Samenvatting recht:
Bronnen en beginselen van het recht
1. Ontstaan en ontwikkeling van het recht
Afspraken over het samenleven
Afspraken die bij iedereen bekend zijn
Afspraken moeten worden nageleefd
Primaire dwang: geweld (fysieke en economisch)
Geciviliseerde dwang: alternatieve straffen (werkstraffen), humane straffen (guillotine)
Belgisch recht: gebaseerd op code Napoleon (1804)
Samensmelting van: Romeins, kerkelijk en gewoonterecht
Vandaag nog steeds onderhevig aan bepalingen van Romeins recht (modernisering)
2.Wat is recht
Geheel van afdwingbare regels
Recht is afdwingbaar, afdwingen via rechtbanken (door straffen bij misdrijven, verbieden iets te
doen, dwingen iets te doen, dwingen iets te betalen).
Recht is op iedereen van toepassing.
Die door de samenleving tot stand komen
Oorspronkelijk: afspraken tussen individuen
Wetgevende bevoegdheid: overgedragen aan vertegenwoordigend orgaan (parlementaire
democratie)
Met als doel de samenleving te ordenen
Zonder recht: chaos, recht van de sterkste
Met recht: objectiviteit, rechtszekerheid, algemeenheid
Recht: instrument om beleid te maken (Vrouwe Justitia)
3.Bronnen van het recht
Bronnen: hiërarchische volgorde, hoogste bron voorrang bij tegenstrijdigheid
1. Wetgeving
2. Gewoonte
3. Rechtspraak
4. Rechtsleer
5. Algemene rechtsbeginselen
6. Billijkheid
1. Wetgeving
Wet in formele betekenis: wet, decreet, ordonnantie, gemaakt door parlement (WM)
Wet in materiële betekenis: KB, MB …, algemeen verbindende rechtsregel
Internationale verdragen
Bilaterale verdragen: tussen twee landen (bv. Kinderontvoering Turkije, Marokko)
Multilaterale verdragen: tussen meerdere landen (bv. UVRM, EVRM, IKV)
In België van kracht indien geratificeerd (eerst procedure doorlopen voor het van toepassing is)
Ratificatieprocedure: onderhandeling, ondertekening, goedkeuring door parlement, bekrachtiging
door UM, publicatie in staatsblad, inwerkingtreding (pas dan van kracht in interne rechtsorde)
,Grondwet
- Organisatie van de staat en rechten en vrijheden van burgers.
- Hoogste nationale wet, boven gewone wetten
- Moeilijk te wijzigen (gewone rechtbanken leggen zaken voor aan grondwettelijk hof, GH
toetst wetskrachtige normen aan de grondwet of vernietigd deze)
Wetten/decreten/ordonnanties/besluiten
Diverse niveaus:
- Federaal: België, wetten
- Regionaal: Gemeenschappen en gewesten, decreten en ordonnanties
Deze zijn gelijkwaardig, nevengeschikt, even belangrijk (bij conflict => GH)
2. Gewoonte
Staat onder de wet, mag er niet mee in strijd zijn
- algemeen geldend: gebaseerd op rechtshandelingen gesteld door meerderheid gemeenschap
- duurzaam: lange periode voortbestaan
- bestendig: gewoonte moet men volgen
- openbaar: bekend zijn bij burgers
- als rechtsregel aanvaard: aanvaard als billijk en rechtvaardig
3. Rechtspraak
Individuele gevallen
- toepassing rechtsregels in concrete situaties
- niet bindend (rechters zijn niet gebonden door uitspraken van andere rechters)
4. Rechtsleer
Boeken, artikels, teksten van rechtsgeleerden (publicaties van rechtsgeleerden)
- Kan uitspraken beïnvloeden
- Kan wetgeving beïnvloeden (aanpassen/totstandkomen van wetgeving impliciet/expliciet)
- Niet bindend
5. Algemene rechtsbeginselen
Algemene principes aanvaard, maar niet in geschreven teksten (wetten) neergelegd
Bv.: Scheiding der machten, Non bis in idem, vermoeden van onschuld, gelijkheidsbeginsel …
6. Billijkheid
= rekening houden met omstandigheden en toestand partijen
4. Indeling van het recht
Publiek recht: regelt de verhouding tussen burger en overheid of tussen overheden onderling
- Doel: goed beheer van openbare diensten
- Dwingend van aard
Privaat recht: regelt de verhouding tussen burgers onderling
- Doel: privaat belang
