Fecundability (vruchtbaarheid) = het vermogen om in een bepaalde cyclus zwanger te worden.
Fecundity = vermogen om levend geboren kind te krijgen.
Fertiliteit = vermogen binnen 1 jaar voor te planten (20-35%). In periovulatoire periode (rond LH-piek): 10-33%.
Steriliteit = azoöspermie, anovulatie + afsluiting Tubae fallopii.
Tijd-tot-zwangerschap (TTP) → age, parity, menstrual cycle length, prior contraception use, alcohol consumption, educational
level, number of working hours. Zonder risicofactoren = 3,4 mnd, 4+ risicofactoren = 28 mnd.
Amenneroe = afwezigheid van menstruaties, > 4 maanden. (1-7:1000)
Menorrhagie = hevig menstrueel bloedverlies; regelmatige maar langdurige en overvloedinge menses tot Hb ondermijnend.
Metorrhagie = geen cycluspatroon herkenbaar
Dysmenorroe = pijnlijke menstruatie
Oligomenneroe = onregelmatige cycli (20-30:1000)
Oligomennoroe = >35 dagen, maar < 183 dgn (tussen 5 weken en een half jaar)
Amennoroe = > 6 mnd
- Primair: Turner, iatrogeen, opstartmenses die niet is doorgezet (geen ovulatie)
- Secundair: het is normaal geweest, nu verworven (niet chromosomaal); PCOS, vervroegde overgang, spiraal
Kans op ovulatie hangt af van FAI, BMI, lft + type vruchtbaarheidsstoornis
De pil doet het corpus luteum na.
Pil doet 3 dingen: endometrium wordt niet dik, as wordt onderdrukt, cervix wordt minder doorgankelijk.
Menstruatieprobleem: organisch = uterus myomatus, endometrium/cervix pathologie, stolling, iatrogeen; of hormonaal.
Oestrogeen piek ovulatie, hoge LH piek voor ovulatie (dit meet je bij ovulatietesten), (corpus luteum maakt)progesteron hoog na
ovulatie (maakt slijmvlies goed voor nesteling embryo). FSH voor follikelontwikkeling. Steroïden = estrogeen (oestradiol) +
progesteron = geven negatieve feedback op hypofyse/hypothalamus.
1e cyclushelft = FSH + oestradiol
2e cyclushelft = LH + progesteron
Hypothalamus-hypofyse gonaden as
- Hypofyse voorkwab: FSH/LH, TSH, GH, ACTH, prolactine
- Achterkwab: oxytocine/ADH/vasopressine
,Bij mannen:
- LH = Leydig cellen = testosteron
- FSH = Sertoli cellen = inhibine B (remmer as)
- LH preovulatoir hoge piek in vergelijking met FSH
- FSH heeft 2 golfjes
- Oestrogeen blijft oplopen, en daalt beetje door LH + FSH piek
- Geen progesteron in de folliculaire fase! Want wordt door geel lichaam geproduceerd
- Luteale fase is altijd 1 wk, als je 1x per 4 mnd ongesteld wordt = 3,5 mnd lang folliculaire fase.
Veel meer LH-receptor mutaties dan FSH, want FSH-R mutatie is niet met het leven verenigbaar.
WHO1 = er komt te weinig hormoon naar het ovarium toe: aansturingsprobleem (hypofyse/hypothalamus)
WHO2 = bv obesitas
WHO3 = FSH + LH hard bezig. Staan hoog want er is geen negatieve feedback.
Checken voor een ovulatie door progesteron te testen (dit ontstaat nadat ovulatie is geweest in het corpus luteum). Progesteron
het hoogst na je ovulatie tot voor je menstruatie. Progesteron onttrekking = menstruatie.
PMS = luteale fase, corpus luteum sterft, je gaat van hoge progesteron naar lage progesteron (hormoonschommeling). Geen
premenstruele klachten → geen progesteron → geen ovulatie.
Fitz-Hugh-Curtis syndroom = chlamydia/gonorroe verklevingen in de buikholte.
,Karyogram bij primaire amennorroe, DNA-onderzoek bij secundaire.
Amenerroe
- Primair = na 14 jaar bij afwezigheid Tanner + na 16 jaar met aanwezigheid Tanner → verder onderzoek nodig
- Secundair = na 3-4 mnd aanleiding voor verder onderzoek
Meiose I = verplaatst geen chromosomen, maar chromatiden → haploïdisatie (dus splitsen, zodat je maar 1 chromosoomstreng
hebt).
