Hoorcolleges Geschiedenis van het belastingrecht
Hoorcollege 1: Belastingrecht van de Romeinen
Continentale rechtstraditie: civil law tradition
- Grote invloed van Romeins recht
- Codificatie van het (burgerlijk) recht
Anglo-Amerikaanse rechtstraditie: common law tradition
- Minder grote invloed van Romeins recht
- Minder grote rol van wetgeving (rechtersrecht)
Het recht ontleent zijn betekenis aan de maatschappij waarin het tot stand is gekomen en aan allerlei
politieke, staatkundige, godsdienstige en culturele ontwikkelingen die op die maatschappij van
invloed zijn geweest.
- Bepaalde perioden zijn belangrijker geweest voor de ontwikkeling van het belastingrecht, of
voor het denken over belastingen, dan anderen perioden
EVRM – Protocol artikel 1: “iedere natuurlijke of rechtspersoon heeft recht op het ongestoorde genot
van zijn eigendom” Aan niemand zal zijn eigendom worden ontnomen behalve in het algemeen
belang en onder de voorwaarden voorzien in de wet en in de algemene beginselen van internationaal
recht. De voorgaande bepalingen tasten echter op geen enkele wijze het recht aan, dat een staat
heeft om die wetten toe te passen om het gebruik van eigendom te reguleren in overeenstemming
met het algemeen belang of om betaling van belastingen of andere heffingen of boeten te
verzekeren.”
Er bestaat een spanningsveld tussen personen den de staat (gemeenschap):
- Personen: individueel belang, genot van eigendom inclusief geld
- Staat: algemeen belang, onttrekken van eigendom inclusief geld (wet)
Belastingwetten:
- Formele wetgever (art. 104 Grondwet)
- Lagere wetgever (art. 132 lid 6 Grondwet)
o Hondenbelasting, toeristenbelasting etc.
John Locke (1632-1704):
- Van een natuurtoestand naar een staat middels een sociaal contract, waar de gekozen
heerser aan gebonden is. De staat moet er voor zorgen dat jouw eigendom beschermd
wordt, tenzij het in het algemeen belang is om stukjes eigendom te ontvreemden (volgens
het sociaal contract).
Marcus Tullius Cicero (106 – 43 v. Chr.):
- Reden voor het bestaan van een staat is de bescherming van individuele private eigendom.
- In beginsel is er geen aantasting van dit private eigendom, ook niet door belastingheffing.
- Dit beginsel lijdt slechts uitzondering in geval van buitengewone omstandigheden (oorlog).
o Noodzaak tot belastingheffing (necessitas).
Chronologie van de Romeinse tijd:
- Koninkrijk (archaïsch recht)
- Republiek
,Hoorcolleges Geschiedenis van het belastingrecht
o Vroege Republiek (archaïsch recht)
o Late Republiek (voorklassiek recht)
- Keizertijd
o Vroege Keizertijd (Principaat) (klassiek recht)
o Late Keizertijd (Dominaat) (naklassiek recht)
In de Vroege Keizertijd was er geen keizer maar een Primus (Princeps) inter Pares. Pas vanaf de Late
Keizertijd werd dit een Keizer (Dominus).
In het Romeinse Rijk moesten de overwonnen provincies belasting betalen maar de Romeinen niet.
De Friezen waren echter een niet overwonnen provincie, maar moesten toch belasting betalen in de
vorm van runderhuiden omdat het een vazalstaat was en kregen in ruil daarvoor bescherming van de
Romeinen. Toen de Romeinse gouverneur van de Friezen een belastingverhoging voorstelde kwam er
een opstand omdat de Friezen dit niet konden opbrengen en zij anders hun vrouwen en kinderen als
slaven moesten geven.
De veroverde gebieden werden Romeinse provincies onder een Romeinse landvoogd of gouverneur
en moesten belasting betalen. Een overwonnen gebied werd een Ager publicus Romanus genoemd.
