LKT – SAMENVATTING
Domein 3. Socialisatie
Subdomein 3.1 Socialisatieprocessen
Socialisatie vanuit psychologie
Het eenzijdig en uitsluitend willen verklaren van (inter)menselijk gedrag uit interne factoren:
bijvoorbeeld uit natuurlijke aanleg, driften, instincten of behoeften van mensen.
Socialisatie vanuit sociologie
Het bestuderen van het samenleven van mensen in kleinere en grotere verbanden. Oftewel
de wetenschap die het samenleven van mensen bestudeert.
Nature vs nurture
- Nature = de invloed van iets dat aangeboren is
- Nurture = de invloed van de omgeving
Sociologische stromingen
- Structureel functionalisme = (Durkheim) Samenleving beschouwen als het product van
menselijke afspraken, waarden en gedragingen. Sommige hebben meer ‘’talent’’ dan
anderen, ze hebben vaak een lange opleiding gevolgd en kunnen waardevolle prestaties
leveren voor de maatschappij’’. Talent is een schaars, dus mensen met deze positie krijgen
de hoogste status. De samenleving bestaat uit verschillende subsystemen die belangrijke
functies hebben voor het geheel. Pas wanneer alle subsystemen goed samenwerken, is de
samenleving als gezond te beschouwen en kan zij voortbestaan. Via onderwijs en beroep
moesten nieuwe waarden en normen worden doorgegeven die de integratie van de
samenleving zouden teweegbrengen.
- Conflictsociologie = (Machiavelli, Hobbes en Marx) Gaat uit van de ongelijkheid in de
verdeling van middelen en privileges die bemiddelde mensen daardoor genieten. Arbeid
maakt de natuur dienstbaar aan de mens, verklaart het menselijk samenleven en is de basis
voor maatschappelijke verhoudingen. Karl Marx kwam met het idee om geld eerlijk te
verdelen als fabrieken in handen kwamen van de staat. Iedereen krijgt dan hetzelfde loon
ongeacht welk beroep met uitoefent. Ook werd school en zorg voor iedereen betaald.
- Symbolisch interactionisme = Richt zich op kleinschalige interactie tussen individuen en de
manier waarop hun gedrag gevormd wordt door allerlei sociale invloeden. Houdt zich bezig
met de vraag: ‘’Hoe kunnen mensen betekenis geven aan sociale situaties en hoe stem je dit
wederzijds op elkaar af’’.
Sociale structuur
Netwerk van relaties tussen mensen en groeperingen die een bepaalde positie innemen
waaraan rollen en status gekoppeld zijn (duurzaam netwerk van posities).
Primaire socialisatie
Verwijst naar het proces waarbij het kind in de vroege kinderjaren vai het gezin wordt
gesocialiseerd.
1
,Secundaire socialisatie
Verwijst naar het proces dat in de latere jaren begint via instellingen zoals onderwijs en
peergroups.
Anticiperende socialisatie
Het door een individu overnemen van normen, waarden en (koop)gedrag van een sociale
groep waartoe men graag zou behoren.
Beroepssocialisatie
De waarden en normen die binnen een beroepsgroep heersen.
Rolgedrag
Gedrag dat anderen van iemand verwachten in een bepaalde situatie. Als iemand rolgedrag
vertoont voldoet hij/zij aan het rolpatroon.
Socialisators
Belangrijke opvoeders, zoals ouders, leraren en andere voorbeeldfiguren.
Internalisatie
Het zodanig eigen maken van de groepswaarden en -normen dat deze niet meer als van
buitenaf opgelegd worden ervaren.
Positieve en negatieve keerpunten
Keerpunten zijn gebeurtenissen (in bijvoorbeeld een levensverhaal of autobiografie) waarna
iets veranderd. Deze kunnen positief als negatief zijn.
Zelfbeeld
Maatschappelijk beïnvloed beeld van zichzelf als lid van een bepaalde samenleving of
groeperingen.
