Het oude testament
Bijbel van vandaag = een samenraapsel van verschillende geschriften (teksten,
wetten, geschiedenis, poëzie, filosofie,..)
Alles tot 1 verzameling samengevoegd -> oorspronkelijke teksten zijn verdwenen
(vaak op papyrus geschreven)
Oude testament = joodse Tenach maar in een andere volgorde
Hierin staan verhalen van het verbond tussen het joodse volk en hun god
Uit het verbond met god vloeide ook regels
Tenach = een wet
1.1 de ontstaansgeschiedenis van het oude testament.
Het oude testament is ontstaan bij Israëlieten
We baseren ons op het overzicht van Paul kevers
Het oude testament is lang mondeling doorgegeven
Pas rond 1000 v. Christus werd Israël een koninkrijk -> schrift
Fase 1: Koningstijd
Hier was schrijven aanwezig
Hofschrijvers: ooggetuigen van de koningen
Fase 2: Periode van Babylonisch ballingschap
Profeten werden actief (zowel mannen al vrouwen)
Bekeken de koning kritisch
Bekend profeten uit deze tijd: Elia, Amos, Hossea
Bekeken alles vanuit een visie met god
Rond 600 v. Christus
Fase 3: Periode na ballingschap
Ballingschap was voor de joden een pijnlijke periode -> waren alles kwijt
Er traden tijdens ballingschap echter profeten op
Volk kwam tijdens deze periode tot inzicht in het geloof van JHWH -> dit was niet
afhankelijk van uiterlijke zaken
Na ballingschap leefde het volk verspreid
Priesters gingen de verhalen gaan opschrijven als reactie op reeds bestaande
schriften
TORA -> eerste vijf boeken van het oude testament (vijf boeken van Mozes)kreeg
hier zijn definitieve vorm
Verdere canonisering van de Joodse bijbel
Rond 200 v. Christus = tweede deel van de Tenach krijgt definitieve vorm (de
profeten)
Einde ven de eerste eeuw na christus is het derde deel samengesteld (de geschriften)
Dode zee rollen = ontdekking van de Bijbelse boekrollen = meer dan 2000 jaar oud
1
,1.2 Situering van de context van de oudtestamentische
verhalen
1.2.1 Historische context
Boodschap van het volk van Israël kaderen en illustreren
Verhalen zijn bedoeld als ‘echt gebeurde’ verhalen
Gebeurtenissen in de geschiedenis als achtergrond voor wat nu is/gebeurd is
Literaire verhalen -> verhalen die een boodschap willen brengen
Historische kernen als vertrekpunt
Aartsvaders
± 1500 v. Christus
Abraham, Isaak en Jakob
Geen historische personages
Dit was de tijd van de clanhoofden en de zwerversstammen (soort sjeiks)
Nomaden zochten toevlucht naar Egypte, het vruchtbare land aan de Nijl
Uittocht naar Egypte
Ramses II -> machtigste farao van Egypte
Regeerde in de 13e eeuw v. Christus
Dwangarbeid tijdens deze periode aan de Nijldelta
Zwerftocht in de Sinaï-woestijn -> Israëlieten vestigde zich on het land Kanaän
Hier kwam een conflict met de Midjanieten en de Moabieten
Hoofdzaklelijk een vreedzaam proces
Dit was de tijd van Jozua en de rechters -> dit waren figuren als Gideon, Simon,…
Koningtijd
In 1000 v. Christus smeedde David 12 stammen aan elkaar als koninkrijk
Hij overwon de Filistijnen
Veroverde de stad Jeruzalem -> maakte deze tot hoofdstad
Grote materiële welvaart -> grote klassenmaatschappij (Geloof in JHWH kreeg
concurrentie van Kanaänitische vruchtbaarheidsrituelen = Cultus van Baäl en Astarte
David’s zoon Salomon bouwde een tempel voor JHWH in Jeruzalem
Profeten als Elia en Elisa reageerde daartegen -> Zuidrijk Juda met als hoofdstad
Jeruzalem bleef trouw aan de dynastie van David
Ballingschap
In 721 v. Christus werd het Noordelijke deel van Israël veroverd door de Assyriës, de
opkomende grootmacht in het Tweestromenland