Synaptonemaal complex = rits, zorgt voor genetische variatie dmv crossing over
Classificatie van anovulatie, meten adhv gonadotropen en serum oestradiol (eierstok! Doet hij het nog? Follikel maakt
oestradiol).
1. FSH + LH + oestradiol laag → in je brein werkt het niet trauma, tumor, ideopatisch, stress, eetstoornissen, extreme
fysieke belasting
2. FSH + LH + oestradiol normaal → ontregeling, je meet geen afwijkingen,maar alsnog werkt het niet goed. Rx =
overgewicht, hyperandrogenisme (hirsutisme, acne, virilisatie), PCOS.
3. FSH + LH + oestradiol hoog → ovariele oorzaak, natuurlijke veroudering, eierstok doet het niet, follikels zijn op,
climacterium praecox, Turner, iatrogeen (bestraling, chemo), aromatose, galactosemia.
Hyperprolactinemie is de vaakst voorkomende oorzaak van anovulatie en amennoroe (7,5%).
Spermatogenese = 70 dagen (spermacytogenese + spermiogenese)
Primaire spermatocyten → secundaire spermatocyten→ronde + verlengde spermatiden → spermatozoa.
Spermacytogenese = 50 dgn = genetisch
Spermiogenese= 20 dgn, morfologisch; expressie van testis-specifieke genen/eiwitten. Histon-naar-protamine transitie
(compactie van het chromatine). Kan niet met histonen zoals in normale cellen, dus moet met protaminen. Zorgt voor
natuurlijke selectie van zaadcellen (dit mis je bij ICSI).
Oogenese
Primaire oocyten →[meiose I; LH heft blokkade op] → metafase II arrest →[fertilizatie/meioseII; bevruchting heft blokkade op]
→ zygote
Groei oocyt: synthese mRNA + rRNA voor vroeg embryonale fase (klievingsdelingen) + vorming zona pellucida + vorming
corticale granulen (tegen polyspermie; beïnvloeden zona pellucida) + vorming gap junctions (tussen granulocyten en eicel,
zorgen ervoor dat eicel niet te snel te snel meiose gaat hervatten + verwerven van competentie tot meiose hervatting.
Normaal ejaculaat: volume >1,5cc, pH >7.1, concentratie >15 milj/mL, motiliteit >32% progressief, morfologie >4% normalen.
Onwikkeling mannelijke genitalieen: SRY-expressie → ontwikkeling foetale testis→ productie testosteron + AMH →
ontwikkeling gangen van Wolff (epidydimis, vas deferens + vesiculae seminalis) → elimineren Mullerse gangen → testosteron
wordt omgezet in dihydrotestosteron → externe genitalien.
, Man Vrouw
Sinus urogenitalis Blaas, uretra, prostaat, bulbo-urethrale Blaas, urethrale klieren, vagina, uretra
klieren
Primaire germinale Spermatozoa Eicellen
cellen
Primaire Tubuli seminiferi Deel vd follikels
geslachtsstrengen
Buis van Wolff Zaadleider, epididimis, vesicula seminalis Epoophron, cyste van gartner
Buis van muller Appendix testis Eileider, uterus, vagina
Gonade Testis Ovaria
Tuberculum Corpora cavernosa, corpus spongiosum, glans Bulbus vestibuli, clitors, corpora cavernosum
genitale penis
Urogenitale wallen Ventrale zijde penis Labia minora
Labio-scrotale Scrotum Labia majora
wallen
Volume testis = > 12 cc; uitde bal komt 0,5cc. 80% tubuli seminifiri met Sertolicellen, 20% interstitium met oa Leydigcellen. 5%
van ejaculaatvolume wordt gevormd in de testis.
LH = Leydig cellen -> testosteron aanmaak
FSH = Sertoli cellen -> spermatogenese (terugkoppeling inhB)
Epididymis = transport, opslag, rijping → motiliteit, concentratie, eiwitten voor binding aan zona pellucida, stabilisatie DNA.
Prostaat = productie proteasomen, zure pH, 30% van ejaculatievolume, productie van PSA nodig voor liquefactie.
Vesicula seminalis = 60% prostaatvolume, pH basisch, rijk aan fructose, zorgt voor gelvorming na ejaculatie.
Capacitatie en acrosoomreactie: chemoattractie – docking – acrosomal exocytosis – hyperactivity – penentration of egg coat –
membrane fusion.
