De Verlichting
Leidende vraag 1: Welke ideeën ontstonden er tijdens
de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving?
Begrippen:
Wetenschappelijke revolutie Wetenschappelijke ontwikkeling waarbij
onderzoekers niet langer afgingen op wat de
Bijbel vindt, maar zelf tot een mening komen
door middel van zelfstandig denken, observeren
en redeneren.
Empirisme (Francis Bacon) De overtuiging dat je de werkelijkheid het beste
leert kennen door waarneming via de zintuigen
en door experimenteren.
Rationalisme (René Descartes) De overtuiging dat logisch en verstandelijk
redeneren de zuiverste bron van kennis is.
De Verlichting Een periode waarin een kritische houding
ontstond tegenover geloof en traditie en een
groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld
rationeel te doorgronden.
Rationeel optimisme Een groot vertrouwen in de mogelijkheden van
de mens om de wereld rationeel te doorgronden
en te verbeteren, wat zou leiden tot een
vooruitgang (optimisme).
Mechanisch wereldbeeld God zou de wereld geschapen hebben, maar
daarna niet meer ingrijpen. De wereld zou
zelfstandig functioneren dmv van natuurwetten.
John Locke Grondlegger van het empirisme. Hij had veel
invloed met zijn ideeën over het sociaal contract,
dat het volk het recht gaf de regering af te zetten
als die het volk systematisch onderdrukte.
Rousseau Hij head radicale ideeën over het sociaal
contract en de algemene wil.
Natuurrechten Het geheel van rechten die ieder mens van
nature heeft, zoals het recht op leven, vrijheid en
bezit.
Sociaal contract Een denkbeeldige overeenkomst tussen de
burgers en de vorst over de wijze van bestuur.
Montesquieu Bedenker van de scheiding der machten.
Trias Politica (ook wel: scheiding der Het principe dat er in een staat drie verschillende
machten) machten zijn (de wetgevende macht, de
uitvoerende macht en de rechtsprekende
macht). Doel is machtsmisbruik te voorkomen.
Adam Smith Filosoof die meende dat het nastreven van
individueel eigenbelang leidde tot de grootste
welvaart voor allen. Hij was vóór een vrije
markteconomie en een beperkte rol van de staat
op economisch gebied.
Economisch liberalisme Een vrije markteconomie: de economie moet met
rust wordt gelaten en de regering zal daar geen
wetten en regels voor opstellen, om zoveel
mogelijk winst te maken en te concurreren.
Publieke opinie De mening die door het grootste deel van het
, volk wordt gedeeld en die tot stand komt door
een openbaar debat tussen burgers.
Censuur De berichtgeving in een land wordt
gecontroleerd door een controlerende macht.
Droit divin Het goddelijke recht op grond waarvan de koning
met absolute macht regeert.
(Voortbestaan van) Ancien Regime Het bestuurssysteem waarbij de vorst absolute
macht heeft, regeert volgens het droit divin en er
standen zijn met eigen voorrechten.
Verlicht absolutisme Bestuursvorm waarin een absoluut vorst het
algemeen belang op een rationele manier dient.
Samenvattende vragen:
Wat waren de belangrijkste oorzaken In de 17e eeuw zorgden ontdekkingsreizen,
van het ontstaan van een ambachtelijke technieken (telescoop en
wetenschappelijke revolutie in de 17e microscoop), humanistische tekstanalyse, het
eeuw? rationalisme van Descartes en het empirisme
van Locke voor de wetenschappelijke revolutie.
Welke rol heeft de wetenschappelijke Verlichte denkers vonden dat wetenschappelijke
revolutie gespeeld bij het ontstaan van methoden ook moesten worden toegepast op de
de Verlichting? samenleving. Traditie (en geloof = de duisternis),
En waarom worden verlichtingsdenkers religieuze praktijken en bestaande
vaak gekenschetst als ‘optimistisch’? gezagsverhoudingen moesten worden getoetst
aan criteria van redelijkheid. Samen met ideeën
over opvoeding, onderwijs en de verspreiding
van kennis leidde deze maatschappijkritiek tot
optimisme en geloof in maatschappelijke
vooruitgang. Rationeel denken zou leiden tot een
vooruitgang: rationeel optimisme.