- Deels dwingend en deels aanvullend van aard
Nationaal recht: in België van toepassing, regelt de verhouding tussen inwoners van staten
Internationaal recht: buiten België, regelt de verhouding tussen staten
Nationaal publiek recht:
Grondwettelijk recht: organisatie staat en regelen rechten en vrijheden burgers
Administratief recht: praktische werking van administratie
Strafrecht – strafprocesrecht: SR bepaalt welke handelingen strafbaar zijn en de straffen bij
overtreding, SPR regelt procedure voor strafrechtbanken
Fiscaal recht – begrotingsrecht: FR regelt inkomsten belastingen, BR regelt uitgaven belastingen
, Gerechtelijk recht
Nationaal privaatrecht:
Burgerlijk recht: regelt verhouding tussen burgers
Ondernemingsrecht: regelt statuut van ondernemingen
Privaatrechtelijk procesrecht: regelt procedure
Internationaal publiek recht:
Volkenrecht: regelt verhouding tussen staten onderling en tussen staten en instellingen
Internationaal strafrecht: bestraffing van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid
Internationaal privaat recht:
Regelt welke nationale wetgeving van toepassing is, zuiver nationaal recht (=regeling zelf)
Bijzondere gevallen: sociaal recht, milieurecht, medisch recht, onderwijsrecht …
Sociaal recht:
- Sociaal zekerheidsrecht: publiek (organisaties) en privaat (mutualiteiten)
- Arbeidsrecht: publiek (organisaties) en privaat ( WG-WN) en internationaal (kinderarbeid)
Rechtsbedeling (deel 1)
1. Situering
Rechtsbedeling: recht op een eerlijk proces en juridische bijstand door advocaat bij juridisch geschil
voor onafhankelijke rechtbank.
Alternatieve geschillenregeling: geschillen beslecht buiten de rechtbank.
Rechtshulp: mensen moeten ergens terecht kunnen en geholpen worden wanneer ze met juridische
vragen zitten.
2. Rechtshulp
1. Advocatuur
Taken: Vertegenwoordigen, informeren, adviseren, onderhandelen, bemiddelen
Gratis juridische eerstelijnsbijstand: door CJB (extra aandacht voor kwetsbare groepen)
- Juridische vragen beantwoorden (over huur, faillissement, familiale zaken …)
- Informatie over bevoegde diensten
- Verwijzing naar bevoegde diensten
Samenstelling CJB: vertegenwoordigers balie, onthaal en organisaties
Taken: zitdagen organiseren, overleg tussen organisaties bevorderen, informatie verspreiden
2. OCMW
Taak: maatschappelijke dienstverlening, rechten burgers realiseren, er voor zorgen dat mensen een
menswaardig bestaan leiden
3. Vakbonden
3 belangrijkste: ACV, ABVV, ACLVB
Taak: juridisch advies geven op vlak van sociaal recht, vertegenwoordigen voor de rechtbank
(goedkoper, sneller)
4. Mutualiteiten
= ziekenfondsen
5 koepels: CM, LM, SM, NZF, OZF
Taak: juridisch advies geven op vlak van sociaal/medisch recht (ziekteverzekering, pensioenen,
verhoogde kinderbijslag …), rechtsbijstand voor leden, soms ook procesfinanciering
5. Verbruikersorganisatie
Test aankoop
Taak: Advies en rechtsbijstand geven, vertegenwoordigen van consumenten
Je kan klacht indienen bij test-aankoop, mensen bij test-aankoop zijn juristen
Bronnen en beginselen van het recht
1. Ontstaan en ontwikkeling van het recht
Afspraken over het samenleven
Afspraken die bij iedereen bekend zijn
Afspraken moeten worden nageleefd
Primaire dwang: geweld (fysieke en economisch)
Geciviliseerde dwang: alternatieve straffen (werkstraffen), humane straffen (guillotine)
Belgisch recht: gebaseerd op code Napoleon (1804)
Samensmelting van: Romeins, kerkelijk en gewoonterecht
Vandaag nog steeds onderhevig aan bepalingen van Romeins recht (modernisering)
2.Wat is recht
Geheel van afdwingbare regels
Recht is afdwingbaar, afdwingen via rechtbanken (door straffen bij misdrijven, verbieden iets te
doen, dwingen iets te doen, dwingen iets te betalen).
