SAMENVATTING MEDIABELEID
2020-21
Pauline Vandercruyssen
PROFESSOR: TIM RAATS Vrije Universiteit Brussel
,INHOUDSOPGAVE
Deel 1: Inleiding en principes ............................................................................................................. 5
Hoofdstuk 1: De contouren van mediabeleid ............................................................................... 5
1. Wat is mediabeleid ................................................................................................................. 5
2. Waarom mediabeleid ............................................................................................................ 8
3. MEDIABELEID, MEDIAREGULERING en MEDIA GOVERNANCE............................................ 9
3.1. Mediabeleid ................................................................................................................... 10
3.2. Mediaregulering ............................................................................................................ 10
3.3. Media governance ....................................................................................................... 13
4. Mediabeleid in het meervoud ............................................................................................ 14
4.1. Verschillend mediabeleid naargelang de mediasystemen .................................... 14
4.2. Mediabeleid is contextgebonden .............................................................................. 14
4.3. Hoe mediabeleid benaderen?.................................................................................... 17
Hoofdstuk 2: De centrale principes voor de uitwerking van mediabeleid ............................... 18
1. Normativiteit en mediabeleid ............................................................................................. 18
2. Mediabeleidsprincipes ......................................................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Normativiteit en mediabeleid: 2 grote benaderingen ......................................... 25
1. Normativiteit: cultuur vs. economie .................................................................................... 25
1.1. Mediabeleid = cultuurbeleid........................................................................................ 26
1.2. Mediabeleid = cultureel beleid ................................................................................... 35
1.3. Mediabeleid = cultureel beleid = vrijetijds beleid ...................................................... 36
1.4. Mediabeleid = sociaal beleid ...................................................................................... 36
2. Normativiteit: cultuur vs. economie .................................................................................... 37
2.1. Mediaproduct = economisch product ....................................................................... 37
2.2. Samengevat: Mediabeleid is economisch beleid .................................................... 47
2.3. Mediabeleid is ook een sociaal beleid ....................................................................... 48
Deel 2: Instrumenten van mediabeleid: een paradigmatische omwenteling ............................ 49
Hoofdstuk 4: Een paradigmatische omwenteling ....................................................................... 49
1. Evoluties binnen politiek, media en publiek ...................................................................... 49
1.1. 1986 – kanteljaar ............................................................................................................ 51
1.2. Paradigmatische shift (belangrijk) ............................................................................... 52
1.3. I, I en I-Mix ....................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 5: Overzicht van instellingen, bevoegdheidsniveaus: mondiaal, Europees,
federaal en regionaal ..................................................................................................................... 56
1. Paradigma shift: 1986 ........................................................................................................... 56
2. Actoren (HEEL BELANGRIJK, KENNEN TOT IN DETAIL) ........................................................ 56
2.1. Trechter van beleidsvoering ......................................................................................... 56
3. Samengevat .......................................................................................................................... 63
Hoofdstuk 6: Regulatoren ............................................................................................................... 64
1. Paradigmatische shift ........................................................................................................... 64
2. Context .................................................................................................................................. 65
2.1. Staat op afstand ............................................................................................................ 65
2.2. In diverse landen oprichting sterke regulatoren ........................................................ 67
2.3. Andere voorbeelden (niet echt besproken).............................................................. 68
2.4. België: fragmentering bevoegdheden en domeinen (snel over gegaan) ........... 68
1
, 3. Vlaamse Regulator voor de Media .................................................................................... 69
3.1. Historiek ........................................................................................................................... 69
3.2. Taken ............................................................................................................................... 70
3.3. Werking ........................................................................................................................... 72
3.4. Voorbeelden van beslissingen ..................................................................................... 73
4. Belgisch instituut voor postdiensten en telecommunicatie ............................................. 79
4.1. HISTORIEK ........................................................................................................................ 79
4.2. Taken ............................................................................................................................... 80