Recht van de overwinnaar als rechtsgrond belastingheffing:
- De overwinnaars kregen het eigendom
- De overwonnenen kregen daarvan vruchtgebruik
Tribuut: jaarlijkse heffing
- Tributum soli: grondbelasting
- Tributum capitis: hoofdgeld
Bij een grondbelasting wordt niet alleen gekeken naar de grootte van de grond maar ook naar de
kwaliteit van de grond, het aantal vee op de grond en het aantal slaven. Het gaat meer om de
verdiencapaciteit en is dus eigenlijk een persoonsbelasting. Door de jaren heen evolueert dit
langzaam naar een zaakbelasting.
- Verdiencapaciteit: bedrijfsmiddelen en arbeidskracht
Voor het eigen volk van de Romeinen moest het tribuut alleen betaald worden bij buitengewone
omstandigheden zoals oorlog. Na een tijdje (vanwege de vele oorlogen) werd de incidentele heffing
langzaam een permanente heffing en ontstond er ook een beroepsleger.
- Ius civili: het eigen recht voor de Romeinen
- Ius praetorium: het recht voor de niet-Romeinen
Na een tijdje (Vroege Keizertijd) kregen niet-Romeinen van de overwonnen volken die daar vrije
ingezetenen waren een soort van burgerrechten. De slaven werd als zaken gezien.
In hoeverre is oorlog noodzakelijk?
- Defensieve oorlog
- Preventieve oorlog
- Interne oorlog
, Hoorcolleges Geschiedenis van het belastingrecht
Bescherming van de staat c.q. de burgers tegen (mogelijke) agressie door andere volken of door eigen
volk (burgeroorlogen).
Het woord salaris komt van het Latijnse woord salarium, wat zout betekent. Vroeger bestond het
salaris en de belasting uit zout.
Romeinen maakten een verschil tussen directe en indirecte (kostprijsverhogende) belastingen:
- Belasting op prostitutie
- Belasting op urine
In de Late Keizertijd hebben de Romeinen nog een algemene omzetbelasting gekend:
- 4% van de koopprijs (2% voor de verkoper en 2% voor de koper)
- Necessitas vanwege de Germaanse dreiging
Handelsbelastingen (vaste tarieven):
- Tol (portorium)
- Invoer-/doorvoer- en uitvoerrechten
- Onderhoud voor wegen, bruggen etc. én bescherming eigendom van handelaren
Hannibal heeft Rome in de Tweede Punische Oorlog bijna op de knieën gekregen en om deze oorlog
te financieren kwam er ook een tribuut op luxeproducten (sieraden en kleding).
Het tribuut van de Romeinen verviel bij het einde van de Derde Macedonische Oorlog omdat de
noodzaak niet meer bestond. Er waren immers voldoende inkomsten uit buit en schattingen.
Een censor schatte het vermogen in van mensen overeenkomstig de verdiencapaciteit om zo te
bepalen hoeveel belasting er betaald moest worden.
Justianus kwam met novellen (‘nieuwe wetten’):
1. In beginsel geen belastingplicht voor ingezetenen
2. Tenzij de staatskas ontoereikend is om het (beroeps-)leger te onderhouden
3. Alsdan belastingheffing tot nut van het algemeen
4. Het algemene nut is gelegen in de bescherming van de ingezetenen en hun eigendommen
5. Waartoe een leger noodzakelijk is tegen (mogelijke) aanvallen van buitenaf
Hoorcollege 2: Belastingrecht tijdens de Middeleeuwen
In 395 n. Chr. splitst het Romeinse Rijk in twee delen: het West Romeins en het Oost Romeins Rijk.
- Deze gebeurtenis had vele volksverhuizingen tot gevolg in de daaropvolgende eeuwen, van
Germaanse stammen en Hunnen.
- Uiteindelijk heeft dit in het West Romeins Rijk de val van Rome in 476 n. Chr. als gevolg
gehad.
Germaanse Tijd (0 – 476 n. Chr.)