Vruchtbaarheidsstoornissen
Mannelijke infertiliteit oorzaken: testiculaire insufficientie, endocriene afwijkingen, obstructie tractus genitalis, sperma
antilichamen, medicatie/milieu/stres/ziekte, varicocele (temperatuur), erectie/ejaculatie stoornissen, idiopatisch.
OFO belangrijkst = leeftijd vrouw + duur vruchtbaarheidsstornis.
Hunault model = semenanalyse + verwijsstatus
Monitoren cyclus = LH detectie urine, echo, temperatuurstijging, progesteron, endomentriumbeoordeling (midluteaal het dikst).
Vruchtbaarheidsstoornissen worden behandelt bij: erectiestoornis, ejaculatiestoornis, vaginisme, dwarslaesie
BMI/obesitas zorgen voor anovulatie: veel vet → veel oestrogeen → as staat lager → ovaria minder geactiveerd: geen LH/FSH
piek. Behandelen met clomidecitraat.
Hyergonadotroop hypogonadisme = Turner syndroom (streak ovaries), aromatasedeficientie
Lab bij vruchtbaarheidsstoornissen = CAT, mid-luteaal progesteron, serologie, sperma analyse.
Testiculair vruchtbaarheidsprobleem
1. Hypergonadotroop hypogonadisme = verhoogde FSH + LH: gestoorde spermatogenese.
a. Congenitaal = Klinefelter, anorchie, cryptorchisme (bal niet goed ingedaald),
b. Verworven = orchitis, torsie, castratie, cytotoxische therapie
2. Hypogonadotroop hypogonadisme = verlaagd FSH + LH – dysfunctie hypofyse/hypothalamus
a. Congenitaal = Kallman (hypothalamus ontbreekt), idiopathisch hypopituitaritisme, verlate puberteit.
b. Verworven = hypofysair/hypothalame ziekte, iatrogeen (hypofysectomie), GnRH agonist
3. Obstructie tractus genitalis: congenitaal ontbreken van vas deferens (CBAVD), mullerse cyste, prostaat, epididymale
obstructie (infectie, congenitaal), iatrogeen (lies/scrotale chirurgie)
Genetisch:
- Chromosoom afwijkingen mn. bij azoospermie (sperma zonder zaad erin)
- 10% azoospermie = Klinefelter (47XXY)
- 15% azoospermie /extreme OAT heeft deletie AZF-regio op Y-chromosoom; OAT = oligoasthenoteratoozoospermie.
Fecundity = vermogen om levend geboren kind te krijgen.
Fertiliteit = vermogen binnen 1 jaar voor te planten (20-35%). In periovulatoire periode (rond LH-piek): 10-33%.
Steriliteit = azoöspermie, anovulatie + afsluiting Tubae fallopii.
Tijd-tot-zwangerschap (TTP) → age, parity, menstrual cycle length, prior contraception use, alcohol consumption, educational
level, number of working hours. Zonder risicofactoren = 3,4 mnd, 4+ risicofactoren = 28 mnd.
Amenneroe = afwezigheid van menstruaties, > 4 maanden. (1-7:1000)
Menorrhagie = hevig menstrueel bloedverlies; regelmatige maar langdurige en overvloedinge menses tot Hb ondermijnend.
Metorrhagie = geen cycluspatroon herkenbaar
Dysmenorroe = pijnlijke menstruatie
Oligomenneroe = onregelmatige cycli (20-30:1000)
Oligomennoroe = >35 dagen, maar < 183 dgn (tussen 5 weken en een half jaar)
Amennoroe = > 6 mnd
- Primair: Turner, iatrogeen, opstartmenses die niet is doorgezet (geen ovulatie)
- Secundair: het is normaal geweest, nu verworven (niet chromosomaal); PCOS, vervroegde overgang, spiraal
Kans op ovulatie hangt af van FAI, BMI, lft + type vruchtbaarheidsstoornis
De pil doet het corpus luteum na.
Pil doet 3 dingen: endometrium wordt niet dik, as wordt onderdrukt, cervix wordt minder doorgankelijk.
Menstruatieprobleem: organisch = uterus myomatus, endometrium/cervix pathologie, stolling, iatrogeen; of hormonaal.
Oestrogeen piek ovulatie, hoge LH piek voor ovulatie (dit meet je bij ovulatietesten), (corpus luteum maakt)progesteron hoog na
ovulatie (maakt slijmvlies goed voor nesteling embryo). FSH voor follikelontwikkeling. Steroïden = estrogeen (oestradiol) +
progesteron = geven negatieve feedback op hypofyse/hypothalamus.