4.3. Werkwijze ........................................................................................................................ 80
4.4. Toezicht ........................................................................................................................... 81
4.5. Organisatie ..................................................................................................................... 81
4.6. Voorbeelden beslissingen............................................................................................. 82
5. Belgische mededingingsautoriteit ...................................................................................... 84
5.1. Historiek ........................................................................................................................... 85
5.2. Taken ............................................................................................................................... 85
5.3. Werking ........................................................................................................................... 86
5.4. Mediagerelateerde dossiers ........................................................................................ 87
5.5. Voorbeelden beslissingen............................................................................................. 88
6. Gegevensbeschermingsautoriteit ...................................................................................... 88
6.1. Historiek ........................................................................................................................... 88
6.2. Taken ............................................................................................................................... 89
6.3. Voorbeelden .................................................................................................................. 91
6.4. Organisatie ..................................................................................................................... 91
7. Zelfregulering ......................................................................................................................... 92
7.1. Zelfregulering in de mediasector ................................................................................. 92
7.2. Zelfregulering in Vlaanderen ........................................................................................ 93
7.3. Andere voorbeelden van zelfregulering en coregulering........................................ 93
7.4. Zelfregulering op niveau van bedrijven? .................................................................... 94
Deel 3: Articulatie van een mediabeleid ........................................................................................ 95
Hoofdstuk 7: Uitwerking van een beleid: Publieke omroep VRT ................................................ 95
1. Evoluties.................................................................................................................................. 95
1.1. Monopolie ...................................................................................................................... 96
1.2. Liberalisering ................................................................................................................... 98
1.3. Convergentie en hybridisering ................................................................................... 102
1.4. Samengevat................................................................................................................. 104
2. Publieke omroepen: verschillende modellen .................................................................. 105
2.1. De publieke omroep vandaag.................................................................................. 105
3. Perspectieven op legitimiteit publieke omroep (examen!)........................................... 106
3.1. Marktfalen perspectief................................................................................................ 106
3.2. Sociaal verantwoordelijkheidsperspectief ............................................................... 106
3.3. Combinatie van beide perspectieven? ................................................................... 107
4. VRT: opdracht en organisatie............................................................................................ 107
4.1. Beleidskader ................................................................................................................. 107
4.2. Financiering van de VRT ............................................................................................. 110
4.3. Wie beslist over de opdracht van de VRT? .............................................................. 112
4.4. Specifieke uitdagingen voor VRT ............................................................................... 116
Hoofdstuk 8: Uitwerking van een beleid: Private omroepen .................................................... 117
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 117
2
, 2. Beleidskader van private omroepen ................................................................................ 120
2.1. Statuut van de private omroepen............................................................................. 120
2.2. Regels met betrekking tot private omroepen .......................................................... 121
3. Uitdagingen voor private omroepen ............................................................................... 122
3.1. strategieën van private omroepen ........................................................................... 125
3.2. antwoorden vanuit beleid.......................................................................................... 126
hoofdstuk 9: uitwerking van een mediabeleid: onafhankelijke productiesector .................. 127
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 127
2. Beleidskader ........................................................................................................................ 133
2.1. Welk beleid relevant voor onafhankelijke productiesector? ................................. 133
3. Uitdagingen sector ............................................................................................................. 136
Hoofdstuk 10: Uitwerking van een beleid: de Regionale omroepen ...................................... 137
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 137
2. Financiering en beleidskader ............................................................................................... 138
