BIJZONDER BESTUURSRECHT VOOR NOTARIËLEN 2021-2022 – STUDIEMATERIAAL WEEK 3
VOORBEREIDING HOORCOLLEGE WEEK 3
ARTIKELEN:
Johan Teters, Beschermde stads- en dorpsgezichten, StAB 2014/4
o In hoeverre strekt de bescherming van het stads- en dorpsgezicht zich uit?
1. 35 en 36 Monumentenwet: de te volgen procedure bij aanwijzing
a. Aanwijzing dient door de betrokken gemeente te worden uitgewerkt in een
(beschermend) bestemmingsplan. In het algemeen: waarden niet expliciet benoemd
in de aanwijzing, zijn niet beschermingswaardig (zie zaak binnenstad Middelburg:
bewoners maakten tevergeefs bezwaar tegen de bouw van een
appartementencomplex op het Compagnieplein. Appellanten vreesden dat het
aantrekkelijke gezicht op de achterkant van de historische huizen zou verdwijnen,
maar de achterkant was NIET in de aanwijzing opgenomen is als historisch
bebouwingsbeeld. DUS: GEEN sprake van een bouwplan dat zou leiden tot aantasting
van het beschermende gezicht)
2. Bij grotere ruimtelijke plannen in gebieden waar de cultuurhistorische waarden
betrekkelijk laag zijn, wijzen appellanten al snel op de beschermde status. ABRvS gaat
echter betrekkelijk soepel om met veranderingen in zulke gebieden. Verder is het van
belang of de in de aanwijzing als belangwekkend geachte historische waarden nog wel
bestaat (appellant stelde beroep in tegen de bouw van een nieuw Weerts gemeentehuis
in combinatie met woningen en parkeergarage, want het zou de oude rooilijn,
percelering en het karakteristieke stegenpatroon aanzienlijk schaden. ABRvS: gemeente
Weert heeft voldoende rekening gehouden, omdat deze historische kenmerken NIET in
het betrokken gedeelte van het plangebied aanwezig waren).
3. Strekt bescherming zich uit tot buiten de grenzen van het beschermde gezicht?
a. In Amsterdam bijvoorbeeld: gemeente had ingrijpende herstructureringen ingepland
en appellanten vreesden dat de bouwhoogte zou leiden tot een aantasting van het
beschermde stadsgezicht. ABRvS: de voorschriften van het beschermde stadsgezicht
hebben ALLEEN betrekking op het gebied dat als zodanig is aangewezen. De gevolgen
van daarbuiten vallende bebouwing voor het beschermde stadsgezicht konden
slechts tezamen met alle andere belangen in het kader van een goede ruimtelijke
ordening worden betrokken.
b. Het afketsen van plannen door een nabijheid van een beschermd gezicht is
zeldzaam, maar het is WEL raadzaam in deze situaties rekening te houden met
eventuele gevolgen voor het beschermde gezicht en hierna een studie te (laten)
verrichten waarin van groot belang is de redenen waarom het gezicht als beschermd
is aangewezen.
o Bij het beschermde stads- en dorpsgezicht behorende bestemmingsplan:
1. Gemeenteraad heeft verplichting een beschermend bestemmingsplan voor een
beschermd gezicht vast te stellen. Hiervoor heeft hij tegenwoordig een uitgebreid
instrumentarium (een scherper welstandsregime/conserverend
bestemmingsplan/monumentstatus/aanwijzing tot beschermd gezicht) voor en heeft zelf
, de autonomie te kiezen voor welke hij gaat. Het criterium hierbij is of recht wordt
gedaan aan de cultuurhistorische waarden van het beschermd gezicht, zoals deze in de
aanwijzing zijn benoemd (ABRvS: als in een betrokken gebied veel panden voorkomen,
die alleen in hun onderlinge samenhang beeldbepalend zijn, waardoor de panden
afzonderlijk architectonisch niet bijzonder waardevol zijn, is een gevelwandregeling (gaat
uit van een afzonderlijke gevel) een te zwaar middel zijn).
2. Gemeente heeft tevens mogelijkheid om welstandseisen in het beschermende
bestemmingsplan op te nemen.
3. 36 lid 2 Monw: geldende bestemmingsplannen kunnen ten tijde van de aanwijzing als
beschermend (genoeg) gelden.
4. Gemeenteraad kan al voordat de aanwijzing een feit is een beschermend plan opstellen.
5. Het is mogelijk dat het beschermde gezicht geografisch onder meerdere
bestemmingsplannen valt. Hierbij hoeven de bestemmingsplangrenzen zelfs niet per se
samen te vallen met historische grenzen. Ook kan het beschermende bestemmingsplan
gebieden omvatten die niet vallen onder het beschermde gezicht.
