Samenvatting CVLL1

Cultuurgeschiedenis van de Lage Landen :




I. Een lange aanvangsperiode

1. Kelten, Romeinen en Germanen

A. De Kelten (vanaf 5e eeuw v.Chr)
 Kwamen vanuit regio Oostenrijk naar het Noorden
 Sterk in het bewerken van ijzer en brond
 Clans gaan zich vestigen in ommuurde dorpen (oppida), vooral hooggelegen plaatsen
(verdediging)

B. De Germanen (vanaf 2e eeuw v. Chr)
 Germanen gaan zich mengen met de Kelten

C. De Romeinen (vanaf 57 v.Chr.)
 Romeinen veroveren heel Germaanse/Keltische rijk: heel Gallië (huidig Fr.) wordt bezet door
soldaten Caesar

D. Julius Caesar (100-44 v.Chr)
 Gallië wordt opgedeeld in drie delen: een thuis voor de Belgae, de Aquitani en de Celtae
 Romeinen laten wegen aanleggen, handel wordt gedreven, er ontstaan nieuwe
administratieve provincies

E. Verovering Gallia Belgica (53 v.Chr)
 Na opstand van de Eburonen wordt Gallia Belgica veroverd: tussen Rijn en Seine
o Nieuwe Keltische leenwoorden in het Nederlands: broek, ijzer, eed (orale cultuur –
eed is belangrijk)
o Rijksgrens = Rijn met daarin provincies en civitates (hoofdstad)

F. Gallo-Romeinse cultuur:
 Ruilhandel  geldeconomie: belastingen, muntslag, heirbanen voor transport
 Gewoonterecht  geschreven recht
 Dorpscultuur wordt stadscultuur, de civitas (en villa)
 Orale cultuur  Latijnse schriftcultuur, opkomst volkstaal

1

,  Latijnse leenwoorden in Germaanse talen (muur-murus)

G. Germaanse volkserhuizingen (5e eeuw) – Franken, Saksen, Friezen
 31 december 406: de Rijn is bevroren
 Er zijn voortaan Gallo-Romeinse inwoners en Germaanse migranten in de Lage Landen
 Er ontstaat migrantenstroom naar zuiden: taalgrens ontstaat bij Boulogne
 Ten zuiden taalgrens: volkslatijn wordt volkstaal
 Ten noorden taalgrens: volkslatijn niet overgenomen, nemen de taal van Germanen over
(West-Nederfrankisch – later Oudnederlands)
 Franken veroveren Gallia



2. De Merovingische periode (5e – mid. 8e eeuw)

2.1 Rijksvorming en politieke ontwikkeling

A. Clovis (466 – 511)
 Stichter Merovingische dynastie
 Succesvolle veldheer, grote expansie
 Gallia wordt Francia: Parijs = centrum
 500: gedoopt in Reims: heerser wordt gedoopt – alle familieleden automatisch ook gedoopt
 512 Lex Salica: eerste wetboek sinds Romeinen (‘de Salische wet’)

2.2 De Merovingische samenleving

B. Veranderingen t.o.v Gallo-Romeinse cultuur:
 Stadscultuur  Dorpscultuur
 Centraal bestuur  clanstructuur: berecht volgens regels van de clan
 Romeins recht wordt Salische wet
 Geldeconomie  grond als vergoeding en waardemeter, opkomst vazaliteit
 Ook: continuïteit: muntslag en belastingen, Civitares: Tongeren bv

C. Sociale groepen:
 Eliten: adel – Gallo-Romeins en Franken
 Vrije leiden
 Horige: land bewerken voor iemand in ruil voor producten – niet mobiel
 (Slaven)

Oudste Nederlandstalige zin: maltho, thi âfrîo, lito (Ik zeg je: “ik maak je vrij, laat.”)

