Sociale Psychologie
Hoofdstuk 1: Wat is sociale psychologie?........................................................................................................ 4
Inleiding – de ‘dancing plague’.............................................................................................................................4
Studieobject & definitie van de sociale psychologie.............................................................................................4
Materiële en formele object............................................................................................................................4
Sociale psychologie vs sociologie en algemene psychologie...........................................................................5
Definitie (Allport, 1924)...................................................................................................................................5
Geschiedenis van de sociale psychologie..............................................................................................................6
Tijdslijn.............................................................................................................................................................6
Het belang van ons sociale leven..........................................................................................................................7
Sociale behoeften en huidhonger....................................................................................................................7
Sociale verbondenheid in motivatietheorieën................................................................................................8
Introversie, verlegenheid en schaamte...........................................................................................................8
Empathie en spiegelneuronen.........................................................................................................................9
Werkwijze van de sociale psychologie................................................................................................................10
3 dimensies (in onderzoek)............................................................................................................................10
Het experiment als methode.........................................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Hulpverlenend gedrag............................................................................................................. 14
Inleiding – reddingsactie peuter.........................................................................................................................14
Empathie-altruïsmehypothese......................................................................................................................14
Kitty Genovese....................................................................................................................................................15
Diffusie van verantwoordelijkheid......................................................................................................................15
Factoren van invloed op hulpverlenend gedrag.................................................................................................16
Bekendheid van de medegetuigen................................................................................................................17
Competentie van de omstaanders.................................................................................................................17
Kosten en baten.............................................................................................................................................17
Kenmerken van de hulpverlener....................................................................................................................20
Kenmerken van het slachtoffer......................................................................................................................21
Het cognitief decisiemodel (Darley & Lanaté)....................................................................................................22
Hoofdstuk 3: Agressie.................................................................................................................................. 23
Inleiding en definitie...........................................................................................................................................23
Definite agressie............................................................................................................................................23
Definite agressie (in lijn met Nuttin)..............................................................................................................23
Agressief gedrag en de prikkelsituatie...............................................................................................................24
5 situationele determinanten:.......................................................................................................................24
Territoriumleer....................................................................................................................................................26
Privégebieden (= privacy en veiligheid).........................................................................................................27
Publieke arena ( met twee deelgebieden).....................................................................................................27
Persoonlijke ruimte (privé & publiek)............................................................................................................28
Territoriumschending p112...........................................................................................................................28
Intrapersoonlijke oorzaken.................................................................................................................................28
3 intrapersoonlijke determinanten: ..............................................................................................................28
Angeleerde agressie...........................................................................................................................................29
Bobo doll experiment (Bandura et al.)..........................................................................................................29
Enkele visies op aangeleerde agressie:..........................................................................................................30
, Enkele kritische bedenkingen:.......................................................................................................................30
Macht en agressie..............................................................................................................................................30
Hoofdstuk 4: Gehoorzaamheid..................................................................................................................... 31
Het gehoorzaamheidsexperiment van Milgram.................................................................................................31
Proefopstelling van het Milgram-experiment................................................................................................31
Resultaten van het Milgram-experiment.......................................................................................................32
Gelijkenissen & verschillen met de Holocaust...............................................................................................32
Varianten op het basisexperiment.................................................................................................................32
