PREVENTIE EN BESTRAFFING
Hoe veranderingen in de wijzen van bestraffing kunnen worden verklaard
Penologische klassiekers
- Durkheim: manier van straffen weerspiegelt ontwikkeling maatschappij;
normbevestiging; straf moet functioneel zijn voor de maatschappij.
- Weber: rationalisering van de straf; Verstehen; professionalisering en
bureaucratisering.
o Positieve manier door professionalisering en bureaucratisering
o Positieve uitwerking rationalisering
- Elias: van Fremdzwang (gedwongen worden) naar Selbstzwang (drang uit jezelf)
impliceert civilisering van de straf; uitgewerkt door Franke en Spierenburg.
- Foucault: geen humanisering maar doel-verschuiving straf; panoptische samenleving.
o Staat ongeveer tegenover Elias, maar neigt meer richting Durkheim.
Durkheim
Betekenis van straf primair voor de maatschappij – niet voor de delinquent
- 1893 La division du travail social we hebben straf nodig om te weten wat goed en
kwaad is + 1900: Deux lois de l’evolution pénale
Collectief geweten (conscience collective) – vaststelling goed en kwaad
- Uitgedrukt in de straf en versterkt door bestraffing
Penale evolutie volgens Durkheim
- Geringere verkiesbaarheid (lesser eligibility): condities gevangenis moeten altijd
slechter zijn dan in de samenleving.
o Het moet wel ietsje minder zijn, maar ook weer niet zo veel minder dat er
geen weg terug meer is.
- Opkomst gevangenis omdat ‘vrije tijd’ in industriële samenleving centraler staat dan
lichaamskracht: straffen van de geest.
o Dit is in het verlengde van de ontwikkeling van de industriële samenleving.
- Daarnaast: paradox utiliteit straf op hoger niveau – niet t.a.v. dader, maar sociaal.
o Doel van de straf ligt niet in het beïnvloeden van de dader, maar in het
beïnvloeden van de samenleving (aantonen wat wel/niet geaccepteerd wordt).
Waarom weer Durkheim?
- ‘Irrationele’ kant van straf te weinig aandacht door rationalisering van het straffen.
o Meer focus op het proces.
o Hierdoor mis je de emotionele kanten van het straffen.
- Normbevestiging probleem in seculiere, technische samenleving: gaat niet meer om
goed en kwaad, maar om de vraag of de juiste procedure is gevolgd.. leidt tot
onbegrip bij bevolking.
- Ook nu verandert manier van straffen: ander soort samenleving?
David Garland’s penologische theorie Probeert de verschillende klassiekers te integreren.
Garland’s idee van ‘cultural agency’ Centrale boodschap: bestraffing (penalty) draagt
boodschap uit en geeft betekenis aan normen
- Dat is een Durkheimiaans uitgangspunt. Hij hoort hier niet bij, maar begint wel vanuit
een Durkheimiaanse manier van denken.
Voor 1970: penal welfarism ideaal is rehabilitatie; meer inzet community sanctions.
- Community sanctions zijn geen alternatieven, maar hebben wel bijgedragen aan net-
widening.
Na 1970: culture of control in de samenleving, meer richting vergelding en echt straffen.
1
,Belangrijkste veranderingen:
1. De achteruitgang van het rehabiliterende ideaal.
2. Het opnieuw verschijnen van straffende sancties en expressieve gerechtigheid.
3. Veranderingen in de emotionele toon van het criminaliteitsbeleid.
4. De terugkeer van het slachtoffer.
5. Het publiek moet worden beschermd.
6. Politisering en het nieuwe populisme.
7. De herontdekking van de gevangenis.
8. De transformatie van de criminologische denkwijze (meer richting controletheorieën).
9. De groeiende infrastructuur van misdaadpreventie en gemeenschapsveiligheid.
10. Civiele samenleving en de commercialisering van criminaliteitscontrole.
11. Nieuwe managementstijlen en werkwijzen.
12. Een langdurig gevoel van crisis.
Kern van de straf volgens Garland ‘depiction of social authority’: vaststellen hoe de
maatschappelijke verhoudingen liggen.
- Gevangenis ontleent betekenis niet aan nuttig effect op criminaliteit, maar aan
boodschap die zij uitzendt.
- Heropleving vergeldingsdenken vanwege teleurstelling over utilitaire doelen.
Drie verwachtingen met betrekking tot de samenleving en de visie op criminaliteit:
- Ontstaan van angstcultuur hierdoor is culture of control ontstaan.
- Dreigend apartheidssysteem armen worden als ‘anders’ gezien. Kloof wordt
groter.
- IJzeren kooi samenleving zit gevangen in eigen gemaakte rationaliteit.
