FA-MA105
Begrippen studie-opzet
Hypothese toetsend:
Figuur 1:Meeste bewijs geeft een meta-analyse van clinical trials.
Hypothese genererend:
- Case reports, case-series
- Case-control studies
- Retrospectieve folow-up
- Prospectieve follow-up
- Gerandomiseerde controlleerde trials
Case Report Beschrijft een karakteristieke associatie in een (case-report) of meerdere
(case-serie) patiënt(en) tussen determinant en uitkomst.
Vb. leverschade als gevolg van XTC gebruik
Vb. Geboorteafwijkingen na gebruik van softenon gedurende de
zwangerschap.
Observationeel Onderzoek waarbij uitgegaan wordt van de situatie zoals die op dat moment
onderzoek is. De onderzoeker manipuleert niet. Typen observationeel onderzoek:
follow-up onderzoek, case-control onderzoek, cross-sectional onderzoek.
Case control Groepen worden geselecteerd op basis van uitkomst. De cases worden
geselecteerd omdat zij een bepaalde uitkomst (ziekte) gekregen hebben. De
controles worden geselecteerd omdat zij een bepaalde uitkomst niet
gekregen hebben. De frequenties van blootstelling wordt bepaald en
vergeleken tussen groepen. De blootstellingsfrequentie van de case-groep
wordt vergeleken met de controlegroep. Met behulp van de
blootstellingsfrequentie kan een oddsratio afgeleid worden. OR=(A/B)/(Z/Y)
Cases Controles
Blootstelling A Z
Geen blootstelling B Y
In een case-controle onderzoek worden GEEN absolute risico’s gemeten.
Een Risicoverschil (RD), NNH/NNT, RR of HR kunnen dus nooit uit een case-
controlstudie gehaald worden.
Denk erover na als iemand een case is, hoe lang ervoor moet de
blootstelling gestart zijn.
Voordelen:
- Snel/goedkoop
- Geschikt om een zeldzame uitkomst te onderzoeken
, - Geschikte opzet om ziektes met lange latency periode te onderzoeken.
- Eenvoudig naar meerdere determinanten kijken.
Nadelen:
- Niet geschikt om zeldzame blootstellingen te onderzoeken.
- T.o.v. follow-up meer kans op confounding, selectiebias en
informatiebias.
- T.o.v. prospectief onderzoek: missen van gegevens die nodig zijn (bijv.
confounder informatie).
- Absolute effectmaten kunnen niet worden berekend.
Retrospectief
Prospectief: er kan meer informatie van de patiënt verzameld worden. Je
gaat dan vanaf start van het onderzoek patiënten selecteren op uitkomst en
vervolgens kijken of zij in het verleden (na start onderzoek) blootgesteld
zijn.
Er kan geen COX-regressie toegepast worden. Er kan wel logistische
regressie toegepast worden.
Genest case- Genest case-controlstudie: cohort wordt vooraf bepaald. De patiënten
controlstudie waarbij de uitkomst optreedt zijn de cases. Op het moment van optreden
van de uitkomst wordt er een controle uit hetzelfde cohort geselecteerd.
Voordeel t.o.v. normale case-controlstudie: voorkomen selectiebias (indien
het domein niet goed afgebakend was) en confounding by indication.
Het feit dat een controle later een case kan worden is geen probleem.
Vb. Patiënt A krijgt uitkomst. Patiënt B wordt geselecteerd uit het cohort als
control omdat deze de uitkomst nog niet heeft. Als patiënt B later (dan A)
ook de uitkomst krijgt dan wordt ook aan deze case een cohort gematcht.
Case-crossover - Voor acuut en voorbijgaand effect
design - Periode kort voor de uitkomst (risicoperiode) wordt vergeleken met een
andere periode van diezelfde persoon (controleperiode). Hoe sneller de
2 perioden op elkaar volgen, hoe betrouwbaarder het onderzoek.
- Belangrijk: in de controleperiode moet de patiënt wél at risk zijn.
Het aantal patiënten dat is blootgesteld in de risicoperiode, maar niet in de
controleperiode wordt vergeleken met het aantal patiënten dat is
blootgesteld tijdens de controleperiode en niet tijdens de risicoperiode
(discordante groepen worden vergeleken).
Redenen om dit type onderzoek te doen:
- Geen duidelijke controlegroep aanwezig waarmee patiënten vergeleken
kunnen worden.
- Aanwijzen van bronpopulatie is lastig.
Voordelen:
- Minimalisatie confounding
Nadelen:
- Alleen voorbijgaande oorzaken acute oorzaken
- Onderzoeker moet voldoende kennis over ziekte bevatten om juiste
observatieperiode te bepalen
, Analyse:
- OR.