4.2 Waarom gehoorzamen we zo makkelijk? ....................................................................................................35
Tendens tot groepsvorming...........................................................................................................................35
Tendens tot hiërarchisering...........................................................................................................................35
The agentic shift: Voorwaarden.....................................................................................................................36
Psychologische mechanismen tijdens het gehoorzamen..............................................................................37
Bindende factoren.........................................................................................................................................38
Dominantie en volgzaamheid.............................................................................................................................38
Hoofdstuk 5: macht en onmacht................................................................................................................... 39
Inleiding - macht.................................................................................................................................................39
Openingscase: Machiavelli.................................................................................................................................39
Het Stanford-gevangenisexperiment.............................................................................................................40
Aanleiding...........................................................................................................................................................40
Onderzoeksopzet................................................................................................................................................40
Gevangenen........................................................................................................................................................41
Bewakers.............................................................................................................................................................41
Conclusie........................................................................................................................................................41
Aanbevelingen voor penitentiaire instellingen...................................................................................................42
Aanvaardbare casualties of science?.............................................................................................................42
Macht in het Stanford-prison experiment.....................................................................................................42
Het stockholmsyndroom.....................................................................................................................................42
Aangeleerde hulpeloosheid................................................................................................................................42
Basisexperiment Seligman.............................................................................................................................43
Uitputting als verklaring?...............................................................................................................................43
Hoofdstuk 7: Zelfcognitie en zelfperceptie.................................................................................................... 43
7.0 inleiding........................................................................................................................................................43
Het Alice in Wonderland-syndroom..............................................................................................................43
Zelfperceptie..................................................................................................................................................44
7.1. De zelfperceptietheorie van Bem.................................................................................................................45
Twee tendensen volgens zelfperceptietheorie..............................................................................................46
7.2 Zelfattributie.................................................................................................................................................46
7.3 Attributiestijl................................................................................................................................................47
Beheersingsoriëntatie (Rotter)......................................................................................................................47
Persoonlijke en maatschappelijke beheersingoriëntatie...............................................................................47
7.4 sociale facilitatie en sociale inhibitie............................................................................................................48
7.4.1 Competitie als verklaring?....................................................................................................................48
7.4.2 Sociale facilitatie en inhibitie bij… kakkerlakken..................................................................................49
7.4.3 De sociale activeringstheorie van Zajonc.............................................................................................49
,7.4.4 Evaluatievrees.......................................................................................................................................50
, Hoofdstuk 1: Wat is sociale psychologie?
Inleiding – de ‘dancing plague’
1518, Straatsburg
Vrouw danst op straat & kan niet stoppen
Anderen dansen mee
Andere voorvallen (bv. Sint-Jansziekte) ;
bij alle uitbraken vertoonde het fenomeen dezelfde kenmerken: langdurig dansen,
soms meerdere dagen, dansers bewogen van ene gemeente naar andere en
dansen werd door SO als onvrijwillig ervaren: smeekten aan menigten hen te
doen stoppen. Continue ritmische bewegingen uitputting, in slaapvallen, dood
Besmet met de dansziekte: dancing plague of dancing mania
Verklaringen:
Bezeten door de duivel, epilepsie en vergiftiging (+ ook tarantulisme: gevolgen
van een beet van een tarantula)
Meest plausibele verklaring → in de sociale psychologie
Maatschappelijk moeilijke omstandigheden → stressfactoren → grotere kans op
psychische aandoeningen
Bv. mislukte oogsten, overstromingen vaker bij arme bevolking: boeren, dienaars,
bedelaars, ongehuwde vrouwen,…
Waarom dansen en geen ander gedrag?
Antropologisch: een rituele dans in veel culturen samengaand met soort
trancetoestand toegepast w om onheil af te wenden
Maar vooral:
Massahysterie (paniekgroep: geneigd om gedragingen van anderen te imiteren
om te overleven)
- hypochondrie: (ziektevrees, angst voor plaag): anderen zien dansen wekt een
massapsychose op, waarbij mensen die bang zijn om ‘besmet’ te worden mogelijk
vanuit een soort hypochondrie geloven dat ze geïnfecteerd raken wanneer ze
iemand zien dansen
Wat bestudeert de sociale psychologie?:
Antwoord bieden op ‘hoe reageren individuen in sociale situaties/ maw: welke invloed
heeft de aanwezigheid van anderen op het gedrag van een individu?
Studieobject & definitie van de sociale psychologie
Materiële en formele object
Materiële object = gedrag (inhoud)
Invloed van anderen op gedrag van het individu
Deze beïnvloeding en dit gedrag knn zeer ruim w beschouwd:
- Observeerbaar – subtiel beïnvloeding
- Bewust – onbewuste beïnvloeding
Sociale psychologie: nét dat gedrag dat je niet of anders zou stellen indien er geen of
minder invloed van anderen was geweest.
