Samenvatting Literatuur uit dit boek voor de module: Beweegzorg in de Wijk
Fysiologie, leerboek voor paramedische opleidingen
Vd Burgt et al.
“Bestudeer de anatomie en fysiologie van het hormoonstelsel”
H 12 Stofwisseling – t/m P 3
H 13 Uitscheiding
P 3.4.1 Negatieve terugkoppeling
P 3.4 Homeostatische regelmechanismen
P 8.2.1 Hypothalamus
P 9.4.2 Stress
P 16.5 Hormonen
3.4 Fysiologische regelprincipes
Het is van belang dat de samenstelling en het volume van het milieu intérieur binnen bepaalde
grenzen constant wordt gehouden. Daar heeft het lichaam regelsystemen voor: terugkoppelingen.
3.4.1 Negatieve terugkoppeling
De meeste regelsystemen werken via negatieve terugkoppeling: een verstoring van de homeostase
roept een reactie op die de verstoring tenietdoet en zo de homeostase herstelt. Een voorbeeld
hiervan is de regeling van de lichaamstemperatuur. Wanneer deze stijgt wordt dit geregistreerd door
sensoren in de hersenen en in de huid. Het temperatuurregelcentrum in de hypothalamus wordt
geactiveerd en geeft via het vegetatieve zenuwstelsel prikkels door aan bloedvaten en zweetklieren
in de buis. Er treedt onder andere vaatverwijding op in de bloedvaten,
waardoor de lichaamstemperatuur daalt. Deze temperatuurdaling geeft via
de sensoren een negatieve terugkoppeling naar het regelcentrum. Daling van
de lichaamstemperatuur heeft het omgekeerde effect, waardoor de
lichaamstemperatuur stijft.
Bioconstanten zijn per definitie niet constant. Ze variëren ook doordat ze
samenhangen met andere grootheden die zelf ook door regelsystemen
binnen bepaalde grenzen constant worden gehouden.
8.2.1 Functie van de parasympathicus
Inleiding: het vegetatieve zenuwstelsel bestaat uit twee takken of stelsels: het parasympathische
stelsel en het (ortho)sympathische stelsel.
De parasympathicus ondersteunt onderhoud en herstel van het lichaam en overheerst in rust, ’s
nachts en na een maaltijd. Er vindt opbouw van energierijke stoffen en weefsel plaats (anabolisme).
Dit zijn trofotrope lichaamsprocessen. Daarnaast is de parasympathicus betrokken bij de
freezereactie, die een rol speelt in de stressrespons.
9.4.2 Stress
In de fysiologie verstaat men onder stress het geheel van veranderingen dat in het lichaam optreedt
wanneer je te maken krijgt et een bedreigende of onzekere situatie. De fysieke reacties op een
stressor kunnen verschillen, het doel van de stressreactie is echter altijd hetzelfde: het mobiliseren
van het lichaam om in een bedreigende of onzekere situatie zo effectief mogelijk te kunnen
functioneren. Maar als de stress te lang blijft aanhouden, kan een toestand ontstaan waarin de
stressrespons gene deel van de oplossing meer is maar een deel van het probleem.
, De reactie op stressoren begint met activeren van de amygdala, het ‘angstcentrum’, van hieruit
worden twee andere hersengebieden gemobiliseerd:
- Formatio reticularis → Netwerk van neuronen in de hersenstam dat zowel ascenderende als
descenderende efferenten heeft.
o ARAS → Activeert gebieden in de hersenen die zorgen voor een verhoogde
waakzaamheid.
o DRAS → Verhoogt de spiertonus en faciliteert schakelneuronen in het ruggenmerg,
waardoor reflexen sneller kunnen verlopen.
- Hypothalamus → Het centrale regelcentrum voor zowel het vegetatieve zenuwstelsel als het
hormoonstelsel. De hormonale stressrespons wordt aangestuurd via de SAM-as (adrenaline)
en de HPA-as (cortisol en aldosteron).
Het activeren van de amygdala heeft ook een effect op andere hersencentra.
Er bestaan verbindingen tussen enerzijds de amygdala en anderzijds de
prefontale cortex, de gyrus cinguli (onderdeel limbisch systeem) en de
hippocampus. De amygdala inhibeert andere gebieden tijdens stress. Het
optreden van stress gaat daardoor vaak ten koste van bijvoorbeeld
concentratievermogen en er treden stemmingsveranderingen op.
De stressrespons komt voor bij alle zoogdieren en is het resultaat van een
evolutie die honderden miljoenen jaren heeft geduurd. Stress gaf vooral een
overlevingswaarde door te ontkomen aan vijanden: fight, flight of freeze.