Zelfverwerkelijking
Doen wat je roeping is, werkelijk jezelf zijn, leven vanuit je hart, vanuit je diepste zijn,
onafhankelijk zijn, het realiseren van wie of wat je in wezen zelf bent (ook wel zelfrealisatie).
Waarden en normen
Waarde: in 1 woord (vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheden)
Normen: Concrete regels waar je de ander of jezelf op kunt afrekenen. Bijvoorbeeld op staan
voor ouderen in het OV.
Instituties
Een vast, collectief bepaald gedragspatroon, volgens welke men bepaalde dingen in een
samenleving of groepering (kerk, gezin, onderwijs en of gezondheidszorg) doet omdat het zo
hoort.
Bijvoorbeeld beleefd zijn tegen anderen. Dit kan echter wel anders worden opgevat per
persoon. Ik zie beleefd zijn als ‘’u’’ zeggen, iemand anders ziet beleefd zijn door iemand voor
te laten te gaan in de lift.
2
,Spiegelneuronen
Speciale groep zenuwcellen in ons brein. Ze zorgen ervoor dat we bewegingen die we zien-
of dit nu een penalty of een gezichtsuitdrukking is – in ons hoofd nadoen. Bijvoorbeeld je ziet
dat iemand z’n teen stoot, en je trekt zelf ook een ‘’au’’ gezicht (zien = voelen).
Sociale relatie
Wanneer mensen zich in hun zingeving – welke dan ook – wederzijds op elkaar instellen. De
inhoud van relaties kan sterk uiteenlopen en variëren van vriendschap of liefde tot marktruil
of strijd. Het begrip ‘’relatie’’ zegt dus (volgens Weber) niets over de ‘’solidariteit’’ tussen de
personen. Het zegt alleen dat er een zekere mate van waarschijnlijkheid is dat interactie op
een bepaald manier zal verlopen.
Rolpatroon
Een manier waarop mensen onderling functioneren. Mensen kunnen verschillende rollen
spelen bijvoorbeeld op werk een leraar en thuis een moeder.
Rolopvatting
De wijze waarop iemand meent zijn rol te moeten vervullen.
Rolconflict
Een rolopvatting kan afwijken van de (rol)verwachtingen die andere hebben. Dit kan leiden
tot een rolconflict. Bijvoorbeeld: Tim vindt dat hij zijn team motiveert door aandacht te
besteden aan de samenwerking en sfeer. De leidinggevende van Tim vindt dat hij zich vooral
bezig moet houden met de productieresultaten (zijn rolverwachting).
- Intern rolconflict: Ten aanzien van 1 bepaalde positie
- Extern rolconflict: Ten aanzien van twee of meer verschillende posities
Rolmodel
Een persoon of type persoon of persoonlijkheid die een voorbeeldfunctie vervult voor een
bepaalde groep mensen. Bijvoorbeeld een acteur, leraar, politicus, kunstenaar, topsporter,
popster.
Modelleren
Een vorm van leren door na te doen, die plaatsvindt door het observeren van een andere
persoon die het gedrag uitvoert.
(Sociale) posities
De plaats die een persoon of groep inneemt in een sociale interactie. Een persoon heeft over
het algemeen meerdere posities, in bijvoorbeeld werk(stagiaire), familie(nicht) en vrije
tijd(hockeyer). Bij elk van deze posities worden gedragswijzen en kwaliteiten verwacht.
Rolattributen
Bepaalde rollen worden uiterlijk ondersteund door rolattributen. Het zijn dus
herkenningsmiddelen, maar ze vervullen dikwijls ook een functie (bijvoorbeeld een witte jas
als dokter, scheenbeschermers bij een voetballer en een laptop voor een secretaresse).
3
, Statussymbolen
Staat voor een sociale status die een persoon of organisatie bezit of nastreeft (bijvoorbeeld
een diamant, horloge, auto etc.)
