe wordt kennis vergaard?
• Wat is de waarde van wat we weten?
Houdt een visie in op:
• De staat van de wereld
• Het doel van de wetenschap
• De rol van de onderzoeker
Kwalitatieve en kwantitatieve psychologie: deels gemeenschappelijke kennistheorie
→ kennis is gebaseerd op empirisch onderzoek
• Niet: door god gegeven (= theologie)
• Niet: abstract beredeneerd (= metafysica)
• Wel: gebaseerd op empirie (= moderne wetenschap)
1
, KWANTITATIEVE kennistheorie (LOGISCH POSITIVISME)
• Objectieve kennis bestaat: externe wereld bepaalt wat waar is
• Onderzoek brengt ons dichter bij de “waarheid”
o Wetenschap is cumulatief
o Het leidt tot het ontdekken van de objectieve realiteit (ontdekkingsreis)
• Neutrale onderzoeker: kennisproductie is onafhankelijk van de onderzoeker
KWALITATIEVE kennistheorie (SOCIAAL CONSTRUCTIVISME)
• Objectieve kennis bestaat niet; wel meerdere manieren om de wereld te kennen
• Onderzoek leidt tot een waardevolle interpretatie van de werkelijkheid
o Meerdere interpretaties vullen elkaar aan (bouwproject)
• Perspectief van onderzoeker: zowel theoretisch en sociale/culturele achtergrond is belangrijk
o Neutraliteit is onmogelijk
Positivisme Postmodernisme
De waarheid kennen (realisme) Een perspectief laten zien (relativisme)
Kritiek: vragen die gesteld worden komen vanuit • Aandacht voor het perspectief van de minder
het dominante perspectief van de onderzoeker bv.: machtigen
problemen van blanke hoogopgeleide mannen • Perspectieven combineren in dialoog (sociaal
constructivisme)
• Samen de werkelijkheid kunnen veranderen
! ‘het’ perspectief bestaat niet; er zijn dominante perspectieven
Neutrale onderzoeker?
Kwalitatief perspectief: onderzoeker kán nooit neutraal zijn want iedere persoon is áltijd vormgegeven
door/in een bepaald sociaal, cultureel en wetenschappelijk systeem dat richting geeft aan:
• De interesse in en formulering van de onderzoeksvraag
• Keuze van de methode van data-collectie
• Interpretatie van de data
→ Neutraliteit is onmogelijk, transparantie is cruciaal
1.2.2 KWALITATIEF ONDERZOEK IN DE EMPIRISCHE CYCLUS (ONDERZOEKSPROCES)
Deductie
Algemene theorie → toetsbare uitspraken afleiden (hypothesen)
Inductie
Beperkte data (intuïtie en/of beperkt aantal observaties) → algemene theorie afleiden
Kwalitatief onderzoek = geschikte basis voor inductie!
• Rijke beschrijvingen → niet onmiddellijk reduceren van data!
• Nadruk op het perspectief van een individu
→ reductie tot 1/enkele gedragskenmerken die je standaard kan meten bij grote aantallen
• Oog voor dagelijkse leven in een specifieke sociale en culturele omgeving
→ individuele reacties los van die omgeving te bestuderen in labo of testsituatie!
Kwantitatief Kwalitatief
Nadruk op Deductie Inductie
Methode Hypothetisch deductief Theoretische interpretatie
Metafoor Ontdekkingsreis Bouwproject
2
,Kritiek van kwalitatieve onderzoekers op deductie (kwantitatief)
! Geen één-op-één relatie; er zijn uitzonderingen mogelijk
1. Hoe kom je aan nieuwe inzichten/ theorieën?
Black box van kwantitatief onderzoek
• We hebben bevindingen, maar geen antwoord op de vraag ‘waarom?’