1e cyclushelft = FSH + oestradiol
2e cyclushelft = LH + progesteron
Hypothalamus-hypofyse gonaden as
- Hypofyse voorkwab: FSH/LH, TSH, GH, ACTH, prolactine
- Achterkwab: oxytocine/ADH/vasopressine
,Bij mannen:
- LH = Leydig cellen = testosteron
- FSH = Sertoli cellen = inhibine B (remmer as)
- LH preovulatoir hoge piek in vergelijking met FSH
- FSH heeft 2 golfjes
- Oestrogeen blijft oplopen, en daalt beetje door LH + FSH piek
- Geen progesteron in de folliculaire fase! Want wordt door geel lichaam geproduceerd
- Luteale fase is altijd 1 wk, als je 1x per 4 mnd ongesteld wordt = 3,5 mnd lang folliculaire fase.
Veel meer LH-receptor mutaties dan FSH, want FSH-R mutatie is niet met het leven verenigbaar.
WHO1 = er komt te weinig hormoon naar het ovarium toe: aansturingsprobleem (hypofyse/hypothalamus)
WHO2 = bv obesitas
WHO3 = FSH + LH hard bezig. Staan hoog want er is geen negatieve feedback.
Checken voor een ovulatie door progesteron te testen (dit ontstaat nadat ovulatie is geweest in het corpus luteum). Progesteron
het hoogst na je ovulatie tot voor je menstruatie. Progesteron onttrekking = menstruatie.
PMS = luteale fase, corpus luteum sterft, je gaat van hoge progesteron naar lage progesteron (hormoonschommeling). Geen
premenstruele klachten → geen progesteron → geen ovulatie.
Fitz-Hugh-Curtis syndroom = chlamydia/gonorroe verklevingen in de buikholte.
,Karyogram bij primaire amennorroe, DNA-onderzoek bij secundaire.
Amenerroe
- Primair = na 14 jaar bij afwezigheid Tanner + na 16 jaar met aanwezigheid Tanner → verder onderzoek nodig
- Secundair = na 3-4 mnd aanleiding voor verder onderzoek
Meiose I = verplaatst geen chromosomen, maar chromatiden → haploïdisatie (dus splitsen, zodat je maar 1 chromosoomstreng
hebt).
Synaptonemaal complex = rits, zorgt voor genetische variatie dmv crossing over
Classificatie van anovulatie, meten adhv gonadotropen en serum oestradiol (eierstok! Doet hij het nog? Follikel maakt
oestradiol).
1. FSH + LH + oestradiol laag → in je brein werkt het niet trauma, tumor, ideopatisch, stress, eetstoornissen, extreme
fysieke belasting
2. FSH + LH + oestradiol normaal → ontregeling, je meet geen afwijkingen,maar alsnog werkt het niet goed. Rx =
overgewicht, hyperandrogenisme (hirsutisme, acne, virilisatie), PCOS.
3. FSH + LH + oestradiol hoog → ovariele oorzaak, natuurlijke veroudering, eierstok doet het niet, follikels zijn op,
climacterium praecox, Turner, iatrogeen (bestraling, chemo), aromatose, galactosemia.
Hyperprolactinemie is de vaakst voorkomende oorzaak van anovulatie en amennoroe (7,5%).
Spermatogenese = 70 dagen (spermacytogenese + spermiogenese)
Primaire spermatocyten → secundaire spermatocyten→ronde + verlengde spermatiden → spermatozoa.
Spermacytogenese = 50 dgn = genetisch
Spermiogenese= 20 dgn, morfologisch; expressie van testis-specifieke genen/eiwitten. Histon-naar-protamine transitie
(compactie van het chromatine). Kan niet met histonen zoals in normale cellen, dus moet met protaminen. Zorgt voor
natuurlijke selectie van zaadcellen (dit mis je bij ICSI).
Oogenese
Primaire oocyten →[meiose I; LH heft blokkade op] → metafase II arrest →[fertilizatie/meioseII; bevruchting heft blokkade op]
→ zygote
Groei oocyt: synthese mRNA + rRNA voor vroeg embryonale fase (klievingsdelingen) + vorming zona pellucida + vorming
corticale granulen (tegen polyspermie; beïnvloeden zona pellucida) + vorming gap junctions (tussen granulocyten en eicel,
zorgen ervoor dat eicel niet te snel te snel meiose gaat hervatten + verwerven van competentie tot meiose hervatting.
Normaal ejaculaat: volume >1,5cc, pH >7.1, concentratie >15 milj/mL, motiliteit >32% progressief, morfologie >4% normalen.
