ZIEKTEMECHANISMEN: ALGEMENE
PATHOLOGISCHE ONTLEEDKUNDE
(SCIOT)
INHOUDSOPGAVE
H1: Ziekte en diagnose .................................................................................................................................... 3
Wat is een ziekte? Wat is een diagnose? De rol van histopathologie ................................................................. 3
Methodes is de pathologie .................................................................................................................................. 3
H2: Celpathologie: cellulaire adaptatie als reactie op celbeschadiging ............................................................ 4
Reversibele beschadiging .................................................................................................................................... 4
Atrofie ............................................................................................................................................................. 4
Hypertrofie ..................................................................................................................................................... 4
Hyperplasie ..................................................................................................................................................... 5
Metaplasie ...................................................................................................................................................... 5
Intracellulaire stapeling .................................................................................................................................. 5
Heat shock of cellulaire stress respons........................................................................................................... 6
Irreversibele beschadiging .................................................................................................................................. 6
Coagulatienecrose .......................................................................................................................................... 6
Liquefactienecrose ......................................................................................................................................... 6
Gangreen ........................................................................................................................................................ 6
Speciale vormen van necrose ......................................................................................................................... 7
Apoptose/Anoikis ........................................................................................................................................... 7
H3: Extracellulaire pathologie ......................................................................................................................... 8
Collageenziekten ................................................................................................................................................. 8
Elastine pathologie.............................................................................................................................................. 8
Proteoglycaan pathologie ................................................................................................................................... 8
Pathologie van de lamina basalis........................................................................................................................ 8
Amyloïdose .......................................................................................................................................................... 8
Classificatie van types amyloïdose ................................................................................................................. 9
Klinische presentatie van amyloïd .................................................................................................................. 9
Behandeling .................................................................................................................................................... 9
H4: De ontsteking ......................................................................................................................................... 10
Inleiding ............................................................................................................................................................ 10
De exsudatieve ontsteking ................................................................................................................................ 10
Vaatverandering ........................................................................................................................................... 10
Vochtverplaatsingen ..................................................................................................................................... 11
Uittreden van cellen uit de vaten ................................................................................................................. 12
Beëindigen van de exsudatieve ontsteking .................................................................................................. 13
1
, De proliferatieve ontsteking .............................................................................................................................. 13
Heling en herstel ............................................................................................................................................... 14
Stoornissen in de heling van huidwonden .................................................................................................... 14
H4: Tumoren ................................................................................................................................................. 16
Wat is een tumor? Een werkbare definitie ........................................................................................................ 16
Histologische diagnose van tumoren ................................................................................................................ 17
Type tumor ................................................................................................................................................... 17
Agressiviteit van de tumor............................................................................................................................ 17
Gradering en stadiëring van tumoren .......................................................................................................... 18
Besluit ........................................................................................................................................................... 19
Morfologische tumormerkers....................................................................................................................... 19
Groei van kankers ............................................................................................................................................. 19
Inleiding: kanker als verstoring van het ecosysteem .................................................................................... 19
Initiatie en promotie ..................................................................................................................................... 19
Tumor progressie en heterogeniteit............................................................................................................. 20
Verspreiding van kanker ................................................................................................................................... 20
Patronen van uitbreiding .............................................................................................................................. 20