Welke twijfels hebben Verlichtingsdenkers hadden twijfels over de
verlichtingsdenkers uitgesproken over reikwijdte van het menselijk verstand. Ze
de reikwijdte van het menselijk betwijfelde of alles op te lossen was met rede.
verstand? Alleen je verstand was niet genoeg. Rede kon
niet zonder ervaring en het kan leiden tot
radicalisering.
Waarom leidden Nieuwe inzichten en ontdekkingen, zoals de
natuurwetenschappelijke ontdekkingen natuurwetten van Newton, leidden tot discussies
zoals de natuurwetten van Newton tot over de positie van godsdienst in de
discussies over god(sdienst)? samenleving. Een gevolg van deze debatten was
dat godsdienst en geweten steeds minder als
verantwoordelijkheid van staat of vorst werden
gezien, maar als zaken van het individu.
Welke ideeën zijn er ontstaan over op Verlichte denkers als Locke en later Rousseau
politiek gebied (over gingen uit van natuurrechten en het idee van een
gezagsverhoudingen) en sociale sociaal contract, waarbij alle macht uiteindelijk
verhoudingen? uitging van het volk zelf. Rousseau koppelde
daaraan ideeën over vrijheid en gelijkheid van
ook armen en slaven, en over vormen van
directe democratie op basis van de algemene
wil. Van grote invloed waren daarnaast de
ideeën van Montesquieu over de scheiding der
machten. De economische ideeën van Adam
Smith zorgden voor een herwaardering van de
verhoudingen tussen overheid en economie, en
de rol die rationeel eigenbelang hierin speelde.
Leidende vraag 1: Welke ideeën ontstonden er tijdens
de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving?
Begrippen:
Wetenschappelijke revolutie Wetenschappelijke ontwikkeling waarbij
onderzoekers niet langer afgingen op wat de
Bijbel vindt, maar zelf tot een mening komen
door middel van zelfstandig denken, observeren
en redeneren.
Empirisme (Francis Bacon) De overtuiging dat je de werkelijkheid het beste
leert kennen door waarneming via de zintuigen
en door experimenteren.
Rationalisme (René Descartes) De overtuiging dat logisch en verstandelijk
redeneren de zuiverste bron van kennis is.
De Verlichting Een periode waarin een kritische houding
ontstond tegenover geloof en traditie en een
groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld
rationeel te doorgronden.
Rationeel optimisme Een groot vertrouwen in de mogelijkheden van
de mens om de wereld rationeel te doorgronden
en te verbeteren, wat zou leiden tot een
vooruitgang (optimisme).
Mechanisch wereldbeeld God zou de wereld geschapen hebben, maar
daarna niet meer ingrijpen. De wereld zou
zelfstandig functioneren dmv van natuurwetten.
John Locke Grondlegger van het empirisme. Hij had veel
invloed met zijn ideeën over het sociaal contract,
dat het volk het recht gaf de regering af te zetten
als die het volk systematisch onderdrukte.
Rousseau Hij head radicale ideeën over het sociaal
contract en de algemene wil.
Natuurrechten Het geheel van rechten die ieder mens van
nature heeft, zoals het recht op leven, vrijheid en
bezit.
Sociaal contract Een denkbeeldige overeenkomst tussen de
burgers en de vorst over de wijze van bestuur.
Montesquieu Bedenker van de scheiding der machten.
Trias Politica (ook wel: scheiding der Het principe dat er in een staat drie verschillende
machten) machten zijn (de wetgevende macht, de
uitvoerende macht en de rechtsprekende
macht). Doel is machtsmisbruik te voorkomen.
