H1: Vitaminen
Inleiding
Vitaminen = Organische verbindingen die niet door het organisme zelf kunnen worden
opgebouwd, maar die noodzakelijk zijn voor het normaal functioneren van de stofwisselings
reacties. Die stoffen moeten dus in kleine hoeveelheden aanwezig zijn in de voeding.
à Ze vervullen een katalytische functie en zijn vaan co-enzymen of delen van co-enzymen
Co-enzymen = Chemische stoffen die van niet-proteïne
structuur die nodig zijn om een enzymgekatalyseerde reactie
te laten doorgaan
à Ze zijn uit een heterocyclische base, suiker en fosforzuur
opgebouwd. Dikwijls bevatten ze vitaminen als belangrijke
moleculebestanddelen.
Vitaminen worden onderverdeeld op basis van hun vetoplosbaarheid:
• Wateroplosbare vitaminen: B en C
• Vetoplosbare vitaminen: A, D, E en K
Hypovitaminose = Tekort aan vitaminen veroorzaakt specifieke storingen in de stofwisseling
Hypervitaminoses = Te veel aan vitaminen
• Komt niet voor bij wateroplosbare vitaminen, het teveel wordt door het
metabolisme afgebroken en uitgescheiden
• Teveel aan vetoplosbare vitaminen worden opgeslagen en kunnen toxische niveaus
bereiken
Wateroplosbare vitaminen (door -OH en -NH2 groepen)
à Vitamine B: 9-tal vitaminen
à Vitamine C
Vitamine B1 (thiamine)
• Antiberi-berivitamine (= ziekte)
• Komt tussen bij verschillende stappen in de suiker-stofwisseling
• Tekort: Zenuwontstekingen en uiteindelijk spierverlammingen
• In gisten en dierlijke weefsels komt thiamine voor als co-enzym: thiamine-
pyrofosfaat (TPP)
• Voornaamste bronnen: ruwe graangewassen, zetmelen (brood en aardappelen)
Vitamine B2 (riboflavine)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (suiker-, vet- en eiwitmetab.)
• Tekort: Ontstekingen aan de mondhoeken en schilferende huidaandoeningen
• Riboflavine is de bouwsteen voor de co-enzymen flavine-mono-nucleotide (FMN) en
flavine-adenine-dinucleotide (FAD)
• Voornaamste bronnen: groene bladgroenten, bonen, gistextracten, melk en brood
,Vitamine B3 (niacine)
• Niacine is zowel de aanduiding voor nicotinezuur (/nicotinamide)
• Komt tussen in heel wat metabolische processen (koolhydr, vetten en eiwitten)
• Tekort: Weefselbeschadiging en uiteindelijk ‘pellagra’ (ziekte die gepaard gaat met
huidproblemen en verzwakking van het zenuwstelsel)
• Niacine is de bouwsteen voor de co-enzymen nicotinamide-adenine-
dinucleotide(fosfaat) -> NAD(P)+
• Voornaamste bronnen: ruwe granen, peulvruchten, gist, vlees, … OF endogeen: uit tryptofaan (essentieel Az)
Vitamine B5 (pantotheenzuur)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (suiker-, vet- en eiwitmetab.)
• Tekort: Komt bijna niet voor, het is voldoende aanwezig in de voeding. (Anders
slechte algemene gezondheidstoestand)
• Pantotheenzuur is de bouwsteen voor het co-enzym A (CoASH)
Vitamine B6 (pyridoxine)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (vooral eiwitmetabolisme)
• Tekort: Rode, schilferige huidveranderingen, vooral rond de neus en mond
• Pyridoxine is de voorloper van het co-enzym pyridoxalfosfaat (PLP)
• Voornaamste bronnen: ruwe granen, vlees, bruin brood en een aantal groenten
Vitamine B7 (biotine, vitamine H)
• Fungeert als co-enzym op plaatsen waar CO2 wordt overgedragen op andere
moleculen (carboxyleringsreacties)
• Wordt voldoende aangemaakt door darmbacteriën dus bijna nooit te kort
Vitamine B10 (foliumzuur)
• Belangrijk vitamine bij de vorming van rode bloedcellen
• Tekort: Verschillende vormen van anemie (bloedarmoede)
• Foliumzuur is de voorloper van het co-enzym tetrahydrofolinezuur (FH4)
• Voornaamste bronnen: groene bladgroenten, peulvruchten, noten en tarwe
Vitamine B12 (cobalamine)
• Belangrijk vitamine bij de vorming van rode bloedcellen, aanmaak van nucleïnezuren
in de cel en stofwisseling van AZ
• Tekort: Stoornissen in de rijping van rode bloedlichaampjes
• Voornaamste bronnen: vlees, vis en zuivelproducten en wordt door darmbacteriën gevormd
Vitamine C (ascorbinezuur)
• Enige wateroplosbaar vitamine zonder co-enzymfunctie
• Ascorbinezuur heeft reducerende eigenschappen en wordt daarbij dus zelf
geoxideerd (anti-oxidansfunctie)
• Vitamine C vervult een rol bij de vorming van collageen, RBC, adrenalinehormonen,
de stofwisseling van AZ, de opname van ijzer door de darmwanden
• Planten en dieren synthetiseren ascorbinezuur zelf vanuit D-glucuronzuur (mens niet)
• Bekendste deficiëntieziekte van vitamine C is scheurbuik (grote vermoeidheid,
tandvleesbloedingen, reuma-achtige gewrichtsklachten en uiteindelijk inwendige bloedingen)
• Voornaamste bronnen: citrusvruchten, aardappelen, bladgroenten, tomaten, …
,Vetoplosbare vitaminen (apolaire koolstofketens)
à A, D, E en K
Vitamine A
• Rol bij de celopbouw (groei) en niet bij de stofwisseling.