Hoofdstuk 1: Wat is sociale psychologie?........................................................................................................ 4
Inleiding – de ‘dancing plague’.............................................................................................................................4
Studieobject & definitie van de sociale psychologie.............................................................................................4
Materiële en formele object............................................................................................................................4
Sociale psychologie vs sociologie en algemene psychologie...........................................................................5
Definitie (Allport, 1924)...................................................................................................................................5
Geschiedenis van de sociale psychologie..............................................................................................................6
Tijdslijn.............................................................................................................................................................6
Het belang van ons sociale leven..........................................................................................................................7
Sociale behoeften en huidhonger....................................................................................................................7
Sociale verbondenheid in motivatietheorieën................................................................................................8
Introversie, verlegenheid en schaamte...........................................................................................................8
Empathie en spiegelneuronen.........................................................................................................................9
Werkwijze van de sociale psychologie................................................................................................................10
3 dimensies (in onderzoek)............................................................................................................................10
Het experiment als methode.........................................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Hulpverlenend gedrag............................................................................................................. 14
Inleiding – reddingsactie peuter.........................................................................................................................14
Empathie-altruïsmehypothese......................................................................................................................14
Kitty Genovese....................................................................................................................................................15
Diffusie van verantwoordelijkheid......................................................................................................................15
Factoren van invloed op hulpverlenend gedrag.................................................................................................16
Bekendheid van de medegetuigen................................................................................................................17
Competentie van de omstaanders.................................................................................................................17
Kosten en baten.............................................................................................................................................17
Kenmerken van de hulpverlener....................................................................................................................20
Kenmerken van het slachtoffer......................................................................................................................21
Het cognitief decisiemodel (Darley & Lanaté)....................................................................................................22
Hoofdstuk 3: Agressie.................................................................................................................................. 23
Inleiding en definitie...........................................................................................................................................23
Definite agressie............................................................................................................................................23
Definite agressie (in lijn met Nuttin)..............................................................................................................23
Agressief gedrag en de prikkelsituatie...............................................................................................................24
5 situationele determinanten:.......................................................................................................................24
Territoriumleer....................................................................................................................................................26
Privégebieden (= privacy en veiligheid).........................................................................................................27
Publieke arena ( met twee deelgebieden).....................................................................................................27
Persoonlijke ruimte (privé & publiek)............................................................................................................28
Territoriumschending p112...........................................................................................................................28
Intrapersoonlijke oorzaken.................................................................................................................................28
3 intrapersoonlijke determinanten: ..............................................................................................................28
Angeleerde agressie...........................................................................................................................................29
Bobo doll experiment (Bandura et al.)..........................................................................................................29
Enkele visies op aangeleerde agressie:..........................................................................................................30
, Enkele kritische bedenkingen:.......................................................................................................................30
Macht en agressie..............................................................................................................................................30
Hoofdstuk 4: Gehoorzaamheid..................................................................................................................... 31
Het gehoorzaamheidsexperiment van Milgram.................................................................................................31
Proefopstelling van het Milgram-experiment................................................................................................31
Resultaten van het Milgram-experiment.......................................................................................................32
Gelijkenissen & verschillen met de Holocaust...............................................................................................32
Varianten op het basisexperiment.................................................................................................................32