Hier kwam dus een gemengde bevolking met als resultaat -> Jezus was een
belangrijke groep
Israëlische bevolking vluchtte naar het Zuidrijk Juda
Jeruzalem werd door de Babyloniërs belegerd en ingenomen in 586
Babylonisch ballingschap is een van de meest ingrijpende periodes geweest in Israël
Catastrofe van het ballingschap = heilzame crisis: er was geen land, koning of paleis
meer over
JHWH vormde een verbinding tussen mensen -> god van de mensen
2
, Doordat de tempel er niet meer was kwamen er synagogen en leerhuizen =
boodschap van goed nieuws
Babylonische meesterschap duurde nog geen 50 jaar
In 539 v. Christus behaalde de perzen de overwinning op de Babyloniërs
Perzische rijk = de oorsprong van de diaspora
Diaspore = de verspreiding of verstrooiing van het joodse volk over de wereld ->
situatie die tot vandaag voortduurt
Na ballingschap
Er leefde Joodse gemeenschap rond Jeruzalem en onder een wisselend vreemde
overheersing
Alexander de grote (333 v. Christus) kwam echter op met de Griekse of hellenistische
cultuur
63 v. Christus kwam het romeinse leger erbij
De Griekse koning Antiochus IV (175-163 v. Christus) vormde uitzondering op de
regel
Hellenistische cultuur stond in het belang
Altaar voor de Griekse god Zeus -> door verschil in godsdiensten kwam er opstand
Judas en zijn broeders (de Makkabeeën) kwamen in opstand
Onder Simon de Makkabeeër herwon Juda een zekere politieke onafhankelijkheid
van 37 tot 4 v. Christus
Herodes = koning van de joden (tijdens die periode)
Samenvatting
Oude testament = een ervaring van verschillende volkeren
Naamgeving is een historisch verbond
Noordelijke deel = Israël (Israëlieten)
Zuidelijke deel = Juda (Judeeërs) -> hiervan komt de term Joden
Kanaän = het huidige Palestina
Na WO II wordt Palestina door de verenigde naties aan de joodse gemeenschap
toevertrouwd -> riepen uit tot de staat Israël
1.2.2 Geografische context: het Oude Nabije Oosten
Vruchtbare halve maan
o Mesopotamië
o Elam
o Tigris
o Eufraat
o Feninchiie
o Neder Egypte en opper Egypte
Zuidwesten tegenover het huidige Israël/Palestina vinden we Egypte
In het Oosten strekt zich Mesopotamië uit (= Tweestromenland)
Beschavingen bestaan hier naast elkaar of volgen elkaar op
De bakermat van onze huidige beschaving ligt hier
Gebied tussen de Middellandse zee en de Arabische woestijn ligt het land waar vele
joodse verhalen zich afspelen
Kanaän -> het beloofde land in het exodusverhaal
3
, Later wordt Israël opgericht
Vandaag woed er nog steeds een strijd tussen Palestina en Israël
1.2.3 Geestcontext: heidense culturen versus de Bijbelse cultuur
De verhalen uit het OT getuigen van de ontwikkeling van een heel specifiek Gods-en
wereldbeeld
God roept op naar de mensen om ethisch te leven (= kritisch nadenken over wat
goed is om te doen)
Monotheïstisch godsbeeld = er is maar 1 god
Ontwikkeling van heidense polytheïstische natuurgodsdienst
Verschil tussen de heidense culturen en de Bijbelse cultuur
A) Heidense culturen – polytheïsme
In de heidense cultuur rond Israël -> mythologisch wereldbeeld
Voor alles was er een god -> natuurverschijnselen die niet verklaard konden worden
Onbegrijpelijke krachten = goden
Ra -> zonnegod met bootje
De goden namen vaak menselijke of dierlijke gedaantes aan
Ze probeerde deze gunstig te stemmen door: offers, rituelen,…
De mens heeft geen hoop, geen doel, geen perspectief. Hij is de speelbal van het lot
De Egyptische manier van denken werd gevormd door het land -> Nijl overstromen,..