• Tekort: Verstoort de groei en ontwikkeling van beenderen, zenuwstelsel, slijmvliezen
en leidt o.a. tot nachtblindheid
• Het β-caroteen staat bekend als het zeer werkzame provitamine A dat in het lichaam
in vitamine A wordt omgezet.
• Typische bronnen zijn spinazie, wortelen, … (ook te vinden in melk en dierlijke vetafzettingen)
Vitamine D
• Rol bij het calcium- en fosfaattransport bij de opbouw van tanden en beenderen
• Tekort: Rachitis (ernstige afwijking van het skelet)
• Vitamine D wordt gevormd onder invloed van UV-licht uitgaande van de
provitaminen, die aanwezig zijn in de huid. (endogeen)
• Belangrijkste bronnen van vitamine D zijn de steroïden die in het lichaam geproduceerd worden en door de
inwerking van zonlicht op de huid omgezet worden in vitamine D. Andere bronnen: eieren, boter, kaas, lever,
vette vis, … (exogeen)
Vitamine E (tocoferol)
• = Een natuurlijk anti-oxidans. Het gaat de oxidatie van meervoudig onverzadigde
vetzuren tegen.
• Bij normale voeding wordt voldoende vitamine E opgenomen. Een tekort kan leiden
tot spieraandoening.
• Voornaamste bronnen: plantaardige oliën (onverzadigd)
Vitamine K
• Fundamentele rol bij het bloedstollingsproces en heeft dus een coagulerende
werking. Vitamine K is nodig voor de vorming van protrombine in lever.
• Zonder aanwezigheid van protrombine: geen bloedstolling
• Vitamine K komt in groenbladerige planten rijkelijk voor en wordt in de darmflora
geproduceerd. Een deficiëntie zal daarom niet snel voorkomen.
, H2: Wat is metabolisme?
1. Inleiding
Metabolisme = Het geheel van chemische reacties in een levend organisme, dat als doel
heeft om het organisme gezond te houden. (Dit is het resultaat van een lange weg van evolutie.)
à onderverdeeld in katabolisme en anabolisme.
• Katabolisme: Afbraak van macromoleculen tot d bouwstenen en verbranding
van deze bouwstenen à nuttige energie uit halen
• Anabolisme: energievragend proces, waarbij de bouwstenen worden
aaneengeschakeld tot macromoleculen.
Geheel van chemische reacties in een levend organisme vinden harmonieus plaats:
à Aangezien ze worden gekatalyseerd door specifieke ENZYMEN!
Ter herhaling: Enzymen zijn uitermate efficiënte katalysatoren,
à Zorgen dat reacties versneld kunnen doorgaan.
à Zeer kieskeurig in de keuze van het type reactie dat ze versnellen.
à Enzymen zijn regelbaar door factoren die de chemische reacties op een dynamische
wijze laten verlopen volgens de behoeften van het organisme.
Het metabolisme van een organisme draait om 2 centrale gegevens:
1) Het genereren van voldoende nuttige energie (om levensfuncties uit te voeren)
2) Het verzamelen van alle nuttige bouwstenen (door zelf te maken of uit voeding),
met de bedoeling om:
- versleten moleculen te vervangen door nieuwe
- netto nieuwe moleculen bij te maken voor groei
2. Metabole paden
Metabole paden = Wegen die gezien kunnen worden als een aaneenschakeling van
chemische reacties van een beginpunt tot een concreet eindpunt.
Er zit veel structuur en logica in:
• De afzonderlijke reacties houden verband met elkaar.
• Alle reacties samen vormen een logisch geheel.