Mechanismen van invasie en metastaseren................................................................................................. 21
Precancereuze letsels ........................................................................................................................................ 22
Metaplasie .................................................................................................................................................... 22
Dysplasie ....................................................................................................................................................... 22
Goedaardige tumoren als premaligne letsels ............................................................................................... 22
Andere premaligne letsels ............................................................................................................................ 23
Het effect van de tumor op de gastheer ........................................................................................................... 23
Lokale effecten ............................................................................................................................................. 23
Systemische effecten .................................................................................................................................... 23
Het effect van de gastheer op de tumor: verdedigingsmechanismen............................................................... 23
Tumorsuppressorgenen: p53 als voorbeeld ................................................................................................. 24
Immuunreacties............................................................................................................................................ 24
Niet specifieke reacties: de stromareactie ................................................................................................... 24
Examen: casussen en begrippen, geen foto’s
Doelstellingen: leren van de morfologische aspecten van het ziek zijn met nadruk op:
• Morfogenetische processen, verwijzend naar gegevens van de vereiste voorkennis
• Elementaire letsels die moeten herkend worden
• De relevantie van deze morfogenetische processen in het begrijpen van de fysiopathologie, de
diagnostiek en de verwikkelingen van de aandoening
2
, H1: ZIEKTE EN DIAGNOSE
Pathologische ontleedkunde: bestuderen en diagnosticeren van ziekten gebruik makend van
morfologische kenmerken van de ziekte
WAT IS EEN ZIEKTE? WAT IS EEN DIAGNOSE? DE ROL VAN HISTOPATHOLOGIE
Ziekte: entiteit van suboptimaal functioneren
Diagnose: proces, zoektocht of strategie gebruikt in het interpreteren van de klacht van de patiënt
naar de identificatie van de ziekte toe
Bereiken van diagnostisch eindpunt: pathologische anatomisch onderzoek cruciaal, beperkingen:
• Niet alle ziekteprocessen hebben morfologische uitdrukkingsvormen
• Morfologische uitdrukkingsvormen leiden niet noodzakelijk tot een specifieke diagnose ->
correlatie met klinische gegevens noodzakelijk
• Probleem van representativiteit: punctie moet op juiste plaats genomen worden + grote
sarcomen kunnen heel vertekend beeld vertonen
• Niet alle letsels aanwezig in het weefsel worden gevonden: kleiner letsel = kleinere kans om
op juiste plek punctie te nemen
• Letsels in prediagnostisch stadium: soms zichtbaar op MRI, maar nog niet op histologisch
preparaat
METHODES IS DE PATHOLOGIE
Cytologie: staal van losse cellen
• Door afschrapen van losse cellen van mucosa of verzamelen van cellen uit weefsel dmv
aspiratie
• Problemen: sampling errors, technische problemen, interpretatieproblemen
Histopathologie
• Eerst macroscopisch onderzoek
• Biopsie: klein weefselfragment
• Resectiespecimen: weefsel of orgaan verkregen door operatie
Autopsie: volledig lichaam
• Indicaties: medicolegaal (geen toestemming van nabestaanden nodig)
• Klinische en sociale relevantie van autopsie: vaststellen van doodsoorzaak, controle diagnose,
wetenschappelijk onderzoek (toelating van nabestaanden nodig)
3
PATHOLOGISCHE ONTLEEDKUNDE
(SCIOT)
INHOUDSOPGAVE
H1: Ziekte en diagnose .................................................................................................................................... 3
Wat is een ziekte? Wat is een diagnose? De rol van histopathologie ................................................................. 3
Methodes is de pathologie .................................................................................................................................. 3
H2: Celpathologie: cellulaire adaptatie als reactie op celbeschadiging ............................................................ 4
Reversibele beschadiging .................................................................................................................................... 4
Atrofie ............................................................................................................................................................. 4
Hypertrofie ..................................................................................................................................................... 4
Hyperplasie ..................................................................................................................................................... 5
Metaplasie ...................................................................................................................................................... 5
Intracellulaire stapeling .................................................................................................................................. 5
Heat shock of cellulaire stress respons........................................................................................................... 6
Irreversibele beschadiging .................................................................................................................................. 6
Coagulatienecrose .......................................................................................................................................... 6
Liquefactienecrose ......................................................................................................................................... 6
Gangreen ........................................................................................................................................................ 6
Speciale vormen van necrose ......................................................................................................................... 7
Apoptose/Anoikis ........................................................................................................................................... 7
H3: Extracellulaire pathologie ......................................................................................................................... 8
Collageenziekten ................................................................................................................................................. 8
Elastine pathologie.............................................................................................................................................. 8
Proteoglycaan pathologie ................................................................................................................................... 8
Pathologie van de lamina basalis........................................................................................................................ 8
Amyloïdose .......................................................................................................................................................... 8
Classificatie van types amyloïdose ................................................................................................................. 9
Klinische presentatie van amyloïd .................................................................................................................. 9