6. Gemeentelijke monumentenstatus mag NIET worden aangewend om een omgeving,
waarvan een verzoek om aanwijzing als beschermd gezicht is afgewezen, te behouden
wanneer de aan te wijzen objecten op zichzelf die aanwijzing niet rechtvaardigen. Met
andere woorden: een monumentenstatus en een beschermd gezicht zijn NIET
inwisselbaar.
7. Een monumentenstatus richt zich in hoofdzaak op de bouwkundige waarden, waarbij
zowel het exterieur als het interieur van de bebouwing wordt beschermd. De
bescherming als monument is in de regel voor een object sterker dan die van een
beschermd gezicht. Zo wordt bij een monument in tegenstelling tot het beschermde
gezicht OOK de achterzijde en het (bouwkundige) interieur beschermd.
8. De kern van cultuurhistorische waardevolle bebouwing is niet het streven om de
bescherming zo stringent mogelijk te maken, maar om de bescherming zo passend
mogelijk te maken.
o Mogelijkheden wijzigen beschermde stads- en dorpsgezicht:
1. MvT van Monw: het is niet de bedoeling dat het gezicht door de bescherming bevroren
wordt in de toestand waar ze zich in bevindt. Het streven moet er op gericht zijn, dat
wenselijke/noodzakelijke veranderingen slechts geschieden op zodanige wijze dat het
aspect van het geheel niet/zo weinig mogelijk schade leidt.
a. Bijvoorbeeld bij revitalisatie van een oud, verwaarloosd gebied in Leidse binnenstad
een nieuw winkelgebied plannen waarvoor een Rijksmonument geheel moet wijken
en een ander Rijksmonument deels moet wijken. Gemeente had hier uitgebreid
onderzoek laten uitvoeren met conclusie dat het aantal alternatieven ter beperking
van de cultuurhistorische schade zeer beperkt was en dat de voordelen van de
plannen ruim opwogen tegen het te lijden cultuurhistorisch verlies. ABRvS was het
hiermee eens.
MAAR: bij een dergelijke ingrijpende ontwikkeling dient dus duidelijkheid te bestaan
over de cultuurhistorische waarde van de te slopen bebouwing en de gevolgen van
de sloop voor het beschermde gezicht.
b. Uitspraak in Zaltbommel: ten gunste van een nieuwbouwplan zou een aantal
cultuurhistorische onbelangrijke woningen worden gesloopt. Appellanten beriepen
zich op het beschermde gezicht dat de sloop van de woningen onmogelijk zou
maken, MAAR ABRvS concludeerde dat de geplande nieuwbouw aan de ter plaatse
geldende regels van het beschermde stadsgezicht voldeed, zodat van een aantasting
VOORBEREIDING HOORCOLLEGE WEEK 3
ARTIKELEN:
Johan Teters, Beschermde stads- en dorpsgezichten, StAB 2014/4
o In hoeverre strekt de bescherming van het stads- en dorpsgezicht zich uit?
1. 35 en 36 Monumentenwet: de te volgen procedure bij aanwijzing
a. Aanwijzing dient door de betrokken gemeente te worden uitgewerkt in een
(beschermend) bestemmingsplan. In het algemeen: waarden niet expliciet benoemd
in de aanwijzing, zijn niet beschermingswaardig (zie zaak binnenstad Middelburg:
bewoners maakten tevergeefs bezwaar tegen de bouw van een
appartementencomplex op het Compagnieplein. Appellanten vreesden dat het
aantrekkelijke gezicht op de achterkant van de historische huizen zou verdwijnen,
maar de achterkant was NIET in de aanwijzing opgenomen is als historisch
bebouwingsbeeld. DUS: GEEN sprake van een bouwplan dat zou leiden tot aantasting
van het beschermende gezicht)
2. Bij grotere ruimtelijke plannen in gebieden waar de cultuurhistorische waarden
betrekkelijk laag zijn, wijzen appellanten al snel op de beschermde status. ABRvS gaat
echter betrekkelijk soepel om met veranderingen in zulke gebieden. Verder is het van
belang of de in de aanwijzing als belangwekkend geachte historische waarden nog wel
bestaat (appellant stelde beroep in tegen de bouw van een nieuw Weerts gemeentehuis
in combinatie met woningen en parkeergarage, want het zou de oude rooilijn,
percelering en het karakteristieke stegenpatroon aanzienlijk schaden. ABRvS: gemeente
Weert heeft voldoende rekening gehouden, omdat deze historische kenmerken NIET in
het betrokken gedeelte van het plangebied aanwezig waren).