- Ontwikkelingen veiligheidsbeleid in bredere context Sociale Orde
o Verzorgingsstaat laat moderne tijd: rationalisering en marktwerking
o Institutionele reacties leiden tot uitsluiting sociale groepen
o Mensen zelf verantwoordelijk voor keuzes
- Aandacht verlegd naar Situationele Preventie
o Minder noodzaak resocialisatie
o Marktpartijen kunnen eigen rol spelen
- Toegenomen aandacht voor het slachtoffer: ‘personen zoals ‘wij’.
Basiswaarden rechtstaat in gevaar (democratie, rechtsgelijkheid, bestaansminimum)
Gevaar ‘new Iron Cage’
Het belang van Foucault hierbij Surveiller et Punir 1975 (Discipline, Toezicht en Straf)
Drie historische fasen
1. Tortuur – bestraffing van het lichaam;
2. Hervorming – bestraffing van de geest;
o Religieus geïnspireerde mensen. Oorsprong moderne gevangeniswezen.
o Ze moesten de kans hebben om genade te ontvangen – beter maken.
o Eenzame opsluiting (dit blijkt later de ergste vorm van bestraffing).
o Dit stond tegenover zij die vonden dat criminelen aan het werk moesten
worden gezet.
3. Discipline – productie van volgzame burgers.
o Industriële revolutie: zorg dat men zo gedisciplineerd is dat ze netjes werken
in de fabrieken.
Centrale ideeën Foucault
- ‘Grote opsluitingsgolf’ gaat gepaard met rationalisering straf
o Dan komen er steeds meer mensen onder strafrechtelijke controle.
o Die straf was zo bruut om af te schrikken.
2
, - Strikte verdeling ruimte en tijd als middel tot disciplinering: straf ‘produceert’ volgzame
mensen.
- Samenleving zelf gaat steeds meer lijken op een gevangenis.
o Dit is Foucault die een stapje verder gaat.
Disciplineringsthese lijkt iets heel anders te zijn, maar ligt in het verlengde van rationalisering
van straf. Het is dus ook een manier van rationalisering, alleen veel meer verborgen.
- Negatieve uitwerking rationalisering van de straf.
Elias-these: Herman Franke
- We zijn eigenlijk steeds minder mensen gaan opsluiten.
- Penologisch beschavingsoffensief v.a. 1789:
o Minder mensen opgesloten, minder externe dwang en meer zelfdwang.
- Afnemende moralisering, toenemende rationalisering = civilisatietheorie
o Zedenkundig Handboek 1828, Bajesboek 1982.
o Gaat volgens Franke gepaard met emancipatie van gevangenen.
Franke schreef een boek over ontwikkeling van het gevangeniswezen 2 eeuwen
gevangen.
Neo-Durkheimiaan Hans Boutellier versus Eliasiaan Herman Franke
Kernvraag: wat verstaan beiden onder beschaving?
- Franke: fatsoenlijk omgaan met ‘buitenstaanders’ c.q. mensen die iets verkeerds
gedaan hebben.
- Boutellier: bieden adequate bescherming burger.
Dit hoeft niet haaks op elkaar te staan. ‘Fatsoenlijk is niet te hard straffen’ kan haaks staan
op bescherming van de samenleving.
Boutellier versus Franke
- Aan wie is de beschavingsopdracht gericht?
o Franke: gevangeniswezen (terugkeer in de samenleving)
o Boutellier: politici en rechters
- Emancipatie als oorzaak verandering
o Franke: van gevangene
o Boutellier: van slachtoffer
- Welke tijdgeest ademen zij uit?
o Franke: modern vooruitgangsoptimisme
o Boutellier: laatmoderne kritiek op lankmoedigheid
Het ‘steeds maar beter worden’ ebt in deze tijd een beetje weg.
Van gevangenis naar maatschappij
Beweging van politiek naar bestuur: ook hier wees Foucault al op: idee ‘gouvernementalité’
1. ‘Dispersal of social control’ (Cohen, 1979): sancties steeds meer in de samenleving
ter uitvoer gelegd.
2. Van Panopticon tot Disneyworld: geen dwang vanuit centraal punt, maar drang vanuit
vele kanten (Shearing & Stenning, 1984).
a. Kleine, maar dwingende overtuigingen.
b. Ook hier disciplinering, maar wel op een slimmere manier. Gewoon zorgen
dat je niet anders kan.
3. Van schuld naar risico (Feeley & Simon, 1992).
a. Interveniëren vanwege de grotere kans op… (levensloopcriminologie)
Stanley Cohen 1979 The punitive city’ bouwt voort op laatste hoofdstuk Foucault’s
Serveiller et Punir – over de ‘carcerale samenleving’.
Dispersal of social control = doorwerking van beheersingsmechanismen in de samenleving.