- Oudheid
- Val van Rome
- Einde West Romeinse Rijk
Hoorcollege 1: Belastingrecht van de Romeinen
Continentale rechtstraditie: civil law tradition
- Grote invloed van Romeins recht
- Codificatie van het (burgerlijk) recht
Anglo-Amerikaanse rechtstraditie: common law tradition
- Minder grote invloed van Romeins recht
- Minder grote rol van wetgeving (rechtersrecht)
Het recht ontleent zijn betekenis aan de maatschappij waarin het tot stand is gekomen en aan allerlei
politieke, staatkundige, godsdienstige en culturele ontwikkelingen die op die maatschappij van
invloed zijn geweest.
- Bepaalde perioden zijn belangrijker geweest voor de ontwikkeling van het belastingrecht, of
voor het denken over belastingen, dan anderen perioden
EVRM – Protocol artikel 1: “iedere natuurlijke of rechtspersoon heeft recht op het ongestoorde genot
van zijn eigendom” Aan niemand zal zijn eigendom worden ontnomen behalve in het algemeen
belang en onder de voorwaarden voorzien in de wet en in de algemene beginselen van internationaal
recht. De voorgaande bepalingen tasten echter op geen enkele wijze het recht aan, dat een staat
heeft om die wetten toe te passen om het gebruik van eigendom te reguleren in overeenstemming
met het algemeen belang of om betaling van belastingen of andere heffingen of boeten te
verzekeren.”
Er bestaat een spanningsveld tussen personen den de staat (gemeenschap):
- Personen: individueel belang, genot van eigendom inclusief geld
- Staat: algemeen belang, onttrekken van eigendom inclusief geld (wet)
Belastingwetten:
- Formele wetgever (art. 104 Grondwet)
- Lagere wetgever (art. 132 lid 6 Grondwet)
o Hondenbelasting, toeristenbelasting etc.
John Locke (1632-1704):
- Van een natuurtoestand naar een staat middels een sociaal contract, waar de gekozen
heerser aan gebonden is. De staat moet er voor zorgen dat jouw eigendom beschermd
wordt, tenzij het in het algemeen belang is om stukjes eigendom te ontvreemden (volgens
het sociaal contract).
Marcus Tullius Cicero (106 – 43 v. Chr.):
- Reden voor het bestaan van een staat is de bescherming van individuele private eigendom.
- In beginsel is er geen aantasting van dit private eigendom, ook niet door belastingheffing.
- Dit beginsel lijdt slechts uitzondering in geval van buitengewone omstandigheden (oorlog).
o Noodzaak tot belastingheffing (necessitas).
Chronologie van de Romeinse tijd:
- Koninkrijk (archaïsch recht)
- Republiek
,Hoorcolleges Geschiedenis van het belastingrecht
o Vroege Republiek (archaïsch recht)
o Late Republiek (voorklassiek recht)
- Keizertijd
o Vroege Keizertijd (Principaat) (klassiek recht)
o Late Keizertijd (Dominaat) (naklassiek recht)
In de Vroege Keizertijd was er geen keizer maar een Primus (Princeps) inter Pares. Pas vanaf de Late
Keizertijd werd dit een Keizer (Dominus).
In het Romeinse Rijk moesten de overwonnen provincies belasting betalen maar de Romeinen niet.
De Friezen waren echter een niet overwonnen provincie, maar moesten toch belasting betalen in de
vorm van runderhuiden omdat het een vazalstaat was en kregen in ruil daarvoor bescherming van de
Romeinen. Toen de Romeinse gouverneur van de Friezen een belastingverhoging voorstelde kwam er
een opstand omdat de Friezen dit niet konden opbrengen en zij anders hun vrouwen en kinderen als
slaven moesten geven.
De veroverde gebieden werden Romeinse provincies onder een Romeinse landvoogd of gouverneur
en moesten belasting betalen. Een overwonnen gebied werd een Ager publicus Romanus genoemd.