Adam Smith Filosoof die meende dat het nastreven van
individueel eigenbelang leidde tot de grootste
welvaart voor allen. Hij was vóór een vrije
markteconomie en een beperkte rol van de staat
op economisch gebied.
Economisch liberalisme Een vrije markteconomie: de economie moet met
rust wordt gelaten en de regering zal daar geen
wetten en regels voor opstellen, om zoveel
mogelijk winst te maken en te concurreren.
Publieke opinie De mening die door het grootste deel van het
, volk wordt gedeeld en die tot stand komt door
een openbaar debat tussen burgers.
Censuur De berichtgeving in een land wordt
gecontroleerd door een controlerende macht.
Droit divin Het goddelijke recht op grond waarvan de koning
met absolute macht regeert.
(Voortbestaan van) Ancien Regime Het bestuurssysteem waarbij de vorst absolute
macht heeft, regeert volgens het droit divin en er
standen zijn met eigen voorrechten.
Verlicht absolutisme Bestuursvorm waarin een absoluut vorst het
algemeen belang op een rationele manier dient.
Samenvattende vragen:
Wat waren de belangrijkste oorzaken In de 17e eeuw zorgden ontdekkingsreizen,
van het ontstaan van een ambachtelijke technieken (telescoop en
wetenschappelijke revolutie in de 17e microscoop), humanistische tekstanalyse, het
eeuw? rationalisme van Descartes en het empirisme
van Locke voor de wetenschappelijke revolutie.
Welke rol heeft de wetenschappelijke Verlichte denkers vonden dat wetenschappelijke
revolutie gespeeld bij het ontstaan van methoden ook moesten worden toegepast op de
de Verlichting? samenleving. Traditie (en geloof = de duisternis),
En waarom worden verlichtingsdenkers religieuze praktijken en bestaande
vaak gekenschetst als ‘optimistisch’? gezagsverhoudingen moesten worden getoetst
aan criteria van redelijkheid. Samen met ideeën
over opvoeding, onderwijs en de verspreiding
van kennis leidde deze maatschappijkritiek tot
optimisme en geloof in maatschappelijke
vooruitgang. Rationeel denken zou leiden tot een
vooruitgang: rationeel optimisme.
Welke twijfels hebben Verlichtingsdenkers hadden twijfels over de
verlichtingsdenkers uitgesproken over reikwijdte van het menselijk verstand. Ze
de reikwijdte van het menselijk betwijfelde of alles op te lossen was met rede.
verstand? Alleen je verstand was niet genoeg. Rede kon
niet zonder ervaring en het kan leiden tot
radicalisering.
Waarom leidden Nieuwe inzichten en ontdekkingen, zoals de
natuurwetenschappelijke ontdekkingen natuurwetten van Newton, leidden tot discussies
zoals de natuurwetten van Newton tot over de positie van godsdienst in de
discussies over god(sdienst)? samenleving. Een gevolg van deze debatten was
dat godsdienst en geweten steeds minder als
verantwoordelijkheid van staat of vorst werden
gezien, maar als zaken van het individu.
Welke ideeën zijn er ontstaan over op Verlichte denkers als Locke en later Rousseau
politiek gebied (over gingen uit van natuurrechten en het idee van een
gezagsverhoudingen) en sociale sociaal contract, waarbij alle macht uiteindelijk
verhoudingen? uitging van het volk zelf. Rousseau koppelde
daaraan ideeën over vrijheid en gelijkheid van
ook armen en slaven, en over vormen van
directe democratie op basis van de algemene
wil. Van grote invloed waren daarnaast de
ideeën van Montesquieu over de scheiding der
machten. De economische ideeën van Adam
Smith zorgden voor een herwaardering van de
verhoudingen tussen overheid en economie, en
de rol die rationeel eigenbelang hierin speelde.