3
Hoe veranderingen in de wijzen van bestraffing kunnen worden verklaard
Penologische klassiekers
- Durkheim: manier van straffen weerspiegelt ontwikkeling maatschappij;
normbevestiging; straf moet functioneel zijn voor de maatschappij.
- Weber: rationalisering van de straf; Verstehen; professionalisering en
bureaucratisering.
o Positieve manier door professionalisering en bureaucratisering
o Positieve uitwerking rationalisering
- Elias: van Fremdzwang (gedwongen worden) naar Selbstzwang (drang uit jezelf)
impliceert civilisering van de straf; uitgewerkt door Franke en Spierenburg.
- Foucault: geen humanisering maar doel-verschuiving straf; panoptische samenleving.
o Staat ongeveer tegenover Elias, maar neigt meer richting Durkheim.
Durkheim
Betekenis van straf primair voor de maatschappij – niet voor de delinquent
- 1893 La division du travail social we hebben straf nodig om te weten wat goed en
kwaad is + 1900: Deux lois de l’evolution pénale
Collectief geweten (conscience collective) – vaststelling goed en kwaad
- Uitgedrukt in de straf en versterkt door bestraffing
Penale evolutie volgens Durkheim
- Geringere verkiesbaarheid (lesser eligibility): condities gevangenis moeten altijd
slechter zijn dan in de samenleving.
o Het moet wel ietsje minder zijn, maar ook weer niet zo veel minder dat er
geen weg terug meer is.
- Opkomst gevangenis omdat ‘vrije tijd’ in industriële samenleving centraler staat dan
lichaamskracht: straffen van de geest.
o Dit is in het verlengde van de ontwikkeling van de industriële samenleving.
- Daarnaast: paradox utiliteit straf op hoger niveau – niet t.a.v. dader, maar sociaal.
o Doel van de straf ligt niet in het beïnvloeden van de dader, maar in het
beïnvloeden van de samenleving (aantonen wat wel/niet geaccepteerd wordt).
Waarom weer Durkheim?
- ‘Irrationele’ kant van straf te weinig aandacht door rationalisering van het straffen.
o Meer focus op het proces.
o Hierdoor mis je de emotionele kanten van het straffen.
- Normbevestiging probleem in seculiere, technische samenleving: gaat niet meer om
goed en kwaad, maar om de vraag of de juiste procedure is gevolgd.. leidt tot
onbegrip bij bevolking.
- Ook nu verandert manier van straffen: ander soort samenleving?
David Garland’s penologische theorie Probeert de verschillende klassiekers te integreren.
Garland’s idee van ‘cultural agency’ Centrale boodschap: bestraffing (penalty) draagt
boodschap uit en geeft betekenis aan normen
- Dat is een Durkheimiaans uitgangspunt. Hij hoort hier niet bij, maar begint wel vanuit
een Durkheimiaanse manier van denken.
Voor 1970: penal welfarism ideaal is rehabilitatie; meer inzet community sanctions.
- Community sanctions zijn geen alternatieven, maar hebben wel bijgedragen aan net-
widening.
Na 1970: culture of control in de samenleving, meer richting vergelding en echt straffen.
1
,Belangrijkste veranderingen:
1. De achteruitgang van het rehabiliterende ideaal.
2. Het opnieuw verschijnen van straffende sancties en expressieve gerechtigheid.
3. Veranderingen in de emotionele toon van het criminaliteitsbeleid.
4. De terugkeer van het slachtoffer.
5. Het publiek moet worden beschermd.
6. Politisering en het nieuwe populisme.
7. De herontdekking van de gevangenis.
8. De transformatie van de criminologische denkwijze (meer richting controletheorieën).
9. De groeiende infrastructuur van misdaadpreventie en gemeenschapsveiligheid.
10. Civiele samenleving en de commercialisering van criminaliteitscontrole.
11. Nieuwe managementstijlen en werkwijzen.
12. Een langdurig gevoel van crisis.
Kern van de straf volgens Garland ‘depiction of social authority’: vaststellen hoe de
maatschappelijke verhoudingen liggen.
- Gevangenis ontleent betekenis niet aan nuttig effect op criminaliteit, maar aan
boodschap die zij uitzendt.
- Heropleving vergeldingsdenken vanwege teleurstelling over utilitaire doelen.
Drie verwachtingen met betrekking tot de samenleving en de visie op criminaliteit:
- Ontstaan van angstcultuur hierdoor is culture of control ontstaan.
- Dreigend apartheidssysteem armen worden als ‘anders’ gezien. Kloof wordt
groter.
- IJzeren kooi samenleving zit gevangen in eigen gemaakte rationaliteit.