D. Kerstening
 Clovis huwt met Clothilde: katholieke Bourgondische prinses
 Missionering als middel tot politieke expansie en rijksvorming
 Mensen Christelijk maken, anders martelen



2

,E. Cultuur in het spoor van de kerstening
 Missionarissen als stichters van abdijen, bv. Amandus
 Tekstgenres: Latijn, kerkelijk ontstaansmilieu
o Heiligenlevens
o Bijbelcommentaren
o Historiografie
o Doopformulieren


3. De Karolingische periode (mid. 8e – 9e eeuw)

A. Ontstaan Karolingische rijk
 Pippiniden, Australische hofmeiers
 Peppijn I wint veldtocht tegen de Friezen
 Karel Martel houdt moslim tegen in Poitiers (732)
 Pepijn III (De Korte) steunt de paus in zijn strijd tegen de Langobarden
 Karel De Grote (747-814)
o Expansiepolitiek:
- Kersteningspolitiek ‘restauratie van West-Romeinse rijk’
- Hij wilt even groot worden als Caesar
o 800: Keizer gekroond door de paus

B. Centrifugale krachten:
 Salische erfopvolgingswet: grond wordt verdeeld op basis van erfgenamen
 Verdrag van Verdun 843: Splitsing van het rijk onder drie zonen
o Lodewijk de Vrome (dood 840)
o Verdeeld onder Lotharius, Lodewijk de Duitser en Karel de Kale

 Weinig handel, geen geldeconomie, slechte wegeninfrastructuur
 Economie blijft lokaal en autocratisch

 Feodaliteit (of leenstelsel): tendens tot vererving van het leen
o De leenheer – de leenman/vazal
o Het leen (foedum) – de dienst (trouw op militair en bestuurlijk vlak)


 9e eeuw: (855, Lotharius sterft): Lotharingen verder verdeeld bij erfoplvolging
 Noordelijk deel: ‘Lotharingen’
 10e eeuw (925): Duitse koning annexeert Lotharingen
o Gevolg voor Lage Landen:
 Schelde is grens tussen Frankrijk & Duitsland
o Ten westen van Schelde: leen van Franse koning
o Ten Oosten van Schelde: leen van Duitse koning
 Lotharingen doorsneden door taalgrens: drietalige ruimte: Frans, Nederlands/Duits, Fries
 Lotharingen: prestigieuze deel: Rome maar ook Aken spelen een grote rol
 KDG verblijft vooral in Aken

3

, C. Economisch, sociaal en bestuurlijk model
 Landbouweconomie
o Feodaliteit wordt snel erfelijk, was niet direct de bedoeling
o Hofstelsel: boer is horige van ‘hereboer’, bewerkt grond in ruil voor vruchtgebruik

 Verwevenheid vorst en kerk:
o Theocratisch ideaal: klerikale elite bestuurt

 Politiek van unificatie – één Christelijke rijk: centralisatie politiek
o Eén wetgeving: Salische wet
o Eén godsdienst
o Eén monastieke leefregel: Regel van Benedictus
o Eén Bijbeltekst: Vulgaat: bijbelvertaling in het Latijn
o Uitbouw hofschool en kloosterscholen met één onderwijsprogramma en één
lettertype, de Karolingische minuskel: artes liberales/de vrije kunsten
(School is privilege)

D. Karolingische renaissance
 Karel de Grote en opvolgers patroneren cultuurproductie, i.s.m hun clericale raadgevers
 Inspiratie: christendom en antieke cultuur

 Nieuwe cultuurcentra: hofscholen, kloosterscholen met gestandaardiseerd lesprogramma
 Nieuwe boekcultuur; grote boekproductie:
o Productiecentra: scriptoria van abdijen aan het hof
o Genres: bijbels, bijbelcommentaren, liturgische werken, schoolboeken, poëzie;
brievencollecties
 Nieuwe architectuur: vnl. tussen Maas en Rijn



D.1. Einhard
 Opgeleid in abdijschool
 Wordt lid van entourage van KDG
 Auteut van Vita Karoli Magni (leven v. KdG)
 Bouwheer van o.a. palts van Aken
 Gehuwd met dochter van de bisschop van Worms

D.2 Alcuinus
 Ierse monnik
 In dienst bij KdG als raadgever
 Leiding hofschool
 Herziet en standaardiseert de Vulgaat
 Auteur van Latijnse Bijbelcommentaren, muziektraktaten, liederen, gedichten,…

D.3 Godescalc-evangelistarium (boek)

4