2. Inzichten in bestaande theorieën worden alleen aangeleverd door de elite/mainstream
• Perspectief van minder machtigen en/of vanuit andere culturen dan westerse ontbreekt
Voorbeeld van beperking van hypothetisch onderzoek
Zelfbeschikkingstheorie (self determination theory) = eigen keuze leidt tot hogere motivatie
• Theorie is vaak getest met experimenteel onderzoek
o Veel onderzoek in WEIRD (western - educated - industrialized - rich – democratic)
• Maar… men concludeert dat observaties in andere culturele contexten er anders uitzagen
Bv.: zelfbeschikkingstheorie bij niet-Westerse culturen waar ouders huwelijkspartner kiezen
• Nadruk op inductie-fase om de theorie bij te stellen
• Onderzoek naar date-advertenties in kranten
• Conclusie: zelfbeschikkingstheorie is niet zomaar te veralgemenen naar niet-westerse culturen
1.3 VOORBEELD KWALITATIEF ONDERZOEK
Definitie pesterijen op het werk
• Negatief behandelen van medewerkers gedurende een zekere periode (min. 6 maanden)
• Negatief gedrag is systematisch en het doelwit kan zich moeilijk verdedigen
o … psychische, fysieke of seksuele vormen aannemen
o … gericht op persoon bv.: beledigen/vernederen of functioneren bv.: uitsluiten/tegenwerken
Fasen van pesterijen op het werk
verliezer wordt leidinggevende
kritisch incident uitdrijving
gestigamtiseerd bevestigt stigma
Vragen als psycholoog
Kwantitatief Dataverzameling in kwalitatief onderzoek
Frequentie: hoeveel, hoe vaak Ontstaan en verloop (rijke data): gedetailleerde beschrijvingen
Verschil: meer/minder, ↑/↓ Subjectieve beleving (perspectief individu): betekenis van ervaring
Algemeen/oorzakelijk verband Specifieke context (natuurlijke setting): kenmerken van het DL leven
ONDERZOEKSOPZET
Meervoudige gevalsstudie → specifieke cases selecteren (19 organisaties in Vlaanderen)
Participanten: 87 pestexperten bv.: leidinggevenden, vertrouwenspersonen, personeel…
Kwalitatieve interviews met pestexperten Dataverwerking en inhoudsanalyse
• Precieze reconstructie van recente pestcasus • Geluidsopnamen, woordelijke transcripten
• Discussie en reflectie op casus • Casusanalyse: beschrijving per casus
• Toetsing aan procesmodellen uit literatuur • Procesanalyse: benoemen processen
• Citaten groeperen bij processen ter illustratie
Zowel deductie als inductie
→ bestaande theorie matchen aan de data (deductie)
→ onderzoeken of de data nieuwe ideeën oplevert (inductie)
3
, 1.3.1 DEDUCTIE: THEORIE → HYPOTHESEN (VOORBEELD DOORNEMEN)
Strain theory: pesterijen als stressgevolgen Conflict theory: pesterijen als geëscaleerde conflicten
Nadruk op inductie, maar ook deductie!
→ beschrijvingen brengen ervaringen in kaart om zo nieuwe inzichten te krijgen, bestaande theorie aan te vullen, of nieuwe theorie te ontwikkelen
Meerdere interpretaties vullen elkaar aan
→ verschillende perspectieven in één casus
Onderzoeker is niet neutraal
→ theoretische uitgangspunten en positie onderzoeker spelen een rol in het onderzoek
Nieuwe theorie: groepscultuur i.p.v. conflict of stress
Wanneer spreken we over kwalitatief onderzoek?
1. Methode(n) van dataverzameling en -analyse → eigenheid van kwal. data!
2. Kennistheoretische benadering → sociaal constructivisme! 4
3. Onderzoeksproces → nadruk op inductie, maar deductie krijgt ook een plaats
1 INLEIDING: BELANG EN FUNCTIES VAN KWALITATIEF ONDERZOEK
1.1 WAAROM METHODEN?
Iedere psycholoog moet kennisclaims kunnen beoordelen
Kennisclaims gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek
• Steunen op wetenschappelijk empirisch onderzoek
• Onderscheiden zich van:
o Persoonlijke ervaringen of meningen
o Sociale normen bv.: gezond verstand, iedereen doet dat…
o Informatie van ‘experts’
▪ Niet: door god gegeven (= theologie)
▪ Niet: abstract beredeneerd (= metafysica)
→ vertrouwd zijn met de wetenschappelijke methoden om kennis kritisch te beoordelen en gebruiken
1.2 WAT IS KWALITATIEF ONDERZOEK
3 niveaus:
A. Kennistheoretische benadering: bril waarmee je naar de wereld en onderzoek kijkt
B. Datacollectie en -analyse: data verzameling
C. Onderzoeksproces: link tussen theorie en data
Kwalitatieve methoden van dataverzameling en analyse willen…
• Rijke data verzamelen: weinig vaste structuur of selectie vooraf
bv.: Onderzoek naar pesten vanuit verschillende perspectieven
• Perspectief van het individu: betekenis van de ervaring
bv.: Wat betekent pesten voor jou?
