HOOFDSTUK 1
WAAROM BESTUDEREN WE RECHT?
WAAROM BESTUDEREN WE RECHTSGESCHIEDENIS?
3 redenen:
1. Vanwege het feit dat wij bij alle rechtstoepassing een norm toepassen uit het verleden op een
casuspositie uit het heden met een verantwoording in de toekomst
o Recht evolueert doorheen de tijd. Het recht verandert de normen in verloop van tijd
o Vb. Rood verkeerslicht: het motiveren van een vonnis door de rechter
2. Vanwege het academisch karakter van de universitaire rechtenopleiding: inzicht in de samenhang
tussen sociale, wetenschappelijke en juridische verschijnselen
o a. Beroepsopleiding: vaardigheden
o Universiteit kijkt vooral naar het ‘waarom’, beroepsopleiding naar het ‘hoe’
3. Het verleden als schatkamer van ideeën
o Het verleden kan ons veel leren over wetswijzigingen enz.
o Uit de verschillende oplossingen in het verleden voor een bepaald probleem kan men
leren.
WAAROM BESTUDEREN WE HET ROMEINS RECHT?
Vanwege de receptie van het RR1 in het continentaal-Europese recht (en ook daarbuiten, overigens)
Bv. Japan neemt Duits recht over (Duits Recht => is gebaseerd op RR)
=
Het doordringen van het Romeinse recht in de rechtspraktijk vanaf 1100 tot 1900
• Verwetenschappelijking v.h. recht t.g.v. het bestuderen van RR (bronnen)
Juristen: belangrijk voor het noteren en schrappen van rechtsregels
1
RR: Romeinse recht
1
,A. Waar halen de Romeinen hun recht vandaan?
1) Ius Civile (Tekst I-1)
o = Wettenrecht
o Door één volk
o MAAR: kan ook gezien worden t.o.v. ius naturale en ius gentius
Ius naturale = hetgeen de natuur aan alle dieren heeft bijgeleerd
Ius gentium = het recht dat het gehele mensgeslacht toepast
Ius civile = het recht dat alleen mensen van een bepaald vak of die behoren tot
een bepaalde instelling onderling toepassen
2) Ius honorarium
o Praetor = magistraat (voor 1 jaar)
Praetors hebben het imperium = oude koningsmacht → wetgever, uitvoerende
macht en rechtspraak
Praetor verleent rechtsingang
o Werkt met een edict
o Inhoud edict: welke voorwaarden voor rechtsingang
Praetor kan rechtsmiddel maken
o = scheppen van het recht (acties + excepties)
Edicten op het Forum Romanum
B. Hoe komen we aan juridische teksten?
• Romeinen scheven op papyrus
• Deze documenten werden tot een papyrusrol aan elkaar geplakt (geen boek)
• Papyrus raakt beschadigt in vochtige omgeving
• MAAR: teksten werden overgeschreven op perkament door eeuwen heen
De juristen
• Klassieke periode: 100 v.C. – 250 n.C.
• Diverse commentaren, o.a. op het Edict, en op andere juristen; monografieën
➔ De bronnen: tekstoverlevering
o Het Corpus Iuris Civilis: Keizer justinianus (257-565)
▪ De keizer liet papyrusrullen overschrijven en verspreiden over het rijk
o Het Corpus Iuris Civilis bestaat uit: (4)
▪ Institutiones (533) = leerboeken, inleidingen van het recht + wetboeken
▪ Digesten (533) = fragmenten van klassieke Romeinse juristen
▪ Codex (534) = verschillende onderwerpen → antwoorden van keizers
onder elkaar
▪ Novellen (na 534) = een geheel van nieuwe wetgeving: alles wat na
Justinianus is uitgevaardigd
o Problemen met verspreiding rechtstakken over gehele rijk: niet overal evenveel
rechtsteksten (vb. dorp >< stad)
▪ Gevolg: rechtsongelijkheid
o Justinianus: streeft naar 1 RR: RR omzetten in verschillende boeken+ duidelijkheid
▪ Wil W-RR veroveren
▪ Wil O-RR beschermen tegen Perzen
▪ Bouw van kerken
2
Eliza Nielandt - 2023
, ➔ De receptie
o Hoe komen we nu van justinianus (533) naar Bologna (Italië, 1088)
C. De evolutie van het Corpus Iuris Civilis (de receptie van het Romeinse recht)
• Het Corpus Iuris Civilis naar Italië (544-554)
o Sanctio Pragmatica pro petitione Vigilii → tekst I-5
▪ Sanction Pragmatica: wetten die 1 ding regelen, nl. invoerring van teksten in ITA