2.1. statuut van regionale omroepen .............................................................................. 139
2.2. financiering van regionale omroepen ...................................................................... 139
2.3. Opdracht van regionale omroepen ......................................................................... 140
2.4. recente accentverschuivingen? ............................................................................... 140
2.5. Regionale omroepen en COVID-19 .......................................................................... 141
3. Overzicht regionale omroepen......................................................................................... 142
Hoofdstuk 11: Uitwerking van een beleid: Radio ....................................................................... 143
1. Context ................................................................................................................................ 143
1.1. Wettelijke bepalingen voor radio .............................................................................. 143
1.2. historiek radiolandschap ............................................................................................ 144
2. Publieke omroep en radio ................................................................................................. 146
3. Trends en uitdagingen ....................................................................................................... 146
Hoofdstuk 12: Uitwerking van een beleid: Filmbeleid + ondersteuning fictie ......................... 148
1. Context ................................................................................................................................ 148
1.1. Waarom ondersteuning voor film? ............................................................................ 149
1.2. Waardeketen van film ............................................................................................... 150
2. De Europese filmmarkt ....................................................................................................... 150
2.1. Non-national EU productions ..................................................................................... 153
2.2. Ontwikkelingen in de Europese markt: post WOII ontwikkelingen ......................... 154
2.3. Financiering .................................................................................................................. 155
2.4. Kleine land problematiek ........................................................................................... 155
2.5. Vergelijking met de Verenigde Staten...................................................................... 156
2.6. Bestaande type maatregelen ter ondersteuning v. audiovisuele sector ............. 159
2.7. Evolutie van de steunmaatregelen in Europa ......................................................... 160
3. Vlaams filmbeleid ............................................................................................................... 162
3.1. Van filmfonds naar VAF .............................................................................................. 162
3.2. Evolutie Vlaams filmbeleid .......................................................................................... 162
3.3. VAF dynamiek! ............................................................................................................. 165
4. Ondersteuning van tv-ecosysteem .................................................................................. 167
4.1. Context: WAAROM STEUN? ........................................................................................ 167
4.2. Beleidsondersteuning: instrumenten ......................................................................... 168
4.3. Evaluatie beleidsmaatregelen ................................................................................... 170
4.4. HUIDIGE discussies........................................................................................................ 171
3
,Hoofdstuk 13: Uitwerking van een beleid: Platformregulering ................................................. 173
1. Context ................................................................................................................................ 173
2. Uitdagingen voor beleid .................................................................................................... 175
3. bepalingen van toepassing voor platformen ................................................................. 176
3.1. Europese mededingingsregels................................................................................... 176
3.2. Europese Audiovisuele Mediadiensten Richtlijn....................................................... 177
3.3. Europese protocollen en regels voor aanpak fake news, illegal content en hate
speech ..................................................................................................................................... 178
4. uitdagingen voor beleid m.b.t. platformregulering ........................................................ 178
5. Welke antwoorden vanuit beleid? ................................................................................... 179
4
, DEEL 1: INLEIDING EN PRINCIPES
HOOFDSTUK 1: DE CONTOUREN VAN MEDIABELEID
1. WAT IS MEDIABELEID
• Definitie
“Policy-making is a process that concerns the interaction between different actors, the
institutional structures within which they work and the objectives that they pursue”
o 4 Componenten
§ Proces: niet gegeven, veranderd over tijd, en neemt ook tijd
§ Interaction between different actors: beleid is een uitkomst van
verschillende belangen en actoren die verzoent moeten worden
§ Institutional structures in which they work: instellingen en organisaties
die betrokken zijn bij het beleid maken vb. Vlaams parlement, regering
etc.
§ Objectives they pursue: beleidskeuzes die gemaakt worden zijn
gebaseerd op bepaalde ideologische visies
• Eén visie op Mediabeleid = het uitwerken van bepaalde processen voor het oplossen
van problemen in het belang van het publiek
o Zie visie Harold Laswell: klemtoon op absolute objectiviteit, geïnformeerde
partijen, die waardevrij handelen in het algemeen belang
o Beleid gemaakt in officiële beleidsorganen, met niet 1 actor die hele proces
domineert
o Gebaseerd op een aantal leidende principes: transparantie, expertise, etc.
o Beleid aangepast als gevolg van veranderingen op technologisch of
economisch vlak (bv. Digitalisering, regulering sociale media, regulering
slimme wagens, etc.)
