Samenvatting Maatschappijleer Malmberg Dilemma 4+5+6 VWO hoofdstuk 2

Hoofdstuk 2: Rechtsstaat – Overheid: vriend of vijand?
§1: Vrijheid of veiligheid?
Wat zijn de vier met elkaar samenhangende kenmerken waaraan een staat moet voldoen om
een rechtsstaat te zijn?
 De aanwezigheid van grondrechten
 Het legaliteitsbeginsel
 Een machtenscheiding
 Een onafhankelijke rechtspraak

Leg m.b.v. de filosofie van Thomas Hobbes uit hoe het sociaal contract en
machtssoevereinitieit bij aan orde en veiligheid in een samenleving:
Hobbes vreesde dat mensen te egoïstisch zouden worden. Hij vond namelijk dat zonder een hogere
macht (natuurtoestand), mensen alleen maar over henzelf zouden nadenken. Zonder enige controle
zou het chaos zijn aangezien zoals eerder gezegd, mensen steeds meer alleen aan hun eigen belang
denken.

Leg het dilemma v/d rechtsstaat uit a.d.h.v. de begrippen rechtshandhaving en
rechtsbescherming:
Enerzijds moet de overheid de burgers beschermen door de rechtsbescherming. Anderzijds moet de
overheid wel rechtshandhaving uitvoeren en de geldende rechtsregels dus handhaven.

Wat zijn de drie rechtsgebieden v/h recht?
 Burgerlijk/civiel recht  de rechter doet uitspraak over conflicten tussen burgers (of
rechtspersonen) onderling.
 Bestuursrecht  conflicten tussen burgers (of rechtspersonen ) en de overheid.
 Strafrecht  wanneer iemand verdacht wordt v/e strafbaar feit.

Begrippen:
Geweldsmonopolie  alleenrecht v/d overheid op het legitiem gebruik van geweld.
Rechtsstaat  staat waarin de machten gescheiden zijn, het legaliteitsbeginsel geldt, er
onafhankelijke rechtspraak is en waar grondrechten (in theorie en in de praktijk) burgers
beschermen tegen willekeurig overheidsoptreden.
Sociaal contract  burgers staan daarbij individuele vrijheden af aan een soevereine macht en
krijgen hier orde en veiligheid in de samenleving voor terug.
Legaliteitsbeginsel 
 de overheid is ook aan regels gebonden.
 je mag pas voor iets gestraft worden als het strafbaar gesteld is.
Machtenscheiding (trias politica)  de wetgevende, de uitvoerende en rechterlijke macht.
Onafhankelijke rechtspraak  rechters handelen volgens het recht en laten zich niet beïnvloeden
door bv de politiek.
Rechtsbescherming  burgers worden door de overheid beschermd tegen willekeur en
machtsmisbruik v/d overheid.
Rechtshandhaving  de overheid handhaaft de geldende rechtsregels.

, §2: Grondrechten: beperken of niet?
Wat is het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten? En wat zijn kenmerken en
voorbeelden daarvan?
Klassieke grondrechten Sociale grondrechten
Gelijkheidsrechten; Onderwijs;
Politieke rechten; Huisvesting;
vrijheidsrechten Volksgezondheid;
Bestaanszekerheid;

Uit welke drie categorieën bestaan de klassieke grondrechten? En wat zijn concrete
voorbeelden binnen die categorieën?
Gelijkheidsrechten Politieke rechten Vrijheidsrechten
Artikel 1: iedereen is gelijk en Iedereen heeft kiesrecht en Artikel 6 godsdienst, artikel 7
discriminatie is verboden. petitierecht. meningsuiting, artikel 8
vereniging en artikel 9
vergadering.

Leg uit dat grondrechten (en de discussie erover) tijd- en plaatsgebonden zijn, maar dat het
niet eenvoudig is om de grondrechten te wijzigen:
Bv. bij de kwestie van boerka’s: dat was er niet voordat er religies botsten in Nederland. De
ingewikkelde procedure om de Grondwet te wijzigen, voorkomt dat een nieuwe regeringscoalitie
snel de grondrechten kan aanpassen

Leg uit dat onze rechten niet grenzeloos zijn en welke twee opties er zijn in het geval dat er
botsende grondrechten zijn:
Zonder begrensde rechten is er onrust. Men kan hierdoor zich onacceptabel gedragen. Om die reden
kan de hele maatschappij uiteenvallen. In het geval van botsende grondrechten kunnen er twee
dingen gedaan worden:
 Naar de rechter stappen;
 Bij de verkiezingen je stem laten horen.

Begrippen:
Klassieke grondrechten  fundamentele rechten die vastgelegd zijn in de Grondwet om de vrijheid
van burgers te beschermen tegen willekeurig overheidsoptreden.
Gelijkheidsrecht  verwerkt in artikel 1 v/d Grondwet: ‘Allen die zich in NL bevinden worden in
gelijke gevallen gelijk behandeld.’ Het gelijkheidsrecht is gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel.
Politieke rechten  rechten die het voor burgers mogelijk maken om aan de democratie deel te
nemen, bv kiesrecht en petitierecht.
Vrijheidsrechten  rechten die burgers belangrijke vrijheden bieden (vrijheid van godsdienst,
meningsuiting of vereniging en vergadering).
Sociale grondrechten  overheid heeft een zorgplicht op het gebied van onderwijs,
bestaanszekerheid, huisvesting en volksgezondheid.