o Hoofdzaak tekst: wetboeken moeten naar Westen worden gebracht
o Kopiëren boek: door markt
o Oosten: Justinianus aan het hoofd, Westen: Paus aan het hoofd
o Op verzoek van de Paus: Iuris Civilis als geldend recht in ITA
o Codex Florentius: geschreven in Constantinopel, naar ITA gebracht
o Begin: weinig succes → tot Bologna
• 1088: Bologna
o Italiaanse steden worden onafhankelijk
o Juristen nodig voor uitbouw van bestuur
o Oprichten universiteit van Bologna in 1088 en navolging in andere steden
o Later: ook in rest EUR boeken die zich baseren op WB van Justinianus (scholen)
o Nog steeds in gebruik in rechtenopleidingen
• Europese universiteiten
• Glossatoren
o Personen die glossen maken (glossen = verklarende kanttekeningen)
o Houden zich bezig met teksten Justinianus: vergelijking met elkaar & in verband brengen
o Rond 1260: Iuris Civilis door glossen beschreven
• School van Orléans
o FRA: dezelfde teksten, maar creatiever geïnterpreteerd
o Ook meer schrijven los vd. teksten van Justinianus
o Zelf vaststellingen toevoegen
• Postglossatoren/commentatoren
o Schrijven meer in losse boeken
o Op basis van een praktisch geval → een oplossing zoeken
• Humanisten
o Gaan op zoek naar de meest zuivere tekst → niet die van de Glossatoren dus
o Teksten Justinianus bekijken in maatschappelijke context (historische benadering)
• Natuurrecht / Vernunftrecht (verstand)
o >< Romeins recht
o Concurrentie Eerste serieuze concurrent voor Romeins recht
o Recht zelf uitvinden, verstand gebruiken
o Recht gaat uit van rede. Recht ontwikkelen door rede en niet door boek.
• De historische school
o Pandect = Griekse versie voor dingesten
o Op zoek naar bronnen (wortels) van het recht (Romeins recht)
o 19e E: DUI rechtsgeleerde: vanuit Dingesten algemene regels afleiden & WB opstellen →
codificatie burgerlijk recht
o Ze komen tot een wetboek dat zeer dicht bij Romeins recht ligt
▪ >< Code Civile: beïnvloedt door natuurrecht
3
Eliza Nielandt - 2023
, VERSCHILLEN TUSSEN HET ROMEINSE RECHT EN HET HEDENDAAGSE (PRIVAAT)RECHT.
1. Het Romeinse privaatrecht bevat (veel) meer dan het huidige privaatrecht
(vb. delictenrecht – diefstal was toen privaatrecht)
o NB: onderscheid: crimina publica delicta privata (privaatrechtelijk)
2. In het Romeinse recht staat het proces voorop
o heden: het materiële recht:
o Ubi remedium, ibi ius (waar een rechtsmiddel is, daar is ook een recht)
o Romeinen dachten enkel aan mogelijkheid tot procederen. Ze dachten dus niet in rechten
(recht op leven, recht op …)
o Rechtsmiddel voorzien? → dan pas heb je dat ‘recht’
i. Vroeger: ik kan procederen dus heb ik een recht
ii. Nu is het andersom: ik heb een recht dus kan ik procederen
3. Het Romeinse recht gaat uit van een concrete casuspositie
o heden: het huidige (continentaal-Europese) privaatrecht gaat uit van een geschreven
wettekst of van een algemeen rechtsbeginsel.
4. De Romeinse staat was nog geen rechtsstaat
o Geen scheiding tss. 3 machten (wel aanwezig maar niet zo principieel gescheiden)
5. De rechtsbronnen hebben een andere hiërarchie
o de verhoudingen tussen wetgeving, rechtsspraak en rechtswetenschap is in de tijd
veranderd.
STUDIE VAN HET ROMEINSE RECHT
In twee opzichten nodig en nuttig:
1) Vanwege de mogelijkheid tot vergelijken van rechtsregels en rechtsstelsels (rechtsvergelijking)
o Romeins recht verklaart verschil
2) Vanwege het streven naar eenvormig (privaat)recht in de Europese Unie
o Unidroit
o Commissie-Lando
o Gandolfi (Pavia-Group) → Von Bar
o European Group on Tort Law (Tilburg)
o The Common Core of European Private Law
o Draft Common Frame of Reference (DCFR): laatste echte stap in de ontwikkeling
4
Eliza Nielandt - 2023
WAAROM BESTUDEREN WE RECHT?