Recht van de overwinnaar als rechtsgrond belastingheffing:
- De overwinnaars kregen het eigendom
- De overwonnenen kregen daarvan vruchtgebruik
Tribuut: jaarlijkse heffing
- Tributum soli: grondbelasting
- Tributum capitis: hoofdgeld
Bij een grondbelasting wordt niet alleen gekeken naar de grootte van de grond maar ook naar de
kwaliteit van de grond, het aantal vee op de grond en het aantal slaven. Het gaat meer om de
verdiencapaciteit en is dus eigenlijk een persoonsbelasting. Door de jaren heen evolueert dit
langzaam naar een zaakbelasting.
- Verdiencapaciteit: bedrijfsmiddelen en arbeidskracht
Voor het eigen volk van de Romeinen moest het tribuut alleen betaald worden bij buitengewone
omstandigheden zoals oorlog. Na een tijdje (vanwege de vele oorlogen) werd de incidentele heffing
langzaam een permanente heffing en ontstond er ook een beroepsleger.
- Ius civili: het eigen recht voor de Romeinen
- Ius praetorium: het recht voor de niet-Romeinen
Na een tijdje (Vroege Keizertijd) kregen niet-Romeinen van de overwonnen volken die daar vrije
ingezetenen waren een soort van burgerrechten. De slaven werd als zaken gezien.
In hoeverre is oorlog noodzakelijk?
- Defensieve oorlog
- Preventieve oorlog
- Interne oorlog
, Hoorcolleges Geschiedenis van het belastingrecht
Bescherming van de staat c.q. de burgers tegen (mogelijke) agressie door andere volken of door eigen
volk (burgeroorlogen).
Het woord salaris komt van het Latijnse woord salarium, wat zout betekent. Vroeger bestond het
salaris en de belasting uit zout.
Romeinen maakten een verschil tussen directe en indirecte (kostprijsverhogende) belastingen:
- Belasting op prostitutie
- Belasting op urine
In de Late Keizertijd hebben de Romeinen nog een algemene omzetbelasting gekend:
- 4% van de koopprijs (2% voor de verkoper en 2% voor de koper)
- Necessitas vanwege de Germaanse dreiging
Handelsbelastingen (vaste tarieven):
- Tol (portorium)
- Invoer-/doorvoer- en uitvoerrechten
- Onderhoud voor wegen, bruggen etc. én bescherming eigendom van handelaren
Hannibal heeft Rome in de Tweede Punische Oorlog bijna op de knieën gekregen en om deze oorlog
te financieren kwam er ook een tribuut op luxeproducten (sieraden en kleding).
Het tribuut van de Romeinen verviel bij het einde van de Derde Macedonische Oorlog omdat de
noodzaak niet meer bestond. Er waren immers voldoende inkomsten uit buit en schattingen.
Een censor schatte het vermogen in van mensen overeenkomstig de verdiencapaciteit om zo te
bepalen hoeveel belasting er betaald moest worden.
Justianus kwam met novellen (‘nieuwe wetten’):
1. In beginsel geen belastingplicht voor ingezetenen
2. Tenzij de staatskas ontoereikend is om het (beroeps-)leger te onderhouden
3. Alsdan belastingheffing tot nut van het algemeen
4. Het algemene nut is gelegen in de bescherming van de ingezetenen en hun eigendommen
5. Waartoe een leger noodzakelijk is tegen (mogelijke) aanvallen van buitenaf
Hoorcollege 2: Belastingrecht tijdens de Middeleeuwen
In 395 n. Chr. splitst het Romeinse Rijk in twee delen: het West Romeins en het Oost Romeins Rijk.
- Deze gebeurtenis had vele volksverhuizingen tot gevolg in de daaropvolgende eeuwen, van
Germaanse stammen en Hunnen.
- Uiteindelijk heeft dit in het West Romeins Rijk de val van Rome in 476 n. Chr. als gevolg
gehad.
Germaanse Tijd (0 – 476 n. Chr.)
- Oudheid
- Val van Rome
- Einde West Romeinse Rijk