o Beleid resultante van pluralistisch proces met inspraak van bepaalde partijen
è Laswell zei dat mediabeleid een rationeel proces is waar er wordt afgegaan
op leidende principes. In de realiteit is dit niet helemaal waar
5
2020-21
Pauline Vandercruyssen
PROFESSOR: TIM RAATS Vrije Universiteit Brussel
,INHOUDSOPGAVE
Deel 1: Inleiding en principes ............................................................................................................. 5
Hoofdstuk 1: De contouren van mediabeleid ............................................................................... 5
1. Wat is mediabeleid ................................................................................................................. 5
2. Waarom mediabeleid ............................................................................................................ 8
3. MEDIABELEID, MEDIAREGULERING en MEDIA GOVERNANCE............................................ 9
3.1. Mediabeleid ................................................................................................................... 10
3.2. Mediaregulering ............................................................................................................ 10
3.3. Media governance ....................................................................................................... 13
4. Mediabeleid in het meervoud ............................................................................................ 14
4.1. Verschillend mediabeleid naargelang de mediasystemen .................................... 14
4.2. Mediabeleid is contextgebonden .............................................................................. 14
4.3. Hoe mediabeleid benaderen?.................................................................................... 17
Hoofdstuk 2: De centrale principes voor de uitwerking van mediabeleid ............................... 18
1. Normativiteit en mediabeleid ............................................................................................. 18
2. Mediabeleidsprincipes ......................................................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Normativiteit en mediabeleid: 2 grote benaderingen ......................................... 25
1. Normativiteit: cultuur vs. economie .................................................................................... 25
1.1. Mediabeleid = cultuurbeleid........................................................................................ 26
1.2. Mediabeleid = cultureel beleid ................................................................................... 35
1.3. Mediabeleid = cultureel beleid = vrijetijds beleid ...................................................... 36
1.4. Mediabeleid = sociaal beleid ...................................................................................... 36
2. Normativiteit: cultuur vs. economie .................................................................................... 37
2.1. Mediaproduct = economisch product ....................................................................... 37
2.2. Samengevat: Mediabeleid is economisch beleid .................................................... 47
2.3. Mediabeleid is ook een sociaal beleid ....................................................................... 48
Deel 2: Instrumenten van mediabeleid: een paradigmatische omwenteling ............................ 49
Hoofdstuk 4: Een paradigmatische omwenteling ....................................................................... 49
1. Evoluties binnen politiek, media en publiek ...................................................................... 49
1.1. 1986 – kanteljaar ............................................................................................................ 51
1.2. Paradigmatische shift (belangrijk) ............................................................................... 52
1.3. I, I en I-Mix ....................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 5: Overzicht van instellingen, bevoegdheidsniveaus: mondiaal, Europees,
federaal en regionaal ..................................................................................................................... 56
1. Paradigma shift: 1986 ........................................................................................................... 56
2. Actoren (HEEL BELANGRIJK, KENNEN TOT IN DETAIL) ........................................................ 56
2.1. Trechter van beleidsvoering ......................................................................................... 56
3. Samengevat .......................................................................................................................... 63
Hoofdstuk 6: Regulatoren ............................................................................................................... 64
1. Paradigmatische shift ........................................................................................................... 64
2. Context .................................................................................................................................. 65
2.1. Staat op afstand ............................................................................................................ 65
2.2. In diverse landen oprichting sterke regulatoren ........................................................ 67
2.3. Andere voorbeelden (niet echt besproken).............................................................. 68
2.4. België: fragmentering bevoegdheden en domeinen (snel over gegaan) ........... 68
1
, 3. Vlaamse Regulator voor de Media .................................................................................... 69
3.1. Historiek ........................................................................................................................... 69
3.2. Taken ............................................................................................................................... 70
3.3. Werking ........................................................................................................................... 72
3.4. Voorbeelden van beslissingen ..................................................................................... 73
4. Belgisch instituut voor postdiensten en telecommunicatie ............................................. 79
4.1. HISTORIEK ........................................................................................................................ 79
4.2. Taken ............................................................................................................................... 80