WAAROM BESTUDEREN WE RECHTSGESCHIEDENIS?
3 redenen:
1. Vanwege het feit dat wij bij alle rechtstoepassing een norm toepassen uit het verleden op een
casuspositie uit het heden met een verantwoording in de toekomst
o Recht evolueert doorheen de tijd. Het recht verandert de normen in verloop van tijd
o Vb. Rood verkeerslicht: het motiveren van een vonnis door de rechter
2. Vanwege het academisch karakter van de universitaire rechtenopleiding: inzicht in de samenhang
tussen sociale, wetenschappelijke en juridische verschijnselen
o a. Beroepsopleiding: vaardigheden
o Universiteit kijkt vooral naar het ‘waarom’, beroepsopleiding naar het ‘hoe’
3. Het verleden als schatkamer van ideeën
o Het verleden kan ons veel leren over wetswijzigingen enz.
o Uit de verschillende oplossingen in het verleden voor een bepaald probleem kan men
leren.
WAAROM BESTUDEREN WE HET ROMEINS RECHT?
Vanwege de receptie van het RR1 in het continentaal-Europese recht (en ook daarbuiten, overigens)
Bv. Japan neemt Duits recht over (Duits Recht => is gebaseerd op RR)
=
Het doordringen van het Romeinse recht in de rechtspraktijk vanaf 1100 tot 1900
• Verwetenschappelijking v.h. recht t.g.v. het bestuderen van RR (bronnen)
Juristen: belangrijk voor het noteren en schrappen van rechtsregels
1
RR: Romeinse recht
1
,A. Waar halen de Romeinen hun recht vandaan?
1) Ius Civile (Tekst I-1)
o = Wettenrecht
o Door één volk
o MAAR: kan ook gezien worden t.o.v. ius naturale en ius gentius
Ius naturale = hetgeen de natuur aan alle dieren heeft bijgeleerd
Ius gentium = het recht dat het gehele mensgeslacht toepast
Ius civile = het recht dat alleen mensen van een bepaald vak of die behoren tot
een bepaalde instelling onderling toepassen
2) Ius honorarium
o Praetor = magistraat (voor 1 jaar)
Praetors hebben het imperium = oude koningsmacht → wetgever, uitvoerende
macht en rechtspraak
Praetor verleent rechtsingang
o Werkt met een edict
o Inhoud edict: welke voorwaarden voor rechtsingang
Praetor kan rechtsmiddel maken
o = scheppen van het recht (acties + excepties)
Edicten op het Forum Romanum
B. Hoe komen we aan juridische teksten?
• Romeinen scheven op papyrus
• Deze documenten werden tot een papyrusrol aan elkaar geplakt (geen boek)
• Papyrus raakt beschadigt in vochtige omgeving
• MAAR: teksten werden overgeschreven op perkament door eeuwen heen
De juristen
• Klassieke periode: 100 v.C. – 250 n.C.
• Diverse commentaren, o.a. op het Edict, en op andere juristen; monografieën
➔ De bronnen: tekstoverlevering
o Het Corpus Iuris Civilis: Keizer justinianus (257-565)
▪ De keizer liet papyrusrullen overschrijven en verspreiden over het rijk
o Het Corpus Iuris Civilis bestaat uit: (4)
▪ Institutiones (533) = leerboeken, inleidingen van het recht + wetboeken
▪ Digesten (533) = fragmenten van klassieke Romeinse juristen
▪ Codex (534) = verschillende onderwerpen → antwoorden van keizers
onder elkaar
▪ Novellen (na 534) = een geheel van nieuwe wetgeving: alles wat na
Justinianus is uitgevaardigd
o Problemen met verspreiding rechtstakken over gehele rijk: niet overal evenveel
rechtsteksten (vb. dorp >< stad)
▪ Gevolg: rechtsongelijkheid
o Justinianus: streeft naar 1 RR: RR omzetten in verschillende boeken+ duidelijkheid
▪ Wil W-RR veroveren
▪ Wil O-RR beschermen tegen Perzen
▪ Bouw van kerken
2
Eliza Nielandt - 2023
, ➔ De receptie
o Hoe komen we nu van justinianus (533) naar Bologna (Italië, 1088)
C. De evolutie van het Corpus Iuris Civilis (de receptie van het Romeinse recht)
• Het Corpus Iuris Civilis naar Italië (544-554)
o Sanctio Pragmatica pro petitione Vigilii → tekst I-5
▪ Sanction Pragmatica: wetten die 1 ding regelen, nl. invoerring van teksten in ITA