- Ontwikkelingen veiligheidsbeleid in bredere context Sociale Orde
o Verzorgingsstaat laat moderne tijd: rationalisering en marktwerking
o Institutionele reacties leiden tot uitsluiting sociale groepen
o Mensen zelf verantwoordelijk voor keuzes
- Aandacht verlegd naar Situationele Preventie
o Minder noodzaak resocialisatie
o Marktpartijen kunnen eigen rol spelen
- Toegenomen aandacht voor het slachtoffer: ‘personen zoals ‘wij’.
Basiswaarden rechtstaat in gevaar (democratie, rechtsgelijkheid, bestaansminimum)
Gevaar ‘new Iron Cage’
Het belang van Foucault hierbij Surveiller et Punir 1975 (Discipline, Toezicht en Straf)
Drie historische fasen
1. Tortuur – bestraffing van het lichaam;
2. Hervorming – bestraffing van de geest;
o Religieus geïnspireerde mensen. Oorsprong moderne gevangeniswezen.
o Ze moesten de kans hebben om genade te ontvangen – beter maken.
o Eenzame opsluiting (dit blijkt later de ergste vorm van bestraffing).
o Dit stond tegenover zij die vonden dat criminelen aan het werk moesten
worden gezet.
3. Discipline – productie van volgzame burgers.
o Industriële revolutie: zorg dat men zo gedisciplineerd is dat ze netjes werken
in de fabrieken.
Centrale ideeën Foucault
- ‘Grote opsluitingsgolf’ gaat gepaard met rationalisering straf
o Dan komen er steeds meer mensen onder strafrechtelijke controle.
o Die straf was zo bruut om af te schrikken.
2
, - Strikte verdeling ruimte en tijd als middel tot disciplinering: straf ‘produceert’ volgzame
mensen.
- Samenleving zelf gaat steeds meer lijken op een gevangenis.
o Dit is Foucault die een stapje verder gaat.
Disciplineringsthese lijkt iets heel anders te zijn, maar ligt in het verlengde van rationalisering
van straf. Het is dus ook een manier van rationalisering, alleen veel meer verborgen.
- Negatieve uitwerking rationalisering van de straf.
Elias-these: Herman Franke
- We zijn eigenlijk steeds minder mensen gaan opsluiten.
- Penologisch beschavingsoffensief v.a. 1789:
o Minder mensen opgesloten, minder externe dwang en meer zelfdwang.
- Afnemende moralisering, toenemende rationalisering = civilisatietheorie
o Zedenkundig Handboek 1828, Bajesboek 1982.
o Gaat volgens Franke gepaard met emancipatie van gevangenen.
Franke schreef een boek over ontwikkeling van het gevangeniswezen 2 eeuwen
gevangen.
Neo-Durkheimiaan Hans Boutellier versus Eliasiaan Herman Franke
Kernvraag: wat verstaan beiden onder beschaving?
- Franke: fatsoenlijk omgaan met ‘buitenstaanders’ c.q. mensen die iets verkeerds
gedaan hebben.
- Boutellier: bieden adequate bescherming burger.
Dit hoeft niet haaks op elkaar te staan. ‘Fatsoenlijk is niet te hard straffen’ kan haaks staan
op bescherming van de samenleving.
Boutellier versus Franke
- Aan wie is de beschavingsopdracht gericht?
o Franke: gevangeniswezen (terugkeer in de samenleving)
o Boutellier: politici en rechters
- Emancipatie als oorzaak verandering
o Franke: van gevangene
o Boutellier: van slachtoffer
- Welke tijdgeest ademen zij uit?
o Franke: modern vooruitgangsoptimisme
o Boutellier: laatmoderne kritiek op lankmoedigheid
Het ‘steeds maar beter worden’ ebt in deze tijd een beetje weg.
Van gevangenis naar maatschappij
Beweging van politiek naar bestuur: ook hier wees Foucault al op: idee ‘gouvernementalité’
1. ‘Dispersal of social control’ (Cohen, 1979): sancties steeds meer in de samenleving
ter uitvoer gelegd.
2. Van Panopticon tot Disneyworld: geen dwang vanuit centraal punt, maar drang vanuit
vele kanten (Shearing & Stenning, 1984).
a. Kleine, maar dwingende overtuigingen.
b. Ook hier disciplinering, maar wel op een slimmere manier. Gewoon zorgen
dat je niet anders kan.
3. Van schuld naar risico (Feeley & Simon, 1992).
a. Interveniëren vanwege de grotere kans op… (levensloopcriminologie)
Stanley Cohen 1979 The punitive city’ bouwt voort op laatste hoofdstuk Foucault’s
Serveiller et Punir – over de ‘carcerale samenleving’.
Dispersal of social control = doorwerking van beheersingsmechanismen in de samenleving.
3