Schema van een eenvoudige metabole weg, waarbij het 5 chemische bewerkingen kost om
metaboliet A om te zetten in stof F. (volgorde is niet willekeurig)
Inleiding
Vitaminen = Organische verbindingen die niet door het organisme zelf kunnen worden
opgebouwd, maar die noodzakelijk zijn voor het normaal functioneren van de stofwisselings
reacties. Die stoffen moeten dus in kleine hoeveelheden aanwezig zijn in de voeding.
à Ze vervullen een katalytische functie en zijn vaan co-enzymen of delen van co-enzymen
Co-enzymen = Chemische stoffen die van niet-proteïne
structuur die nodig zijn om een enzymgekatalyseerde reactie
te laten doorgaan
à Ze zijn uit een heterocyclische base, suiker en fosforzuur
opgebouwd. Dikwijls bevatten ze vitaminen als belangrijke
moleculebestanddelen.
Vitaminen worden onderverdeeld op basis van hun vetoplosbaarheid:
• Wateroplosbare vitaminen: B en C
• Vetoplosbare vitaminen: A, D, E en K
Hypovitaminose = Tekort aan vitaminen veroorzaakt specifieke storingen in de stofwisseling
Hypervitaminoses = Te veel aan vitaminen
• Komt niet voor bij wateroplosbare vitaminen, het teveel wordt door het
metabolisme afgebroken en uitgescheiden
• Teveel aan vetoplosbare vitaminen worden opgeslagen en kunnen toxische niveaus
bereiken
Wateroplosbare vitaminen (door -OH en -NH2 groepen)
à Vitamine B: 9-tal vitaminen
à Vitamine C
Vitamine B1 (thiamine)
• Antiberi-berivitamine (= ziekte)
• Komt tussen bij verschillende stappen in de suiker-stofwisseling
• Tekort: Zenuwontstekingen en uiteindelijk spierverlammingen
• In gisten en dierlijke weefsels komt thiamine voor als co-enzym: thiamine-
pyrofosfaat (TPP)
• Voornaamste bronnen: ruwe graangewassen, zetmelen (brood en aardappelen)
Vitamine B2 (riboflavine)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (suiker-, vet- en eiwitmetab.)
• Tekort: Ontstekingen aan de mondhoeken en schilferende huidaandoeningen
• Riboflavine is de bouwsteen voor de co-enzymen flavine-mono-nucleotide (FMN) en
flavine-adenine-dinucleotide (FAD)
• Voornaamste bronnen: groene bladgroenten, bonen, gistextracten, melk en brood
,Vitamine B3 (niacine)
• Niacine is zowel de aanduiding voor nicotinezuur (/nicotinamide)
• Komt tussen in heel wat metabolische processen (koolhydr, vetten en eiwitten)
• Tekort: Weefselbeschadiging en uiteindelijk ‘pellagra’ (ziekte die gepaard gaat met
huidproblemen en verzwakking van het zenuwstelsel)
• Niacine is de bouwsteen voor de co-enzymen nicotinamide-adenine-
dinucleotide(fosfaat) -> NAD(P)+
• Voornaamste bronnen: ruwe granen, peulvruchten, gist, vlees, … OF endogeen: uit tryptofaan (essentieel Az)
Vitamine B5 (pantotheenzuur)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (suiker-, vet- en eiwitmetab.)
• Tekort: Komt bijna niet voor, het is voldoende aanwezig in de voeding. (Anders
slechte algemene gezondheidstoestand)
• Pantotheenzuur is de bouwsteen voor het co-enzym A (CoASH)
Vitamine B6 (pyridoxine)
• Belangrijk vitamine voor veel stofwisselingsprocessen (vooral eiwitmetabolisme)
• Tekort: Rode, schilferige huidveranderingen, vooral rond de neus en mond
• Pyridoxine is de voorloper van het co-enzym pyridoxalfosfaat (PLP)
• Voornaamste bronnen: ruwe granen, vlees, bruin brood en een aantal groenten
Vitamine B7 (biotine, vitamine H)
• Fungeert als co-enzym op plaatsen waar CO2 wordt overgedragen op andere
moleculen (carboxyleringsreacties)
• Wordt voldoende aangemaakt door darmbacteriën dus bijna nooit te kort
Vitamine B10 (foliumzuur)
• Belangrijk vitamine bij de vorming van rode bloedcellen
• Tekort: Verschillende vormen van anemie (bloedarmoede)
• Foliumzuur is de voorloper van het co-enzym tetrahydrofolinezuur (FH4)
• Voornaamste bronnen: groene bladgroenten, peulvruchten, noten en tarwe
Vitamine B12 (cobalamine)
• Belangrijk vitamine bij de vorming van rode bloedcellen, aanmaak van nucleïnezuren
in de cel en stofwisseling van AZ
• Tekort: Stoornissen in de rijping van rode bloedlichaampjes
• Voornaamste bronnen: vlees, vis en zuivelproducten en wordt door darmbacteriën gevormd
Vitamine C (ascorbinezuur)
• Enige wateroplosbaar vitamine zonder co-enzymfunctie
• Ascorbinezuur heeft reducerende eigenschappen en wordt daarbij dus zelf
geoxideerd (anti-oxidansfunctie)
• Vitamine C vervult een rol bij de vorming van collageen, RBC, adrenalinehormonen,
de stofwisseling van AZ, de opname van ijzer door de darmwanden
• Planten en dieren synthetiseren ascorbinezuur zelf vanuit D-glucuronzuur (mens niet)
• Bekendste deficiëntieziekte van vitamine C is scheurbuik (grote vermoeidheid,
tandvleesbloedingen, reuma-achtige gewrichtsklachten en uiteindelijk inwendige bloedingen)
• Voornaamste bronnen: citrusvruchten, aardappelen, bladgroenten, tomaten, …
,Vetoplosbare vitaminen (apolaire koolstofketens)
à A, D, E en K
Vitamine A
• Rol bij de celopbouw (groei) en niet bij de stofwisseling.