4.3. Werkwijze ........................................................................................................................ 80
4.4. Toezicht ........................................................................................................................... 81
4.5. Organisatie ..................................................................................................................... 81
4.6. Voorbeelden beslissingen............................................................................................. 82
5. Belgische mededingingsautoriteit ...................................................................................... 84
5.1. Historiek ........................................................................................................................... 85
5.2. Taken ............................................................................................................................... 85
5.3. Werking ........................................................................................................................... 86
5.4. Mediagerelateerde dossiers ........................................................................................ 87
5.5. Voorbeelden beslissingen............................................................................................. 88
6. Gegevensbeschermingsautoriteit ...................................................................................... 88
6.1. Historiek ........................................................................................................................... 88
6.2. Taken ............................................................................................................................... 89
6.3. Voorbeelden .................................................................................................................. 91
6.4. Organisatie ..................................................................................................................... 91
7. Zelfregulering ......................................................................................................................... 92
7.1. Zelfregulering in de mediasector ................................................................................. 92
7.2. Zelfregulering in Vlaanderen ........................................................................................ 93
7.3. Andere voorbeelden van zelfregulering en coregulering........................................ 93
7.4. Zelfregulering op niveau van bedrijven? .................................................................... 94
Deel 3: Articulatie van een mediabeleid ........................................................................................ 95
Hoofdstuk 7: Uitwerking van een beleid: Publieke omroep VRT ................................................ 95
1. Evoluties.................................................................................................................................. 95
1.1. Monopolie ...................................................................................................................... 96
1.2. Liberalisering ................................................................................................................... 98
1.3. Convergentie en hybridisering ................................................................................... 102
1.4. Samengevat................................................................................................................. 104
2. Publieke omroepen: verschillende modellen .................................................................. 105
2.1. De publieke omroep vandaag.................................................................................. 105
3. Perspectieven op legitimiteit publieke omroep (examen!)........................................... 106
3.1. Marktfalen perspectief................................................................................................ 106
3.2. Sociaal verantwoordelijkheidsperspectief ............................................................... 106
3.3. Combinatie van beide perspectieven? ................................................................... 107
4. VRT: opdracht en organisatie............................................................................................ 107
4.1. Beleidskader ................................................................................................................. 107
4.2. Financiering van de VRT ............................................................................................. 110
4.3. Wie beslist over de opdracht van de VRT? .............................................................. 112
4.4. Specifieke uitdagingen voor VRT ............................................................................... 116
Hoofdstuk 8: Uitwerking van een beleid: Private omroepen .................................................... 117
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 117
2
, 2. Beleidskader van private omroepen ................................................................................ 120
2.1. Statuut van de private omroepen............................................................................. 120
2.2. Regels met betrekking tot private omroepen .......................................................... 121
3. Uitdagingen voor private omroepen ............................................................................... 122
3.1. strategieën van private omroepen ........................................................................... 125
3.2. antwoorden vanuit beleid.......................................................................................... 126
hoofdstuk 9: uitwerking van een mediabeleid: onafhankelijke productiesector .................. 127
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 127
2. Beleidskader ........................................................................................................................ 133
2.1. Welk beleid relevant voor onafhankelijke productiesector? ................................. 133
3. Uitdagingen sector ............................................................................................................. 136
Hoofdstuk 10: Uitwerking van een beleid: de Regionale omroepen ...................................... 137
1. Context en evolutie ............................................................................................................ 137
2. Financiering en beleidskader ............................................................................................... 138
2.1. statuut van regionale omroepen .............................................................................. 139