Onwikkeling mannelijke genitalieen: SRY-expressie → ontwikkeling foetale testis→ productie testosteron + AMH →
ontwikkeling gangen van Wolff (epidydimis, vas deferens + vesiculae seminalis) → elimineren Mullerse gangen → testosteron
wordt omgezet in dihydrotestosteron → externe genitalien.
, Man Vrouw
Sinus urogenitalis Blaas, uretra, prostaat, bulbo-urethrale Blaas, urethrale klieren, vagina, uretra
klieren
Primaire germinale Spermatozoa Eicellen
cellen
Primaire Tubuli seminiferi Deel vd follikels
geslachtsstrengen
Buis van Wolff Zaadleider, epididimis, vesicula seminalis Epoophron, cyste van gartner
Buis van muller Appendix testis Eileider, uterus, vagina
Gonade Testis Ovaria
Tuberculum Corpora cavernosa, corpus spongiosum, glans Bulbus vestibuli, clitors, corpora cavernosum
genitale penis
Urogenitale wallen Ventrale zijde penis Labia minora
Labio-scrotale Scrotum Labia majora
wallen
Volume testis = > 12 cc; uitde bal komt 0,5cc. 80% tubuli seminifiri met Sertolicellen, 20% interstitium met oa Leydigcellen. 5%
van ejaculaatvolume wordt gevormd in de testis.
LH = Leydig cellen -> testosteron aanmaak
FSH = Sertoli cellen -> spermatogenese (terugkoppeling inhB)
Epididymis = transport, opslag, rijping → motiliteit, concentratie, eiwitten voor binding aan zona pellucida, stabilisatie DNA.
Prostaat = productie proteasomen, zure pH, 30% van ejaculatievolume, productie van PSA nodig voor liquefactie.
Vesicula seminalis = 60% prostaatvolume, pH basisch, rijk aan fructose, zorgt voor gelvorming na ejaculatie.
Capacitatie en acrosoomreactie: chemoattractie – docking – acrosomal exocytosis – hyperactivity – penentration of egg coat –
membrane fusion.
Vruchtbaarheidsstoornissen
Mannelijke infertiliteit oorzaken: testiculaire insufficientie, endocriene afwijkingen, obstructie tractus genitalis, sperma
antilichamen, medicatie/milieu/stres/ziekte, varicocele (temperatuur), erectie/ejaculatie stoornissen, idiopatisch.
OFO belangrijkst = leeftijd vrouw + duur vruchtbaarheidsstornis.
Hunault model = semenanalyse + verwijsstatus
Monitoren cyclus = LH detectie urine, echo, temperatuurstijging, progesteron, endomentriumbeoordeling (midluteaal het dikst).
Vruchtbaarheidsstoornissen worden behandelt bij: erectiestoornis, ejaculatiestoornis, vaginisme, dwarslaesie
BMI/obesitas zorgen voor anovulatie: veel vet → veel oestrogeen → as staat lager → ovaria minder geactiveerd: geen LH/FSH
piek. Behandelen met clomidecitraat.
Hyergonadotroop hypogonadisme = Turner syndroom (streak ovaries), aromatasedeficientie
Lab bij vruchtbaarheidsstoornissen = CAT, mid-luteaal progesteron, serologie, sperma analyse.
Testiculair vruchtbaarheidsprobleem
1. Hypergonadotroop hypogonadisme = verhoogde FSH + LH: gestoorde spermatogenese.
a. Congenitaal = Klinefelter, anorchie, cryptorchisme (bal niet goed ingedaald),
b. Verworven = orchitis, torsie, castratie, cytotoxische therapie
2. Hypogonadotroop hypogonadisme = verlaagd FSH + LH – dysfunctie hypofyse/hypothalamus
a. Congenitaal = Kallman (hypothalamus ontbreekt), idiopathisch hypopituitaritisme, verlate puberteit.
b. Verworven = hypofysair/hypothalame ziekte, iatrogeen (hypofysectomie), GnRH agonist
3. Obstructie tractus genitalis: congenitaal ontbreken van vas deferens (CBAVD), mullerse cyste, prostaat, epididymale
obstructie (infectie, congenitaal), iatrogeen (lies/scrotale chirurgie)
Genetisch:
- Chromosoom afwijkingen mn. bij azoospermie (sperma zonder zaad erin)
- 10% azoospermie = Klinefelter (47XXY)
- 15% azoospermie /extreme OAT heeft deletie AZF-regio op Y-chromosoom; OAT = oligoasthenoteratoozoospermie.