4.2 Waarom gehoorzamen we zo makkelijk? ....................................................................................................35
Tendens tot groepsvorming...........................................................................................................................35
Tendens tot hiërarchisering...........................................................................................................................35
The agentic shift: Voorwaarden.....................................................................................................................36
Psychologische mechanismen tijdens het gehoorzamen..............................................................................37
Bindende factoren.........................................................................................................................................38
Dominantie en volgzaamheid.............................................................................................................................38
Hoofdstuk 5: macht en onmacht................................................................................................................... 39
Inleiding - macht.................................................................................................................................................39
Openingscase: Machiavelli.................................................................................................................................39
Het Stanford-gevangenisexperiment.............................................................................................................40
Aanleiding...........................................................................................................................................................40
Onderzoeksopzet................................................................................................................................................40
Gevangenen........................................................................................................................................................41
Bewakers.............................................................................................................................................................41
Conclusie........................................................................................................................................................41
Aanbevelingen voor penitentiaire instellingen...................................................................................................42
Aanvaardbare casualties of science?.............................................................................................................42
Macht in het Stanford-prison experiment.....................................................................................................42
Het stockholmsyndroom.....................................................................................................................................42
Aangeleerde hulpeloosheid................................................................................................................................42
Basisexperiment Seligman.............................................................................................................................43
Uitputting als verklaring?...............................................................................................................................43
Hoofdstuk 7: Zelfcognitie en zelfperceptie.................................................................................................... 43
7.0 inleiding........................................................................................................................................................43
Het Alice in Wonderland-syndroom..............................................................................................................43
Zelfperceptie..................................................................................................................................................44
7.1. De zelfperceptietheorie van Bem.................................................................................................................45
Twee tendensen volgens zelfperceptietheorie..............................................................................................46
7.2 Zelfattributie.................................................................................................................................................46
7.3 Attributiestijl................................................................................................................................................47
Beheersingsoriëntatie (Rotter)......................................................................................................................47
Persoonlijke en maatschappelijke beheersingoriëntatie...............................................................................47
7.4 sociale facilitatie en sociale inhibitie............................................................................................................48
7.4.1 Competitie als verklaring?....................................................................................................................48
7.4.2 Sociale facilitatie en inhibitie bij… kakkerlakken..................................................................................49
7.4.3 De sociale activeringstheorie van Zajonc.............................................................................................49
,7.4.4 Evaluatievrees.......................................................................................................................................50
, Hoofdstuk 1: Wat is sociale psychologie?
Inleiding – de ‘dancing plague’
1518, Straatsburg
Vrouw danst op straat & kan niet stoppen
Anderen dansen mee
Andere voorvallen (bv. Sint-Jansziekte) ;
bij alle uitbraken vertoonde het fenomeen dezelfde kenmerken: langdurig dansen,
soms meerdere dagen, dansers bewogen van ene gemeente naar andere en
dansen werd door SO als onvrijwillig ervaren: smeekten aan menigten hen te
doen stoppen. Continue ritmische bewegingen uitputting, in slaapvallen, dood
Besmet met de dansziekte: dancing plague of dancing mania
Verklaringen:
Bezeten door de duivel, epilepsie en vergiftiging (+ ook tarantulisme: gevolgen
van een beet van een tarantula)
Meest plausibele verklaring → in de sociale psychologie
Maatschappelijk moeilijke omstandigheden → stressfactoren → grotere kans op
psychische aandoeningen
Bv. mislukte oogsten, overstromingen vaker bij arme bevolking: boeren, dienaars,
bedelaars, ongehuwde vrouwen,…
Waarom dansen en geen ander gedrag?
Antropologisch: een rituele dans in veel culturen samengaand met soort
trancetoestand toegepast w om onheil af te wenden
Maar vooral:
Massahysterie (paniekgroep: geneigd om gedragingen van anderen te imiteren
om te overleven)
- hypochondrie: (ziektevrees, angst voor plaag): anderen zien dansen wekt een
massapsychose op, waarbij mensen die bang zijn om ‘besmet’ te worden mogelijk
vanuit een soort hypochondrie geloven dat ze geïnfecteerd raken wanneer ze
iemand zien dansen
Wat bestudeert de sociale psychologie?:
Antwoord bieden op ‘hoe reageren individuen in sociale situaties/ maw: welke invloed
heeft de aanwezigheid van anderen op het gedrag van een individu?
Studieobject & definitie van de sociale psychologie
Materiële en formele object
Materiële object = gedrag (inhoud)
Invloed van anderen op gedrag van het individu
Deze beïnvloeding en dit gedrag knn zeer ruim w beschouwd:
- Observeerbaar – subtiel beïnvloeding
- Bewust – onbewuste beïnvloeding
Sociale psychologie: nét dat gedrag dat je niet of anders zou stellen indien er geen of
minder invloed van anderen was geweest.