2.2. financiering van regionale omroepen ...................................................................... 139
2.3. Opdracht van regionale omroepen ......................................................................... 140
2.4. recente accentverschuivingen? ............................................................................... 140
2.5. Regionale omroepen en COVID-19 .......................................................................... 141
3. Overzicht regionale omroepen......................................................................................... 142
Hoofdstuk 11: Uitwerking van een beleid: Radio ....................................................................... 143
1. Context ................................................................................................................................ 143
1.1. Wettelijke bepalingen voor radio .............................................................................. 143
1.2. historiek radiolandschap ............................................................................................ 144
2. Publieke omroep en radio ................................................................................................. 146
3. Trends en uitdagingen ....................................................................................................... 146
Hoofdstuk 12: Uitwerking van een beleid: Filmbeleid + ondersteuning fictie ......................... 148
1. Context ................................................................................................................................ 148
1.1. Waarom ondersteuning voor film? ............................................................................ 149
1.2. Waardeketen van film ............................................................................................... 150
2. De Europese filmmarkt ....................................................................................................... 150
2.1. Non-national EU productions ..................................................................................... 153
2.2. Ontwikkelingen in de Europese markt: post WOII ontwikkelingen ......................... 154
2.3. Financiering .................................................................................................................. 155
2.4. Kleine land problematiek ........................................................................................... 155
2.5. Vergelijking met de Verenigde Staten...................................................................... 156
2.6. Bestaande type maatregelen ter ondersteuning v. audiovisuele sector ............. 159
2.7. Evolutie van de steunmaatregelen in Europa ......................................................... 160
3. Vlaams filmbeleid ............................................................................................................... 162
3.1. Van filmfonds naar VAF .............................................................................................. 162
3.2. Evolutie Vlaams filmbeleid .......................................................................................... 162
3.3. VAF dynamiek! ............................................................................................................. 165
4. Ondersteuning van tv-ecosysteem .................................................................................. 167
4.1. Context: WAAROM STEUN? ........................................................................................ 167
4.2. Beleidsondersteuning: instrumenten ......................................................................... 168
4.3. Evaluatie beleidsmaatregelen ................................................................................... 170
4.4. HUIDIGE discussies........................................................................................................ 171
3
,Hoofdstuk 13: Uitwerking van een beleid: Platformregulering ................................................. 173
1. Context ................................................................................................................................ 173
2. Uitdagingen voor beleid .................................................................................................... 175
3. bepalingen van toepassing voor platformen ................................................................. 176
3.1. Europese mededingingsregels................................................................................... 176
3.2. Europese Audiovisuele Mediadiensten Richtlijn....................................................... 177
3.3. Europese protocollen en regels voor aanpak fake news, illegal content en hate
speech ..................................................................................................................................... 178
4. uitdagingen voor beleid m.b.t. platformregulering ........................................................ 178
5. Welke antwoorden vanuit beleid? ................................................................................... 179
4
, DEEL 1: INLEIDING EN PRINCIPES
HOOFDSTUK 1: DE CONTOUREN VAN MEDIABELEID
1. WAT IS MEDIABELEID
• Definitie
“Policy-making is a process that concerns the interaction between different actors, the
institutional structures within which they work and the objectives that they pursue”
o 4 Componenten
§ Proces: niet gegeven, veranderd over tijd, en neemt ook tijd
§ Interaction between different actors: beleid is een uitkomst van
verschillende belangen en actoren die verzoent moeten worden
§ Institutional structures in which they work: instellingen en organisaties
die betrokken zijn bij het beleid maken vb. Vlaams parlement, regering
etc.
§ Objectives they pursue: beleidskeuzes die gemaakt worden zijn
gebaseerd op bepaalde ideologische visies
• Eén visie op Mediabeleid = het uitwerken van bepaalde processen voor het oplossen
van problemen in het belang van het publiek
o Zie visie Harold Laswell: klemtoon op absolute objectiviteit, geïnformeerde
partijen, die waardevrij handelen in het algemeen belang
o Beleid gemaakt in officiële beleidsorganen, met niet 1 actor die hele proces
domineert
o Gebaseerd op een aantal leidende principes: transparantie, expertise, etc.
o Beleid aangepast als gevolg van veranderingen op technologisch of
economisch vlak (bv. Digitalisering, regulering sociale media, regulering
slimme wagens, etc.)
o Beleid resultante van pluralistisch proces met inspraak van bepaalde partijen
è Laswell zei dat mediabeleid een rationeel proces is waar er wordt afgegaan
op leidende principes. In de realiteit is dit niet helemaal waar
5