Cohort/Follow up Observationeel onderzoek. Individuen worden geïncludeerd op basis van
onderzoek bepaalde karakteristieken en starten op een bepaalde indexdatum (die voor
iedereen gelijk is). De samenstelling van de cohort verandert niet gedurende
het onderzoek. De cohort kan enkel kleiner worden door sterfte of uit het
onderzoek stappen. Er komen geen nieuwe mensen bij.
2 groepen worden gevolgd:
- Blootgestelden (indexgroep)
- Niet-bloot gestelden (controlegroep): verwachte frequentie van
optreden van de uitkomst in afwezigheid van de determinant.
Er wordt gekeken hoe groot de uitkomstfrequentie is in beide groepen. De
onderzoeker heeft geen invloed op de indeling van de groepen (wie
blootgesteld wordt en wie niet).
- Grote kans op selectiebias. Keuze voor blootstelling wordt bepaald door
bijvoorbeeld de arts. Vb. arts geeft bij zwaardere patiënten met DM
eerder metformine dan SU-derivaat. Bepaalde individuen worden dus
selectief in een bepaalde groep geplaatst.
Cohortonderzoek kan retrospectief of prospectief zijn.
Prospectief follow-up onderzoek: follow-up periode start op het tijdstip dat
het onderzoek aanvangt.
Voordelen:
- Onderzoeker heeft vanaf het begin gegevensverzameling in de hand. ->
meer valide informatie over blootstelling + metingen van potentiële
confounders.
- Binnen één cohort kun je meer dan één uitkomst bestuderen. Vb.
bestuderen van rokers- en niet-rokers dan kun je COPD en longkanker
bestuderen.
Nadelen:
- Kost veel geld en tijd om de cohort te volgen.
- Inefficiënt voor een zeldzame uitkomst.
Retrospectief follow-up onderzoek: onderzoeker identificeert de
onderzoeksgroepen in het verleden.
Voordelen:
- Grotere groepen mensen in het onderzoek betrekken.
- Tijdswinst en grote efficiëntie.
- Geschikt om uitkomsten met een lange latentie periode te
onderzoeken.
Nadelen:
- Alleen informatie die de archieven bevat. Informatie over mogelijk
confounders vaak afwezig.
Begrippen studie-opzet
Hypothese toetsend:
Figuur 1:Meeste bewijs geeft een meta-analyse van clinical trials.
Hypothese genererend:
- Case reports, case-series
- Case-control studies
- Retrospectieve folow-up
- Prospectieve follow-up
- Gerandomiseerde controlleerde trials
Case Report Beschrijft een karakteristieke associatie in een (case-report) of meerdere
(case-serie) patiënt(en) tussen determinant en uitkomst.
Vb. leverschade als gevolg van XTC gebruik
Vb. Geboorteafwijkingen na gebruik van softenon gedurende de
zwangerschap.
Observationeel Onderzoek waarbij uitgegaan wordt van de situatie zoals die op dat moment
onderzoek is. De onderzoeker manipuleert niet. Typen observationeel onderzoek:
follow-up onderzoek, case-control onderzoek, cross-sectional onderzoek.
Case control Groepen worden geselecteerd op basis van uitkomst. De cases worden
geselecteerd omdat zij een bepaalde uitkomst (ziekte) gekregen hebben. De
controles worden geselecteerd omdat zij een bepaalde uitkomst niet
gekregen hebben. De frequenties van blootstelling wordt bepaald en
vergeleken tussen groepen. De blootstellingsfrequentie van de case-groep
wordt vergeleken met de controlegroep. Met behulp van de
blootstellingsfrequentie kan een oddsratio afgeleid worden. OR=(A/B)/(Z/Y)
Cases Controles
Blootstelling A Z
Geen blootstelling B Y
In een case-controle onderzoek worden GEEN absolute risico’s gemeten.
Een Risicoverschil (RD), NNH/NNT, RR of HR kunnen dus nooit uit een case-
controlstudie gehaald worden.
Denk erover na als iemand een case is, hoe lang ervoor moet de
blootstelling gestart zijn.
Voordelen:
- Snel/goedkoop
- Geschikt om een zeldzame uitkomst te onderzoeken
, - Geschikte opzet om ziektes met lange latency periode te onderzoeken.
- Eenvoudig naar meerdere determinanten kijken.
Nadelen:
- Niet geschikt om zeldzame blootstellingen te onderzoeken.
- T.o.v. follow-up meer kans op confounding, selectiebias en
informatiebias.