• Natuurlijke setting: kenmerken van het dagelijkse leven
bv.: Waar komt pesten voor? Wanneer komt pesten voor?
1.2.1 KENNISTHEORETISCHE BENADERING IN KWALITATIEF ONDERZOEK
= epistemologie/wetenschapsfilosofie
• Hoe wordt kennis vergaard?
• Wat is de waarde van wat we weten?
Houdt een visie in op:
• De staat van de wereld
• Het doel van de wetenschap
• De rol van de onderzoeker
Kwalitatieve en kwantitatieve psychologie: deels gemeenschappelijke kennistheorie
→ kennis is gebaseerd op empirisch onderzoek
• Niet: door god gegeven (= theologie)
• Niet: abstract beredeneerd (= metafysica)
• Wel: gebaseerd op empirie (= moderne wetenschap)
1
, KWANTITATIEVE kennistheorie (LOGISCH POSITIVISME)
• Objectieve kennis bestaat: externe wereld bepaalt wat waar is
• Onderzoek brengt ons dichter bij de “waarheid”
o Wetenschap is cumulatief
o Het leidt tot het ontdekken van de objectieve realiteit (ontdekkingsreis)
• Neutrale onderzoeker: kennisproductie is onafhankelijk van de onderzoeker
KWALITATIEVE kennistheorie (SOCIAAL CONSTRUCTIVISME)
• Objectieve kennis bestaat niet; wel meerdere manieren om de wereld te kennen
• Onderzoek leidt tot een waardevolle interpretatie van de werkelijkheid
o Meerdere interpretaties vullen elkaar aan (bouwproject)
• Perspectief van onderzoeker: zowel theoretisch en sociale/culturele achtergrond is belangrijk
o Neutraliteit is onmogelijk
Positivisme Postmodernisme
De waarheid kennen (realisme) Een perspectief laten zien (relativisme)
Kritiek: vragen die gesteld worden komen vanuit • Aandacht voor het perspectief van de minder
het dominante perspectief van de onderzoeker bv.: machtigen
problemen van blanke hoogopgeleide mannen • Perspectieven combineren in dialoog (sociaal
constructivisme)
• Samen de werkelijkheid kunnen veranderen
! ‘het’ perspectief bestaat niet; er zijn dominante perspectieven
Neutrale onderzoeker?
Kwalitatief perspectief: onderzoeker kán nooit neutraal zijn want iedere persoon is áltijd vormgegeven
door/in een bepaald sociaal, cultureel en wetenschappelijk systeem dat richting geeft aan:
• De interesse in en formulering van de onderzoeksvraag
• Keuze van de methode van data-collectie
• Interpretatie van de data
→ Neutraliteit is onmogelijk, transparantie is cruciaal
1.2.2 KWALITATIEF ONDERZOEK IN DE EMPIRISCHE CYCLUS (ONDERZOEKSPROCES)
Deductie
Algemene theorie → toetsbare uitspraken afleiden (hypothesen)
Inductie
Beperkte data (intuïtie en/of beperkt aantal observaties) → algemene theorie afleiden
Kwalitatief onderzoek = geschikte basis voor inductie!
• Rijke beschrijvingen → niet onmiddellijk reduceren van data!
• Nadruk op het perspectief van een individu
→ reductie tot 1/enkele gedragskenmerken die je standaard kan meten bij grote aantallen
• Oog voor dagelijkse leven in een specifieke sociale en culturele omgeving
→ individuele reacties los van die omgeving te bestuderen in labo of testsituatie!