Beeldvorming
Het ontstaansproces van een beeld (in de media) over een persoon, organisatie of zaak, dat
niet noodzakelijkerwijs met de werkelijkheid of de feiten hoeft overeen te komen.
Stereotypering
Een overdreven beeld van kenmerken, eigenschappen en gedrag van een groep mensen dat
vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid.
Vooroordeel
Een mening die niet op feiten, kennis, ervaring of waarneming gebaseerd, en daarom niet-
rationeel is.
Discriminatie
Onterecht verschil in de behandeling van mensen.
Racisme
Mensen buitensluiten op basis van huidskleur.
Etnocentrisme
Andere culturen beoordelen met de normen en waarden van je eigen samenleving. Dit kan
leiden tot misverstanden of miscommunicatie. Bijvoorbeeld een boer laten in Japan
betekent dat men het lekker vindt, een Nederlander kan dit asociaal vinden.
Mikpuntgroep
Op iemand (of een groep) gemunt hebben.
Selffulfilling prophecy
Is een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling. Als
bijvoorbeeld tegen intelligente kinderen te vaak wordt gezegd dat zij dom zijn of ongeschikt
voor bepaalde vormen van voortgezet onderwijs, gaan ze aan zichzelf twijfelen of raken ze
gedemotiveerd.
Self-destroying prophecy
Het omgekeerde van selffulfilling prophecy: als mensen iets geloven dat op zich klopt, maar
zich daardoor zo gaan gedragen dat de aanvankelijk juiste definitie van de situatie in haar
tegendeel gaat verkeren. Bijvoorbeeld een voetbalteam dat te veel op zijn krachten
vertrouwt en daarmee door voermoed of gemakzucht alsnog een wedstrijd verliest van een
zwakker elftal.
Pygmailion-effect
Als iemand gaat presteren naar de verwachting die gezaghebbende anderen van hem of
haar hebben, in positieve of negatieve zin. Hoe hoger de verwachting is van iemand, hoe
beter diegene zal presteren, en omgekeerd.
4
Domein 3. Socialisatie
Subdomein 3.1 Socialisatieprocessen
Socialisatie vanuit psychologie
Het eenzijdig en uitsluitend willen verklaren van (inter)menselijk gedrag uit interne factoren:
bijvoorbeeld uit natuurlijke aanleg, driften, instincten of behoeften van mensen.
Socialisatie vanuit sociologie
Het bestuderen van het samenleven van mensen in kleinere en grotere verbanden. Oftewel
de wetenschap die het samenleven van mensen bestudeert.
Nature vs nurture
- Nature = de invloed van iets dat aangeboren is
- Nurture = de invloed van de omgeving
Sociologische stromingen
- Structureel functionalisme = (Durkheim) Samenleving beschouwen als het product van
menselijke afspraken, waarden en gedragingen. Sommige hebben meer ‘’talent’’ dan
anderen, ze hebben vaak een lange opleiding gevolgd en kunnen waardevolle prestaties
leveren voor de maatschappij’’. Talent is een schaars, dus mensen met deze positie krijgen
de hoogste status. De samenleving bestaat uit verschillende subsystemen die belangrijke
functies hebben voor het geheel. Pas wanneer alle subsystemen goed samenwerken, is de
samenleving als gezond te beschouwen en kan zij voortbestaan. Via onderwijs en beroep
moesten nieuwe waarden en normen worden doorgegeven die de integratie van de
samenleving zouden teweegbrengen.
- Conflictsociologie = (Machiavelli, Hobbes en Marx) Gaat uit van de ongelijkheid in de
verdeling van middelen en privileges die bemiddelde mensen daardoor genieten. Arbeid
maakt de natuur dienstbaar aan de mens, verklaart het menselijk samenleven en is de basis
voor maatschappelijke verhoudingen. Karl Marx kwam met het idee om geld eerlijk te
verdelen als fabrieken in handen kwamen van de staat. Iedereen krijgt dan hetzelfde loon
ongeacht welk beroep met uitoefent. Ook werd school en zorg voor iedereen betaald.