- T.o.v. prospectief onderzoek: missen van gegevens die nodig zijn (bijv.
confounder informatie).
- Absolute effectmaten kunnen niet worden berekend.
Retrospectief
Prospectief: er kan meer informatie van de patiënt verzameld worden. Je
gaat dan vanaf start van het onderzoek patiënten selecteren op uitkomst en
vervolgens kijken of zij in het verleden (na start onderzoek) blootgesteld
zijn.
Er kan geen COX-regressie toegepast worden. Er kan wel logistische
regressie toegepast worden.
Genest case- Genest case-controlstudie: cohort wordt vooraf bepaald. De patiënten
controlstudie waarbij de uitkomst optreedt zijn de cases. Op het moment van optreden
van de uitkomst wordt er een controle uit hetzelfde cohort geselecteerd.
Voordeel t.o.v. normale case-controlstudie: voorkomen selectiebias (indien
het domein niet goed afgebakend was) en confounding by indication.
Het feit dat een controle later een case kan worden is geen probleem.
Vb. Patiënt A krijgt uitkomst. Patiënt B wordt geselecteerd uit het cohort als
control omdat deze de uitkomst nog niet heeft. Als patiënt B later (dan A)
ook de uitkomst krijgt dan wordt ook aan deze case een cohort gematcht.
Case-crossover - Voor acuut en voorbijgaand effect
design - Periode kort voor de uitkomst (risicoperiode) wordt vergeleken met een
andere periode van diezelfde persoon (controleperiode). Hoe sneller de
2 perioden op elkaar volgen, hoe betrouwbaarder het onderzoek.
- Belangrijk: in de controleperiode moet de patiënt wél at risk zijn.
Het aantal patiënten dat is blootgesteld in de risicoperiode, maar niet in de
controleperiode wordt vergeleken met het aantal patiënten dat is
blootgesteld tijdens de controleperiode en niet tijdens de risicoperiode
(discordante groepen worden vergeleken).
Redenen om dit type onderzoek te doen:
- Geen duidelijke controlegroep aanwezig waarmee patiënten vergeleken
kunnen worden.
- Aanwijzen van bronpopulatie is lastig.
Voordelen:
- Minimalisatie confounding
Nadelen:
- Alleen voorbijgaande oorzaken acute oorzaken
- Onderzoeker moet voldoende kennis over ziekte bevatten om juiste
observatieperiode te bepalen
, Analyse:
- OR.
Cohort/Follow up Observationeel onderzoek. Individuen worden geïncludeerd op basis van
onderzoek bepaalde karakteristieken en starten op een bepaalde indexdatum (die voor
iedereen gelijk is). De samenstelling van de cohort verandert niet gedurende
het onderzoek. De cohort kan enkel kleiner worden door sterfte of uit het
onderzoek stappen. Er komen geen nieuwe mensen bij.
2 groepen worden gevolgd:
- Blootgestelden (indexgroep)
- Niet-bloot gestelden (controlegroep): verwachte frequentie van
optreden van de uitkomst in afwezigheid van de determinant.
Er wordt gekeken hoe groot de uitkomstfrequentie is in beide groepen. De
onderzoeker heeft geen invloed op de indeling van de groepen (wie
blootgesteld wordt en wie niet).
- Grote kans op selectiebias. Keuze voor blootstelling wordt bepaald door
bijvoorbeeld de arts. Vb. arts geeft bij zwaardere patiënten met DM
eerder metformine dan SU-derivaat. Bepaalde individuen worden dus
selectief in een bepaalde groep geplaatst.
Cohortonderzoek kan retrospectief of prospectief zijn.
Prospectief follow-up onderzoek: follow-up periode start op het tijdstip dat
het onderzoek aanvangt.
Voordelen:
- Onderzoeker heeft vanaf het begin gegevensverzameling in de hand. ->
meer valide informatie over blootstelling + metingen van potentiële
confounders.
- Binnen één cohort kun je meer dan één uitkomst bestuderen. Vb.
bestuderen van rokers- en niet-rokers dan kun je COPD en longkanker
bestuderen.
Nadelen:
- Kost veel geld en tijd om de cohort te volgen.
- Inefficiënt voor een zeldzame uitkomst.
Retrospectief follow-up onderzoek: onderzoeker identificeert de
onderzoeksgroepen in het verleden.
Voordelen:
- Grotere groepen mensen in het onderzoek betrekken.
- Tijdswinst en grote efficiëntie.
- Geschikt om uitkomsten met een lange latentie periode te
onderzoeken.
Nadelen:
- Alleen informatie die de archieven bevat. Informatie over mogelijk
confounders vaak afwezig.