Kwantitatief Kwalitatief
Nadruk op Deductie Inductie
Methode Hypothetisch deductief Theoretische interpretatie
Metafoor Ontdekkingsreis Bouwproject
2
,Kritiek van kwalitatieve onderzoekers op deductie (kwantitatief)
! Geen één-op-één relatie; er zijn uitzonderingen mogelijk
1. Hoe kom je aan nieuwe inzichten/ theorieën?
Black box van kwantitatief onderzoek
• We hebben bevindingen, maar geen antwoord op de vraag ‘waarom?’
2. Inzichten in bestaande theorieën worden alleen aangeleverd door de elite/mainstream
• Perspectief van minder machtigen en/of vanuit andere culturen dan westerse ontbreekt
Voorbeeld van beperking van hypothetisch onderzoek
Zelfbeschikkingstheorie (self determination theory) = eigen keuze leidt tot hogere motivatie
• Theorie is vaak getest met experimenteel onderzoek
o Veel onderzoek in WEIRD (western - educated - industrialized - rich – democratic)
• Maar… men concludeert dat observaties in andere culturele contexten er anders uitzagen
Bv.: zelfbeschikkingstheorie bij niet-Westerse culturen waar ouders huwelijkspartner kiezen
• Nadruk op inductie-fase om de theorie bij te stellen
• Onderzoek naar date-advertenties in kranten
• Conclusie: zelfbeschikkingstheorie is niet zomaar te veralgemenen naar niet-westerse culturen
1.3 VOORBEELD KWALITATIEF ONDERZOEK
Definitie pesterijen op het werk
• Negatief behandelen van medewerkers gedurende een zekere periode (min. 6 maanden)
• Negatief gedrag is systematisch en het doelwit kan zich moeilijk verdedigen
o … psychische, fysieke of seksuele vormen aannemen
o … gericht op persoon bv.: beledigen/vernederen of functioneren bv.: uitsluiten/tegenwerken
Fasen van pesterijen op het werk
verliezer wordt leidinggevende
kritisch incident uitdrijving
gestigamtiseerd bevestigt stigma
Vragen als psycholoog
Kwantitatief Dataverzameling in kwalitatief onderzoek
Frequentie: hoeveel, hoe vaak Ontstaan en verloop (rijke data): gedetailleerde beschrijvingen
Verschil: meer/minder, ↑/↓ Subjectieve beleving (perspectief individu): betekenis van ervaring
Algemeen/oorzakelijk verband Specifieke context (natuurlijke setting): kenmerken van het DL leven
ONDERZOEKSOPZET
Meervoudige gevalsstudie → specifieke cases selecteren (19 organisaties in Vlaanderen)
Participanten: 87 pestexperten bv.: leidinggevenden, vertrouwenspersonen, personeel…
Kwalitatieve interviews met pestexperten Dataverwerking en inhoudsanalyse
• Precieze reconstructie van recente pestcasus • Geluidsopnamen, woordelijke transcripten
• Discussie en reflectie op casus • Casusanalyse: beschrijving per casus
• Toetsing aan procesmodellen uit literatuur • Procesanalyse: benoemen processen
• Citaten groeperen bij processen ter illustratie
Zowel deductie als inductie
→ bestaande theorie matchen aan de data (deductie)
→ onderzoeken of de data nieuwe ideeën oplevert (inductie)
3
, 1.3.1 DEDUCTIE: THEORIE → HYPOTHESEN (VOORBEELD DOORNEMEN)
Strain theory: pesterijen als stressgevolgen Conflict theory: pesterijen als geëscaleerde conflicten
Nadruk op inductie, maar ook deductie!
→ beschrijvingen brengen ervaringen in kaart om zo nieuwe inzichten te krijgen, bestaande theorie aan te vullen, of nieuwe theorie te ontwikkelen
Meerdere interpretaties vullen elkaar aan
→ verschillende perspectieven in één casus
Onderzoeker is niet neutraal
→ theoretische uitgangspunten en positie onderzoeker spelen een rol in het onderzoek
Nieuwe theorie: groepscultuur i.p.v. conflict of stress
Wanneer spreken we over kwalitatief onderzoek?
1. Methode(n) van dataverzameling en -analyse → eigenheid van kwal. data!
2. Kennistheoretische benadering → sociaal constructivisme! 4
3. Onderzoeksproces → nadruk op inductie, maar deductie krijgt ook een plaats