Recht is op iedereen van toepassing.
Die door de samenleving tot stand komen
Oorspronkelijk: afspraken tussen individuen
Wetgevende bevoegdheid: overgedragen aan vertegenwoordigend orgaan (parlementaire
democratie)
Met als doel de samenleving te ordenen
Zonder recht: chaos, recht van de sterkste
Met recht: objectiviteit, rechtszekerheid, algemeenheid
Recht: instrument om beleid te maken (Vrouwe Justitia)
3.Bronnen van het recht
Bronnen: hiërarchische volgorde, hoogste bron voorrang bij tegenstrijdigheid
1. Wetgeving
2. Gewoonte
3. Rechtspraak
4. Rechtsleer
5. Algemene rechtsbeginselen
6. Billijkheid
1. Wetgeving
Wet in formele betekenis: wet, decreet, ordonnantie, gemaakt door parlement (WM)
Wet in materiële betekenis: KB, MB …, algemeen verbindende rechtsregel
Internationale verdragen
Bilaterale verdragen: tussen twee landen (bv. Kinderontvoering Turkije, Marokko)
Multilaterale verdragen: tussen meerdere landen (bv. UVRM, EVRM, IKV)
In België van kracht indien geratificeerd (eerst procedure doorlopen voor het van toepassing is)
Ratificatieprocedure: onderhandeling, ondertekening, goedkeuring door parlement, bekrachtiging
door UM, publicatie in staatsblad, inwerkingtreding (pas dan van kracht in interne rechtsorde)
,Grondwet
- Organisatie van de staat en rechten en vrijheden van burgers.
- Hoogste nationale wet, boven gewone wetten
- Moeilijk te wijzigen (gewone rechtbanken leggen zaken voor aan grondwettelijk hof, GH
toetst wetskrachtige normen aan de grondwet of vernietigd deze)
Wetten/decreten/ordonnanties/besluiten
Diverse niveaus:
- Federaal: België, wetten
- Regionaal: Gemeenschappen en gewesten, decreten en ordonnanties
Deze zijn gelijkwaardig, nevengeschikt, even belangrijk (bij conflict => GH)
2. Gewoonte
Staat onder de wet, mag er niet mee in strijd zijn
- algemeen geldend: gebaseerd op rechtshandelingen gesteld door meerderheid gemeenschap
- duurzaam: lange periode voortbestaan
- bestendig: gewoonte moet men volgen
- openbaar: bekend zijn bij burgers
- als rechtsregel aanvaard: aanvaard als billijk en rechtvaardig
3. Rechtspraak
Individuele gevallen
- toepassing rechtsregels in concrete situaties
- niet bindend (rechters zijn niet gebonden door uitspraken van andere rechters)
4. Rechtsleer
Boeken, artikels, teksten van rechtsgeleerden (publicaties van rechtsgeleerden)
- Kan uitspraken beïnvloeden
- Kan wetgeving beïnvloeden (aanpassen/totstandkomen van wetgeving impliciet/expliciet)
- Niet bindend
5. Algemene rechtsbeginselen
Algemene principes aanvaard, maar niet in geschreven teksten (wetten) neergelegd
Bv.: Scheiding der machten, Non bis in idem, vermoeden van onschuld, gelijkheidsbeginsel …
6. Billijkheid
= rekening houden met omstandigheden en toestand partijen
4. Indeling van het recht
Publiek recht: regelt de verhouding tussen burger en overheid of tussen overheden onderling
- Doel: goed beheer van openbare diensten
- Dwingend van aard
Privaat recht: regelt de verhouding tussen burgers onderling
- Doel: privaat belang