- Symbolisch interactionisme = Richt zich op kleinschalige interactie tussen individuen en de
manier waarop hun gedrag gevormd wordt door allerlei sociale invloeden. Houdt zich bezig
met de vraag: ‘’Hoe kunnen mensen betekenis geven aan sociale situaties en hoe stem je dit
wederzijds op elkaar af’’.
Sociale structuur
Netwerk van relaties tussen mensen en groeperingen die een bepaalde positie innemen
waaraan rollen en status gekoppeld zijn (duurzaam netwerk van posities).
Primaire socialisatie
Verwijst naar het proces waarbij het kind in de vroege kinderjaren vai het gezin wordt
gesocialiseerd.
1
,Secundaire socialisatie
Verwijst naar het proces dat in de latere jaren begint via instellingen zoals onderwijs en
peergroups.
Anticiperende socialisatie
Het door een individu overnemen van normen, waarden en (koop)gedrag van een sociale
groep waartoe men graag zou behoren.
Beroepssocialisatie
De waarden en normen die binnen een beroepsgroep heersen.
Rolgedrag
Gedrag dat anderen van iemand verwachten in een bepaalde situatie. Als iemand rolgedrag
vertoont voldoet hij/zij aan het rolpatroon.
Socialisators
Belangrijke opvoeders, zoals ouders, leraren en andere voorbeeldfiguren.
Internalisatie
Het zodanig eigen maken van de groepswaarden en -normen dat deze niet meer als van
buitenaf opgelegd worden ervaren.
Positieve en negatieve keerpunten
Keerpunten zijn gebeurtenissen (in bijvoorbeeld een levensverhaal of autobiografie) waarna
iets veranderd. Deze kunnen positief als negatief zijn.
Zelfbeeld
Maatschappelijk beïnvloed beeld van zichzelf als lid van een bepaalde samenleving of
groeperingen.
Zelfverwerkelijking
Doen wat je roeping is, werkelijk jezelf zijn, leven vanuit je hart, vanuit je diepste zijn,
onafhankelijk zijn, het realiseren van wie of wat je in wezen zelf bent (ook wel zelfrealisatie).
Waarden en normen
Waarde: in 1 woord (vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheden)
Normen: Concrete regels waar je de ander of jezelf op kunt afrekenen. Bijvoorbeeld op staan
voor ouderen in het OV.
Instituties
Een vast, collectief bepaald gedragspatroon, volgens welke men bepaalde dingen in een
samenleving of groepering (kerk, gezin, onderwijs en of gezondheidszorg) doet omdat het zo
hoort.
Bijvoorbeeld beleefd zijn tegen anderen. Dit kan echter wel anders worden opgevat per
persoon. Ik zie beleefd zijn als ‘’u’’ zeggen, iemand anders ziet beleefd zijn door iemand voor
te laten te gaan in de lift.
2
,Spiegelneuronen
Speciale groep zenuwcellen in ons brein. Ze zorgen ervoor dat we bewegingen die we zien-
of dit nu een penalty of een gezichtsuitdrukking is – in ons hoofd nadoen. Bijvoorbeeld je ziet
dat iemand z’n teen stoot, en je trekt zelf ook een ‘’au’’ gezicht (zien = voelen).
Sociale relatie
Wanneer mensen zich in hun zingeving – welke dan ook – wederzijds op elkaar instellen. De
inhoud van relaties kan sterk uiteenlopen en variëren van vriendschap of liefde tot marktruil
of strijd. Het begrip ‘’relatie’’ zegt dus (volgens Weber) niets over de ‘’solidariteit’’ tussen de
personen. Het zegt alleen dat er een zekere mate van waarschijnlijkheid is dat interactie op
een bepaald manier zal verlopen.
Rolpatroon
Een manier waarop mensen onderling functioneren. Mensen kunnen verschillende rollen
spelen bijvoorbeeld op werk een leraar en thuis een moeder.