• Tekort: Verstoort de groei en ontwikkeling van beenderen, zenuwstelsel, slijmvliezen
en leidt o.a. tot nachtblindheid
• Het β-caroteen staat bekend als het zeer werkzame provitamine A dat in het lichaam
in vitamine A wordt omgezet.
• Typische bronnen zijn spinazie, wortelen, … (ook te vinden in melk en dierlijke vetafzettingen)
Vitamine D
• Rol bij het calcium- en fosfaattransport bij de opbouw van tanden en beenderen
• Tekort: Rachitis (ernstige afwijking van het skelet)
• Vitamine D wordt gevormd onder invloed van UV-licht uitgaande van de
provitaminen, die aanwezig zijn in de huid. (endogeen)
• Belangrijkste bronnen van vitamine D zijn de steroïden die in het lichaam geproduceerd worden en door de
inwerking van zonlicht op de huid omgezet worden in vitamine D. Andere bronnen: eieren, boter, kaas, lever,
vette vis, … (exogeen)
Vitamine E (tocoferol)
• = Een natuurlijk anti-oxidans. Het gaat de oxidatie van meervoudig onverzadigde
vetzuren tegen.
• Bij normale voeding wordt voldoende vitamine E opgenomen. Een tekort kan leiden
tot spieraandoening.
• Voornaamste bronnen: plantaardige oliën (onverzadigd)
Vitamine K
• Fundamentele rol bij het bloedstollingsproces en heeft dus een coagulerende
werking. Vitamine K is nodig voor de vorming van protrombine in lever.
• Zonder aanwezigheid van protrombine: geen bloedstolling
• Vitamine K komt in groenbladerige planten rijkelijk voor en wordt in de darmflora
geproduceerd. Een deficiëntie zal daarom niet snel voorkomen.
, H2: Wat is metabolisme?
1. Inleiding
Metabolisme = Het geheel van chemische reacties in een levend organisme, dat als doel
heeft om het organisme gezond te houden. (Dit is het resultaat van een lange weg van evolutie.)
à onderverdeeld in katabolisme en anabolisme.
• Katabolisme: Afbraak van macromoleculen tot d bouwstenen en verbranding
van deze bouwstenen à nuttige energie uit halen
• Anabolisme: energievragend proces, waarbij de bouwstenen worden
aaneengeschakeld tot macromoleculen.
Geheel van chemische reacties in een levend organisme vinden harmonieus plaats:
à Aangezien ze worden gekatalyseerd door specifieke ENZYMEN!
Ter herhaling: Enzymen zijn uitermate efficiënte katalysatoren,
à Zorgen dat reacties versneld kunnen doorgaan.
à Zeer kieskeurig in de keuze van het type reactie dat ze versnellen.
à Enzymen zijn regelbaar door factoren die de chemische reacties op een dynamische
wijze laten verlopen volgens de behoeften van het organisme.
Het metabolisme van een organisme draait om 2 centrale gegevens:
1) Het genereren van voldoende nuttige energie (om levensfuncties uit te voeren)
2) Het verzamelen van alle nuttige bouwstenen (door zelf te maken of uit voeding),
met de bedoeling om:
- versleten moleculen te vervangen door nieuwe
- netto nieuwe moleculen bij te maken voor groei
2. Metabole paden
Metabole paden = Wegen die gezien kunnen worden als een aaneenschakeling van
chemische reacties van een beginpunt tot een concreet eindpunt.
Er zit veel structuur en logica in:
• De afzonderlijke reacties houden verband met elkaar.
• Alle reacties samen vormen een logisch geheel.
Schema van een eenvoudige metabole weg, waarbij het 5 chemische bewerkingen kost om
metaboliet A om te zetten in stof F. (volgorde is niet willekeurig)