3. Strekt bescherming zich uit tot buiten de grenzen van het beschermde gezicht?
a. In Amsterdam bijvoorbeeld: gemeente had ingrijpende herstructureringen ingepland
en appellanten vreesden dat de bouwhoogte zou leiden tot een aantasting van het
beschermde stadsgezicht. ABRvS: de voorschriften van het beschermde stadsgezicht
hebben ALLEEN betrekking op het gebied dat als zodanig is aangewezen. De gevolgen
van daarbuiten vallende bebouwing voor het beschermde stadsgezicht konden
slechts tezamen met alle andere belangen in het kader van een goede ruimtelijke
ordening worden betrokken.
b. Het afketsen van plannen door een nabijheid van een beschermd gezicht is
zeldzaam, maar het is WEL raadzaam in deze situaties rekening te houden met
eventuele gevolgen voor het beschermde gezicht en hierna een studie te (laten)
verrichten waarin van groot belang is de redenen waarom het gezicht als beschermd
is aangewezen.
o Bij het beschermde stads- en dorpsgezicht behorende bestemmingsplan:
1. Gemeenteraad heeft verplichting een beschermend bestemmingsplan voor een
beschermd gezicht vast te stellen. Hiervoor heeft hij tegenwoordig een uitgebreid
instrumentarium (een scherper welstandsregime/conserverend
bestemmingsplan/monumentstatus/aanwijzing tot beschermd gezicht) voor en heeft zelf
, de autonomie te kiezen voor welke hij gaat. Het criterium hierbij is of recht wordt
gedaan aan de cultuurhistorische waarden van het beschermd gezicht, zoals deze in de
aanwijzing zijn benoemd (ABRvS: als in een betrokken gebied veel panden voorkomen,
die alleen in hun onderlinge samenhang beeldbepalend zijn, waardoor de panden
afzonderlijk architectonisch niet bijzonder waardevol zijn, is een gevelwandregeling (gaat
uit van een afzonderlijke gevel) een te zwaar middel zijn).
2. Gemeente heeft tevens mogelijkheid om welstandseisen in het beschermende
bestemmingsplan op te nemen.
3. 36 lid 2 Monw: geldende bestemmingsplannen kunnen ten tijde van de aanwijzing als
beschermend (genoeg) gelden.
4. Gemeenteraad kan al voordat de aanwijzing een feit is een beschermend plan opstellen.
5. Het is mogelijk dat het beschermde gezicht geografisch onder meerdere
bestemmingsplannen valt. Hierbij hoeven de bestemmingsplangrenzen zelfs niet per se
samen te vallen met historische grenzen. Ook kan het beschermende bestemmingsplan
gebieden omvatten die niet vallen onder het beschermde gezicht.
6. Gemeentelijke monumentenstatus mag NIET worden aangewend om een omgeving,
waarvan een verzoek om aanwijzing als beschermd gezicht is afgewezen, te behouden
wanneer de aan te wijzen objecten op zichzelf die aanwijzing niet rechtvaardigen. Met
andere woorden: een monumentenstatus en een beschermd gezicht zijn NIET
inwisselbaar.
7. Een monumentenstatus richt zich in hoofdzaak op de bouwkundige waarden, waarbij
zowel het exterieur als het interieur van de bebouwing wordt beschermd. De
bescherming als monument is in de regel voor een object sterker dan die van een
beschermd gezicht. Zo wordt bij een monument in tegenstelling tot het beschermde
gezicht OOK de achterzijde en het (bouwkundige) interieur beschermd.
8. De kern van cultuurhistorische waardevolle bebouwing is niet het streven om de
bescherming zo stringent mogelijk te maken, maar om de bescherming zo passend
mogelijk te maken.
o Mogelijkheden wijzigen beschermde stads- en dorpsgezicht:
1. MvT van Monw: het is niet de bedoeling dat het gezicht door de bescherming bevroren
wordt in de toestand waar ze zich in bevindt. Het streven moet er op gericht zijn, dat
wenselijke/noodzakelijke veranderingen slechts geschieden op zodanige wijze dat het
aspect van het geheel niet/zo weinig mogelijk schade leidt.
a. Bijvoorbeeld bij revitalisatie van een oud, verwaarloosd gebied in Leidse binnenstad
een nieuw winkelgebied plannen waarvoor een Rijksmonument geheel moet wijken
en een ander Rijksmonument deels moet wijken. Gemeente had hier uitgebreid
onderzoek laten uitvoeren met conclusie dat het aantal alternatieven ter beperking
van de cultuurhistorische schade zeer beperkt was en dat de voordelen van de
plannen ruim opwogen tegen het te lijden cultuurhistorisch verlies. ABRvS was het
hiermee eens.
MAAR: bij een dergelijke ingrijpende ontwikkeling dient dus duidelijkheid te bestaan
over de cultuurhistorische waarde van de te slopen bebouwing en de gevolgen van
de sloop voor het beschermde gezicht.
b. Uitspraak in Zaltbommel: ten gunste van een nieuwbouwplan zou een aantal
cultuurhistorische onbelangrijke woningen worden gesloopt. Appellanten beriepen
zich op het beschermde gezicht dat de sloop van de woningen onmogelijk zou
maken, MAAR ABRvS concludeerde dat de geplande nieuwbouw aan de ter plaatse
geldende regels van het beschermde stadsgezicht voldeed, zodat van een aantasting