Rolopvatting
De wijze waarop iemand meent zijn rol te moeten vervullen.
Rolconflict
Een rolopvatting kan afwijken van de (rol)verwachtingen die andere hebben. Dit kan leiden
tot een rolconflict. Bijvoorbeeld: Tim vindt dat hij zijn team motiveert door aandacht te
besteden aan de samenwerking en sfeer. De leidinggevende van Tim vindt dat hij zich vooral
bezig moet houden met de productieresultaten (zijn rolverwachting).
- Intern rolconflict: Ten aanzien van 1 bepaalde positie
- Extern rolconflict: Ten aanzien van twee of meer verschillende posities
Rolmodel
Een persoon of type persoon of persoonlijkheid die een voorbeeldfunctie vervult voor een
bepaalde groep mensen. Bijvoorbeeld een acteur, leraar, politicus, kunstenaar, topsporter,
popster.
Modelleren
Een vorm van leren door na te doen, die plaatsvindt door het observeren van een andere
persoon die het gedrag uitvoert.
(Sociale) posities
De plaats die een persoon of groep inneemt in een sociale interactie. Een persoon heeft over
het algemeen meerdere posities, in bijvoorbeeld werk(stagiaire), familie(nicht) en vrije
tijd(hockeyer). Bij elk van deze posities worden gedragswijzen en kwaliteiten verwacht.
Rolattributen
Bepaalde rollen worden uiterlijk ondersteund door rolattributen. Het zijn dus
herkenningsmiddelen, maar ze vervullen dikwijls ook een functie (bijvoorbeeld een witte jas
als dokter, scheenbeschermers bij een voetballer en een laptop voor een secretaresse).
3
, Statussymbolen
Staat voor een sociale status die een persoon of organisatie bezit of nastreeft (bijvoorbeeld
een diamant, horloge, auto etc.)
Beeldvorming
Het ontstaansproces van een beeld (in de media) over een persoon, organisatie of zaak, dat
niet noodzakelijkerwijs met de werkelijkheid of de feiten hoeft overeen te komen.
Stereotypering
Een overdreven beeld van kenmerken, eigenschappen en gedrag van een groep mensen dat
vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid.
Vooroordeel
Een mening die niet op feiten, kennis, ervaring of waarneming gebaseerd, en daarom niet-
rationeel is.
Discriminatie
Onterecht verschil in de behandeling van mensen.
Racisme
Mensen buitensluiten op basis van huidskleur.
Etnocentrisme
Andere culturen beoordelen met de normen en waarden van je eigen samenleving. Dit kan
leiden tot misverstanden of miscommunicatie. Bijvoorbeeld een boer laten in Japan
betekent dat men het lekker vindt, een Nederlander kan dit asociaal vinden.
Mikpuntgroep
Op iemand (of een groep) gemunt hebben.
Selffulfilling prophecy
Is een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling. Als
bijvoorbeeld tegen intelligente kinderen te vaak wordt gezegd dat zij dom zijn of ongeschikt
voor bepaalde vormen van voortgezet onderwijs, gaan ze aan zichzelf twijfelen of raken ze
gedemotiveerd.
Self-destroying prophecy
Het omgekeerde van selffulfilling prophecy: als mensen iets geloven dat op zich klopt, maar
zich daardoor zo gaan gedragen dat de aanvankelijk juiste definitie van de situatie in haar
tegendeel gaat verkeren. Bijvoorbeeld een voetbalteam dat te veel op zijn krachten
vertrouwt en daarmee door voermoed of gemakzucht alsnog een wedstrijd verliest van een
zwakker elftal.
Pygmailion-effect
Als iemand gaat presteren naar de verwachting die gezaghebbende anderen van hem of
haar hebben, in positieve of negatieve zin. Hoe hoger de verwachting is van iemand, hoe
beter diegene zal presteren, en omgekeerd.
4