o Hoofdzaak tekst: wetboeken moeten naar Westen worden gebracht
o Kopiëren boek: door markt
o Oosten: Justinianus aan het hoofd, Westen: Paus aan het hoofd
o Op verzoek van de Paus: Iuris Civilis als geldend recht in ITA
o Codex Florentius: geschreven in Constantinopel, naar ITA gebracht
o Begin: weinig succes → tot Bologna
• 1088: Bologna
o Italiaanse steden worden onafhankelijk
o Juristen nodig voor uitbouw van bestuur
o Oprichten universiteit van Bologna in 1088 en navolging in andere steden
o Later: ook in rest EUR boeken die zich baseren op WB van Justinianus (scholen)
o Nog steeds in gebruik in rechtenopleidingen
• Europese universiteiten
• Glossatoren
o Personen die glossen maken (glossen = verklarende kanttekeningen)
o Houden zich bezig met teksten Justinianus: vergelijking met elkaar & in verband brengen
o Rond 1260: Iuris Civilis door glossen beschreven
• School van Orléans
o FRA: dezelfde teksten, maar creatiever geïnterpreteerd
o Ook meer schrijven los vd. teksten van Justinianus
o Zelf vaststellingen toevoegen
• Postglossatoren/commentatoren
o Schrijven meer in losse boeken
o Op basis van een praktisch geval → een oplossing zoeken
• Humanisten
o Gaan op zoek naar de meest zuivere tekst → niet die van de Glossatoren dus
o Teksten Justinianus bekijken in maatschappelijke context (historische benadering)
• Natuurrecht / Vernunftrecht (verstand)
o >< Romeins recht
o Concurrentie Eerste serieuze concurrent voor Romeins recht
o Recht zelf uitvinden, verstand gebruiken
o Recht gaat uit van rede. Recht ontwikkelen door rede en niet door boek.
• De historische school
o Pandect = Griekse versie voor dingesten
o Op zoek naar bronnen (wortels) van het recht (Romeins recht)
o 19e E: DUI rechtsgeleerde: vanuit Dingesten algemene regels afleiden & WB opstellen →
codificatie burgerlijk recht
o Ze komen tot een wetboek dat zeer dicht bij Romeins recht ligt
▪ >< Code Civile: beïnvloedt door natuurrecht
3
Eliza Nielandt - 2023
, VERSCHILLEN TUSSEN HET ROMEINSE RECHT EN HET HEDENDAAGSE (PRIVAAT)RECHT.
1. Het Romeinse privaatrecht bevat (veel) meer dan het huidige privaatrecht
(vb. delictenrecht – diefstal was toen privaatrecht)
o NB: onderscheid: crimina publica delicta privata (privaatrechtelijk)
2. In het Romeinse recht staat het proces voorop
o heden: het materiële recht:
o Ubi remedium, ibi ius (waar een rechtsmiddel is, daar is ook een recht)
o Romeinen dachten enkel aan mogelijkheid tot procederen. Ze dachten dus niet in rechten
(recht op leven, recht op …)
o Rechtsmiddel voorzien? → dan pas heb je dat ‘recht’
i. Vroeger: ik kan procederen dus heb ik een recht
ii. Nu is het andersom: ik heb een recht dus kan ik procederen
3. Het Romeinse recht gaat uit van een concrete casuspositie
o heden: het huidige (continentaal-Europese) privaatrecht gaat uit van een geschreven
wettekst of van een algemeen rechtsbeginsel.
4. De Romeinse staat was nog geen rechtsstaat
o Geen scheiding tss. 3 machten (wel aanwezig maar niet zo principieel gescheiden)
5. De rechtsbronnen hebben een andere hiërarchie
o de verhoudingen tussen wetgeving, rechtsspraak en rechtswetenschap is in de tijd
veranderd.
STUDIE VAN HET ROMEINSE RECHT
In twee opzichten nodig en nuttig:
1) Vanwege de mogelijkheid tot vergelijken van rechtsregels en rechtsstelsels (rechtsvergelijking)
o Romeins recht verklaart verschil
2) Vanwege het streven naar eenvormig (privaat)recht in de Europese Unie
o Unidroit
o Commissie-Lando
o Gandolfi (Pavia-Group) → Von Bar
o European Group on Tort Law (Tilburg)
o The Common Core of European Private Law
o Draft Common Frame of Reference (DCFR): laatste echte stap in de ontwikkeling
4
Eliza Nielandt - 2023