Behandeling .................................................................................................................................................... 9
H4: De ontsteking ......................................................................................................................................... 10
Inleiding ............................................................................................................................................................ 10
De exsudatieve ontsteking ................................................................................................................................ 10
Vaatverandering ........................................................................................................................................... 10
Vochtverplaatsingen ..................................................................................................................................... 11
Uittreden van cellen uit de vaten ................................................................................................................. 12
Beëindigen van de exsudatieve ontsteking .................................................................................................. 13
1
, De proliferatieve ontsteking .............................................................................................................................. 13
Heling en herstel ............................................................................................................................................... 14
Stoornissen in de heling van huidwonden .................................................................................................... 14
H4: Tumoren ................................................................................................................................................. 16
Wat is een tumor? Een werkbare definitie ........................................................................................................ 16
Histologische diagnose van tumoren ................................................................................................................ 17
Type tumor ................................................................................................................................................... 17
Agressiviteit van de tumor............................................................................................................................ 17
Gradering en stadiëring van tumoren .......................................................................................................... 18
Besluit ........................................................................................................................................................... 19
Morfologische tumormerkers....................................................................................................................... 19
Groei van kankers ............................................................................................................................................. 19
Inleiding: kanker als verstoring van het ecosysteem .................................................................................... 19
Initiatie en promotie ..................................................................................................................................... 19
Tumor progressie en heterogeniteit............................................................................................................. 20
Verspreiding van kanker ................................................................................................................................... 20
Patronen van uitbreiding .............................................................................................................................. 20
Mechanismen van invasie en metastaseren................................................................................................. 21
Precancereuze letsels ........................................................................................................................................ 22
Metaplasie .................................................................................................................................................... 22
Dysplasie ....................................................................................................................................................... 22
Goedaardige tumoren als premaligne letsels ............................................................................................... 22
Andere premaligne letsels ............................................................................................................................ 23
Het effect van de tumor op de gastheer ........................................................................................................... 23
Lokale effecten ............................................................................................................................................. 23
Systemische effecten .................................................................................................................................... 23
Het effect van de gastheer op de tumor: verdedigingsmechanismen............................................................... 23
Tumorsuppressorgenen: p53 als voorbeeld ................................................................................................. 24
Immuunreacties............................................................................................................................................ 24
Niet specifieke reacties: de stromareactie ................................................................................................... 24
Examen: casussen en begrippen, geen foto’s
Doelstellingen: leren van de morfologische aspecten van het ziek zijn met nadruk op:
• Morfogenetische processen, verwijzend naar gegevens van de vereiste voorkennis
• Elementaire letsels die moeten herkend worden
• De relevantie van deze morfogenetische processen in het begrijpen van de fysiopathologie, de
diagnostiek en de verwikkelingen van de aandoening
2
, H1: ZIEKTE EN DIAGNOSE
Pathologische ontleedkunde: bestuderen en diagnosticeren van ziekten gebruik makend van
morfologische kenmerken van de ziekte
WAT IS EEN ZIEKTE? WAT IS EEN DIAGNOSE? DE ROL VAN HISTOPATHOLOGIE
Ziekte: entiteit van suboptimaal functioneren
Diagnose: proces, zoektocht of strategie gebruikt in het interpreteren van de klacht van de patiënt
naar de identificatie van de ziekte toe
Bereiken van diagnostisch eindpunt: pathologische anatomisch onderzoek cruciaal, beperkingen:
• Niet alle ziekteprocessen hebben morfologische uitdrukkingsvormen
• Morfologische uitdrukkingsvormen leiden niet noodzakelijk tot een specifieke diagnose ->
correlatie met klinische gegevens noodzakelijk
• Probleem van representativiteit: punctie moet op juiste plaats genomen worden + grote
sarcomen kunnen heel vertekend beeld vertonen
• Niet alle letsels aanwezig in het weefsel worden gevonden: kleiner letsel = kleinere kans om
op juiste plek punctie te nemen
• Letsels in prediagnostisch stadium: soms zichtbaar op MRI, maar nog niet op histologisch
preparaat
METHODES IS DE PATHOLOGIE
Cytologie: staal van losse cellen
• Door afschrapen van losse cellen van mucosa of verzamelen van cellen uit weefsel dmv
aspiratie
• Problemen: sampling errors, technische problemen, interpretatieproblemen
Histopathologie
• Eerst macroscopisch onderzoek
• Biopsie: klein weefselfragment
• Resectiespecimen: weefsel of orgaan verkregen door operatie
Autopsie: volledig lichaam
• Indicaties: medicolegaal (geen toestemming van nabestaanden nodig)
• Klinische en sociale relevantie van autopsie: vaststellen van doodsoorzaak, controle diagnose,
wetenschappelijk onderzoek (toelating van nabestaanden nodig)
3