Egyptisch geloof is van nature optimistisch
De Mesopotamische geesthouding is eerder pessimistisch
Mesopotamische goden zijn grillig en voortdurend met elkaar in ruzie
Het dodenrijk is droevig: de schimmen van doden komen er bij elkaar voor een
vreugdeloos lot
Ook een grimmige sfeer in het Babylonische scheppingsverhaal
Kanaänitische denken (Israël): hoofd god el -> vaak voorgesteld als stier
Deze godsdienst vereert de goddelijke natuurkracht: Baäl
Anat = zijn zuster, godin van de oorlog, liefde en vruchtbaarheid
Kanaänitische denken komt vooral in de verhalen van Mozes. Bv; het gouden kalf
B) Bijbelse cultuur: het monotheisme
Bijbelse godsdienst -> er is maar 1 god
Beeldloze monotheïsme (God wordt niet afgebeeld)
De God staat buiten de kosmos
Wordt door gelovigen gezien als een God die de mens aanspreekt, die in relatie
treedt met de mens
Er is hoop op een beter leven, samenleven, toekomst, en de mens kan zich hier actief
voor inzetten -> de mens is dus GEEN speelbal van het lot
De gebeurtenissen hebben een zin en betekenis
Doorheen de geschiedenis van het volk Israël ontwikkelt zich ook de overtuiging dat
God geen mensoffers wil (in die tijd gangbaar)
De koning is een dienaar van God
1.2.4 De joodse traditie als narratieve traditie
In de joods-christelijke godsdienst neemt ‘het verhaal’ een heel belangrijke plaats in
4
Bijbel van vandaag = een samenraapsel van verschillende geschriften (teksten,
wetten, geschiedenis, poëzie, filosofie,..)
Alles tot 1 verzameling samengevoegd -> oorspronkelijke teksten zijn verdwenen
(vaak op papyrus geschreven)
Oude testament = joodse Tenach maar in een andere volgorde
Hierin staan verhalen van het verbond tussen het joodse volk en hun god
Uit het verbond met god vloeide ook regels
Tenach = een wet
1.1 de ontstaansgeschiedenis van het oude testament.
Het oude testament is ontstaan bij Israëlieten
We baseren ons op het overzicht van Paul kevers
Het oude testament is lang mondeling doorgegeven
Pas rond 1000 v. Christus werd Israël een koninkrijk -> schrift
Fase 1: Koningstijd
Hier was schrijven aanwezig
Hofschrijvers: ooggetuigen van de koningen
Fase 2: Periode van Babylonisch ballingschap
Profeten werden actief (zowel mannen al vrouwen)
Bekeken de koning kritisch
Bekend profeten uit deze tijd: Elia, Amos, Hossea
Bekeken alles vanuit een visie met god
Rond 600 v. Christus
Fase 3: Periode na ballingschap
Ballingschap was voor de joden een pijnlijke periode -> waren alles kwijt
Er traden tijdens ballingschap echter profeten op
Volk kwam tijdens deze periode tot inzicht in het geloof van JHWH -> dit was niet
afhankelijk van uiterlijke zaken
Na ballingschap leefde het volk verspreid
Priesters gingen de verhalen gaan opschrijven als reactie op reeds bestaande
schriften
TORA -> eerste vijf boeken van het oude testament (vijf boeken van Mozes)kreeg
hier zijn definitieve vorm
Verdere canonisering van de Joodse bijbel
Rond 200 v. Christus = tweede deel van de Tenach krijgt definitieve vorm (de
profeten)
Einde ven de eerste eeuw na christus is het derde deel samengesteld (de geschriften)
Dode zee rollen = ontdekking van de Bijbelse boekrollen = meer dan 2000 jaar oud
1
,1.2 Situering van de context van de oudtestamentische