- Freeze→ De spiertonus is verhoogd, maar er is verder geen motorische activiteit; gaat
gepaard met verhoogde parasympatische activiteit.
- Fight or flight→ Het lichaam moet snel in een ergotrope toestand komen; de
orthosympathicus wordt geactiveerd, ondersteund door de SAM-as.
De effecten van cortisol uit de bijnierschors komen pas later op gang, maar blijven ook langer
aanhouden. Cortisol onderdrukt het immuunsysteem waardoor er na weefselbeschadiging minder
zwelling optreedt. Zo kun je ondanks de beschadiging actief blijven in de stresssituatie waarin je je
zou bevinden. De verhouding tussen de activiteit van de sympathicus, de SAM-as en de HPA-as kan
per stressor verschillen.
In principe blijft de stressrespons duren totdat de oorzaak van de stress is verdwenen. Maar als de
stressor niet verdwijnt, blijft de respons aanhouden. Dit kan op den duur schadelijk zijn voor je
gezondheid:
- Slaapgebrek door de verhoogde staat van mentale alertheid
- Pijn en verminderde mobiliteit door een continu verhoogde spiertonus
- Vergrote kans op hart- en vaataandoeningen door een hoge bloeddruk
- Gevoeliger voor infecties door onderdrukking van het immuunsysteem
- Vertraagd herstel van beschadigde weefsels.
Een langdurig ergotrope toestand in het lichaam zonder tijd voor herstel kan leiden tot een burn-out.
Stress kan dus leiden tot een scala van lichamelijke klachten, waarmee de patiënt naar de
fysiotherapeut zal komen. Is er geen lichamelijke oorzaak te vinden dan wordt de klacht
ondergebracht onder de categorie SOLK (Somatisch Onvoldoende Verklaarde Lichamelijke Klachten),
dergelijke klachten kunnen duiden op stress als onderliggend probleem. Het omgaan met stress
wordt coping genoemd en de manier waarop iemand dat doet een copingstijl.
12.1 Energie, katabolisme, anabolisme en voeding
Stofwisseling of het metabolisme zijn de chemische processen die ons in leven houden, die energie
gebruiken voor de afbraak en opbouw van stoffen, transport, prikkelgeleiding, spiercontractie, etc..
Fysiologie, leerboek voor paramedische opleidingen
Vd Burgt et al.
“Bestudeer de anatomie en fysiologie van het hormoonstelsel”
H 12 Stofwisseling – t/m P 3
H 13 Uitscheiding
P 3.4.1 Negatieve terugkoppeling
P 3.4 Homeostatische regelmechanismen
P 8.2.1 Hypothalamus
P 9.4.2 Stress
P 16.5 Hormonen
3.4 Fysiologische regelprincipes
Het is van belang dat de samenstelling en het volume van het milieu intérieur binnen bepaalde
grenzen constant wordt gehouden. Daar heeft het lichaam regelsystemen voor: terugkoppelingen.
3.4.1 Negatieve terugkoppeling
De meeste regelsystemen werken via negatieve terugkoppeling: een verstoring van de homeostase
roept een reactie op die de verstoring tenietdoet en zo de homeostase herstelt. Een voorbeeld
hiervan is de regeling van de lichaamstemperatuur. Wanneer deze stijgt wordt dit geregistreerd door
sensoren in de hersenen en in de huid. Het temperatuurregelcentrum in de hypothalamus wordt
geactiveerd en geeft via het vegetatieve zenuwstelsel prikkels door aan bloedvaten en zweetklieren
in de buis. Er treedt onder andere vaatverwijding op in de bloedvaten,
waardoor de lichaamstemperatuur daalt. Deze temperatuurdaling geeft via
de sensoren een negatieve terugkoppeling naar het regelcentrum. Daling van
de lichaamstemperatuur heeft het omgekeerde effect, waardoor de
lichaamstemperatuur stijft.
Bioconstanten zijn per definitie niet constant. Ze variëren ook doordat ze
samenhangen met andere grootheden die zelf ook door regelsystemen
binnen bepaalde grenzen constant worden gehouden.
8.2.1 Functie van de parasympathicus
Inleiding: het vegetatieve zenuwstelsel bestaat uit twee takken of stelsels: het parasympathische
stelsel en het (ortho)sympathische stelsel.
De parasympathicus ondersteunt onderhoud en herstel van het lichaam en overheerst in rust, ’s
nachts en na een maaltijd. Er vindt opbouw van energierijke stoffen en weefsel plaats (anabolisme).