- Deels dwingend en deels aanvullend van aard
Nationaal recht: in België van toepassing, regelt de verhouding tussen inwoners van staten
Internationaal recht: buiten België, regelt de verhouding tussen staten
Nationaal publiek recht:
Grondwettelijk recht: organisatie staat en regelen rechten en vrijheden burgers
Administratief recht: praktische werking van administratie
Strafrecht – strafprocesrecht: SR bepaalt welke handelingen strafbaar zijn en de straffen bij
overtreding, SPR regelt procedure voor strafrechtbanken
Fiscaal recht – begrotingsrecht: FR regelt inkomsten belastingen, BR regelt uitgaven belastingen
, Gerechtelijk recht
Nationaal privaatrecht:
Burgerlijk recht: regelt verhouding tussen burgers
Ondernemingsrecht: regelt statuut van ondernemingen
Privaatrechtelijk procesrecht: regelt procedure
Internationaal publiek recht:
Volkenrecht: regelt verhouding tussen staten onderling en tussen staten en instellingen
Internationaal strafrecht: bestraffing van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid
Internationaal privaat recht:
Regelt welke nationale wetgeving van toepassing is, zuiver nationaal recht (=regeling zelf)
Bijzondere gevallen: sociaal recht, milieurecht, medisch recht, onderwijsrecht …
Sociaal recht:
- Sociaal zekerheidsrecht: publiek (organisaties) en privaat (mutualiteiten)
- Arbeidsrecht: publiek (organisaties) en privaat ( WG-WN) en internationaal (kinderarbeid)
Rechtsbedeling (deel 1)
1. Situering
Rechtsbedeling: recht op een eerlijk proces en juridische bijstand door advocaat bij juridisch geschil
voor onafhankelijke rechtbank.
Alternatieve geschillenregeling: geschillen beslecht buiten de rechtbank.
Rechtshulp: mensen moeten ergens terecht kunnen en geholpen worden wanneer ze met juridische
vragen zitten.
2. Rechtshulp
1. Advocatuur
Taken: Vertegenwoordigen, informeren, adviseren, onderhandelen, bemiddelen
Gratis juridische eerstelijnsbijstand: door CJB (extra aandacht voor kwetsbare groepen)
- Juridische vragen beantwoorden (over huur, faillissement, familiale zaken …)
- Informatie over bevoegde diensten
- Verwijzing naar bevoegde diensten
Samenstelling CJB: vertegenwoordigers balie, onthaal en organisaties
Taken: zitdagen organiseren, overleg tussen organisaties bevorderen, informatie verspreiden
2. OCMW
Taak: maatschappelijke dienstverlening, rechten burgers realiseren, er voor zorgen dat mensen een
menswaardig bestaan leiden
3. Vakbonden
3 belangrijkste: ACV, ABVV, ACLVB
Taak: juridisch advies geven op vlak van sociaal recht, vertegenwoordigen voor de rechtbank
(goedkoper, sneller)
4. Mutualiteiten
= ziekenfondsen
5 koepels: CM, LM, SM, NZF, OZF
Taak: juridisch advies geven op vlak van sociaal/medisch recht (ziekteverzekering, pensioenen,
verhoogde kinderbijslag …), rechtsbijstand voor leden, soms ook procesfinanciering
5. Verbruikersorganisatie
Test aankoop
Taak: Advies en rechtsbijstand geven, vertegenwoordigen van consumenten
Je kan klacht indienen bij test-aankoop, mensen bij test-aankoop zijn juristen