verhalen
1.2.1 Historische context
Boodschap van het volk van Israël kaderen en illustreren
Verhalen zijn bedoeld als ‘echt gebeurde’ verhalen
Gebeurtenissen in de geschiedenis als achtergrond voor wat nu is/gebeurd is
Literaire verhalen -> verhalen die een boodschap willen brengen
Historische kernen als vertrekpunt
Aartsvaders
± 1500 v. Christus
Abraham, Isaak en Jakob
Geen historische personages
Dit was de tijd van de clanhoofden en de zwerversstammen (soort sjeiks)
Nomaden zochten toevlucht naar Egypte, het vruchtbare land aan de Nijl
Uittocht naar Egypte
Ramses II -> machtigste farao van Egypte
Regeerde in de 13e eeuw v. Christus
Dwangarbeid tijdens deze periode aan de Nijldelta
Zwerftocht in de Sinaï-woestijn -> Israëlieten vestigde zich on het land Kanaän
Hier kwam een conflict met de Midjanieten en de Moabieten
Hoofdzaklelijk een vreedzaam proces
Dit was de tijd van Jozua en de rechters -> dit waren figuren als Gideon, Simon,…
Koningtijd
In 1000 v. Christus smeedde David 12 stammen aan elkaar als koninkrijk
Hij overwon de Filistijnen
Veroverde de stad Jeruzalem -> maakte deze tot hoofdstad
Grote materiële welvaart -> grote klassenmaatschappij (Geloof in JHWH kreeg
concurrentie van Kanaänitische vruchtbaarheidsrituelen = Cultus van Baäl en Astarte
David’s zoon Salomon bouwde een tempel voor JHWH in Jeruzalem
Profeten als Elia en Elisa reageerde daartegen -> Zuidrijk Juda met als hoofdstad
Jeruzalem bleef trouw aan de dynastie van David
Ballingschap
In 721 v. Christus werd het Noordelijke deel van Israël veroverd door de Assyriës, de
opkomende grootmacht in het Tweestromenland
Hier kwam dus een gemengde bevolking met als resultaat -> Jezus was een
belangrijke groep
Israëlische bevolking vluchtte naar het Zuidrijk Juda
Jeruzalem werd door de Babyloniërs belegerd en ingenomen in 586
Babylonisch ballingschap is een van de meest ingrijpende periodes geweest in Israël
Catastrofe van het ballingschap = heilzame crisis: er was geen land, koning of paleis
meer over
JHWH vormde een verbinding tussen mensen -> god van de mensen
2
, Doordat de tempel er niet meer was kwamen er synagogen en leerhuizen =
boodschap van goed nieuws
Babylonische meesterschap duurde nog geen 50 jaar
In 539 v. Christus behaalde de perzen de overwinning op de Babyloniërs
Perzische rijk = de oorsprong van de diaspora
Diaspore = de verspreiding of verstrooiing van het joodse volk over de wereld ->
situatie die tot vandaag voortduurt
Na ballingschap
Er leefde Joodse gemeenschap rond Jeruzalem en onder een wisselend vreemde
overheersing
Alexander de grote (333 v. Christus) kwam echter op met de Griekse of hellenistische
cultuur
63 v. Christus kwam het romeinse leger erbij
De Griekse koning Antiochus IV (175-163 v. Christus) vormde uitzondering op de
regel
Hellenistische cultuur stond in het belang
Altaar voor de Griekse god Zeus -> door verschil in godsdiensten kwam er opstand
Judas en zijn broeders (de Makkabeeën) kwamen in opstand
Onder Simon de Makkabeeër herwon Juda een zekere politieke onafhankelijkheid
van 37 tot 4 v. Christus
Herodes = koning van de joden (tijdens die periode)
Samenvatting
Oude testament = een ervaring van verschillende volkeren
Naamgeving is een historisch verbond