Dit zijn trofotrope lichaamsprocessen. Daarnaast is de parasympathicus betrokken bij de
freezereactie, die een rol speelt in de stressrespons.
9.4.2 Stress
In de fysiologie verstaat men onder stress het geheel van veranderingen dat in het lichaam optreedt
wanneer je te maken krijgt et een bedreigende of onzekere situatie. De fysieke reacties op een
stressor kunnen verschillen, het doel van de stressreactie is echter altijd hetzelfde: het mobiliseren
van het lichaam om in een bedreigende of onzekere situatie zo effectief mogelijk te kunnen
functioneren. Maar als de stress te lang blijft aanhouden, kan een toestand ontstaan waarin de
stressrespons gene deel van de oplossing meer is maar een deel van het probleem.
, De reactie op stressoren begint met activeren van de amygdala, het ‘angstcentrum’, van hieruit
worden twee andere hersengebieden gemobiliseerd:
- Formatio reticularis → Netwerk van neuronen in de hersenstam dat zowel ascenderende als
descenderende efferenten heeft.
o ARAS → Activeert gebieden in de hersenen die zorgen voor een verhoogde
waakzaamheid.
o DRAS → Verhoogt de spiertonus en faciliteert schakelneuronen in het ruggenmerg,
waardoor reflexen sneller kunnen verlopen.
- Hypothalamus → Het centrale regelcentrum voor zowel het vegetatieve zenuwstelsel als het
hormoonstelsel. De hormonale stressrespons wordt aangestuurd via de SAM-as (adrenaline)
en de HPA-as (cortisol en aldosteron).
Het activeren van de amygdala heeft ook een effect op andere hersencentra.
Er bestaan verbindingen tussen enerzijds de amygdala en anderzijds de
prefontale cortex, de gyrus cinguli (onderdeel limbisch systeem) en de
hippocampus. De amygdala inhibeert andere gebieden tijdens stress. Het
optreden van stress gaat daardoor vaak ten koste van bijvoorbeeld
concentratievermogen en er treden stemmingsveranderingen op.
De stressrespons komt voor bij alle zoogdieren en is het resultaat van een
evolutie die honderden miljoenen jaren heeft geduurd. Stress gaf vooral een
overlevingswaarde door te ontkomen aan vijanden: fight, flight of freeze.
- Freeze→ De spiertonus is verhoogd, maar er is verder geen motorische activiteit; gaat
gepaard met verhoogde parasympatische activiteit.
- Fight or flight→ Het lichaam moet snel in een ergotrope toestand komen; de
orthosympathicus wordt geactiveerd, ondersteund door de SAM-as.
De effecten van cortisol uit de bijnierschors komen pas later op gang, maar blijven ook langer
aanhouden. Cortisol onderdrukt het immuunsysteem waardoor er na weefselbeschadiging minder
zwelling optreedt. Zo kun je ondanks de beschadiging actief blijven in de stresssituatie waarin je je
zou bevinden. De verhouding tussen de activiteit van de sympathicus, de SAM-as en de HPA-as kan
per stressor verschillen.
In principe blijft de stressrespons duren totdat de oorzaak van de stress is verdwenen. Maar als de
stressor niet verdwijnt, blijft de respons aanhouden. Dit kan op den duur schadelijk zijn voor je
gezondheid:
- Slaapgebrek door de verhoogde staat van mentale alertheid
- Pijn en verminderde mobiliteit door een continu verhoogde spiertonus
- Vergrote kans op hart- en vaataandoeningen door een hoge bloeddruk
- Gevoeliger voor infecties door onderdrukking van het immuunsysteem
- Vertraagd herstel van beschadigde weefsels.
Een langdurig ergotrope toestand in het lichaam zonder tijd voor herstel kan leiden tot een burn-out.
Stress kan dus leiden tot een scala van lichamelijke klachten, waarmee de patiënt naar de
fysiotherapeut zal komen. Is er geen lichamelijke oorzaak te vinden dan wordt de klacht
ondergebracht onder de categorie SOLK (Somatisch Onvoldoende Verklaarde Lichamelijke Klachten),
dergelijke klachten kunnen duiden op stress als onderliggend probleem. Het omgaan met stress
wordt coping genoemd en de manier waarop iemand dat doet een copingstijl.
12.1 Energie, katabolisme, anabolisme en voeding
Stofwisseling of het metabolisme zijn de chemische processen die ons in leven houden, die energie
gebruiken voor de afbraak en opbouw van stoffen, transport, prikkelgeleiding, spiercontractie, etc..