Noordelijke deel = Israël (Israëlieten)
Zuidelijke deel = Juda (Judeeërs) -> hiervan komt de term Joden
Kanaän = het huidige Palestina
Na WO II wordt Palestina door de verenigde naties aan de joodse gemeenschap
toevertrouwd -> riepen uit tot de staat Israël
1.2.2 Geografische context: het Oude Nabije Oosten
Vruchtbare halve maan
o Mesopotamië
o Elam
o Tigris
o Eufraat
o Feninchiie
o Neder Egypte en opper Egypte
Zuidwesten tegenover het huidige Israël/Palestina vinden we Egypte
In het Oosten strekt zich Mesopotamië uit (= Tweestromenland)
Beschavingen bestaan hier naast elkaar of volgen elkaar op
De bakermat van onze huidige beschaving ligt hier
Gebied tussen de Middellandse zee en de Arabische woestijn ligt het land waar vele
joodse verhalen zich afspelen
Kanaän -> het beloofde land in het exodusverhaal
3
, Later wordt Israël opgericht
Vandaag woed er nog steeds een strijd tussen Palestina en Israël
1.2.3 Geestcontext: heidense culturen versus de Bijbelse cultuur
De verhalen uit het OT getuigen van de ontwikkeling van een heel specifiek Gods-en
wereldbeeld
God roept op naar de mensen om ethisch te leven (= kritisch nadenken over wat
goed is om te doen)
Monotheïstisch godsbeeld = er is maar 1 god
Ontwikkeling van heidense polytheïstische natuurgodsdienst
Verschil tussen de heidense culturen en de Bijbelse cultuur
A) Heidense culturen – polytheïsme
In de heidense cultuur rond Israël -> mythologisch wereldbeeld
Voor alles was er een god -> natuurverschijnselen die niet verklaard konden worden
Onbegrijpelijke krachten = goden
Ra -> zonnegod met bootje
De goden namen vaak menselijke of dierlijke gedaantes aan
Ze probeerde deze gunstig te stemmen door: offers, rituelen,…
De mens heeft geen hoop, geen doel, geen perspectief. Hij is de speelbal van het lot
De Egyptische manier van denken werd gevormd door het land -> Nijl overstromen,..
Egyptisch geloof is van nature optimistisch
De Mesopotamische geesthouding is eerder pessimistisch
Mesopotamische goden zijn grillig en voortdurend met elkaar in ruzie
Het dodenrijk is droevig: de schimmen van doden komen er bij elkaar voor een
vreugdeloos lot
Ook een grimmige sfeer in het Babylonische scheppingsverhaal
Kanaänitische denken (Israël): hoofd god el -> vaak voorgesteld als stier
Deze godsdienst vereert de goddelijke natuurkracht: Baäl
Anat = zijn zuster, godin van de oorlog, liefde en vruchtbaarheid
Kanaänitische denken komt vooral in de verhalen van Mozes. Bv; het gouden kalf
B) Bijbelse cultuur: het monotheisme
Bijbelse godsdienst -> er is maar 1 god
Beeldloze monotheïsme (God wordt niet afgebeeld)
De God staat buiten de kosmos
Wordt door gelovigen gezien als een God die de mens aanspreekt, die in relatie
treedt met de mens
Er is hoop op een beter leven, samenleven, toekomst, en de mens kan zich hier actief
voor inzetten -> de mens is dus GEEN speelbal van het lot
De gebeurtenissen hebben een zin en betekenis
Doorheen de geschiedenis van het volk Israël ontwikkelt zich ook de overtuiging dat
God geen mensoffers wil (in die tijd gangbaar)
De koning is een dienaar van God
1.2.4 De joodse traditie als narratieve traditie
In de joods-christelijke godsdienst neemt ‘het verhaal’ een heel belangrijke plaats in
4
